Sneeuwwitje

Sneeuwwitje is een sprookje over een boze koningin die zo jaloers is op de schoonheid van haar stiefdochter, dat de prinses moet vluchten en uiteindelijk terecht komt bij zeven dwergen waar ze onderduikt, tot de stiefmoeder haar met behulp van een toverspiegel weet te vinden en haar alsnog probeert te vermoorden. Het is een eeuwenoud verhaal dat in verschillende versies bestaat, die door de gebroeders Grimm werden samengebracht en ingekort. Ze brachten het uit in Kinder- und Hausmärchen onder de titel "Sneewittchen".

In de Efteling is het de zeventiende uitbeelding op de route in het Sprookjesbos, tussen Herberg de Ersteling en Assepoester, aan het Herautenplein. De grot waarin Sneeuwwitje ligt opgebaard in een glazen kist met zeven dwergen om haar heen is één van de eerste tien sprookjes bij de opening van het Sprookjesbos in 1952. De oorspronkelijke uitvoering was een ontwerp van Anton Pieck, maar in 1975 werd de grot aangepast door Ton van de Ven. De toverspiegel en de vergiftigde appel kwamen in 1962 in het Sprookjesmuseum te liggen. Sinds 1999 zijn deze in een nieuwe versie te vinden in het kasteeltje van de stiefmoeder, een ontwerp van Henny Knoet, waar om de paar minuten een voorstelling wordt gegeven in de spiegel.

Uitbeelding

Aan de westerzijde van het Herautenplein is het sprookje uitgebeeld in twee delen: het kasteeltje van de stiefmoeder van Sneeuwwitje, en daarnaast de grot waarin de hoofdpersoon ligt opgebaard in haar glazen kist.

Kasteeltje van de stiefmoeder

Aan de westzijde van het Herautenplein staat een klein kasteeltje van baksteen. Aan de rechterzijde bevindt zich een stompe toren, aan de achterkant van het gebouw een ander torentje. Links, boven de ingang tot het gebouw, een trapgevel met twee kleine erkertorentjes met windwijzers en bovenop een spiegel. De vorm doet erg denken aan Herberg de Ersteling die er links naast staat. Boven de deur in de trapgevel hangt een schildje met een afbeelding van een appel en aan weerszijden van de deur staan twee toelichtingen op bordjes in de vorm van een ridderhelm:

Eenmaal binnen komen we in een halletje. Hier staat een kist tegen de muur links en hangt voor ons een groot paneel met een schilderij. Hierop staan een prins en zijn geliefde op een paard, toegekeken door zeven dwergen, met op het schilderij de tekst Sneeuwwitje, Er was eens een beeldschone prinses met een bijzondere naam... Vreemd genoeg toont dit schilderij dus al direct de afloop. We ruiken een bloemrijk geureffect.

Slaan we rechtsaf dan lopen we tussen twee lansen, omgeven met gordijnstof, onder een schild met rood en wit vlak en ridderhelm door, de plek waar het Spiegeltje aan de Wand zich bevindt.

• 

  Het kasteel aan het Herautenplein

• 

  Waarschuwingen op schildjes

• 

  Het paneel in het voorportaal

• 

  Schildje boven de ingang tot de zaal

Voorstelling

Hier bevinden we ons in een kleine maar hoge ruimte waar midden tegen de achterwand een spiegel staat opgesteld met een tafel en stoel ervoor en een hekwerkje hieromheen. Aan de overzijde staan twee bankjes. Hoog aan de rechtermuur hangt een schilderij van de koningin. Vaandels hangen aan het plafond en de ornamentele gezichtjes geven het een wat mysterieuze sfeer. Twee hoge staande kandelaars verlichten de ruimte.

Fanfare op middeleeuwse blaasinstrumenten, klavecimbelspel. De verteller neemt het woord en verhaalt met veel passie de gebeurtenissen tot dan toe. Af en toe komt tijdens dit deel de spiegel tot leven: de edelstenen op de lijst glinsteren en het gezicht boven de spiegel beantwoordt de aan hem gestelde vragen. (De in de tekst doorgehaalde fragmenten zijn kort na de opening al verwijderd.)

Er was eens... een beeldschone prinses met een bijzondere naam: Sneeuwwitje. Haar moeder de koningin had haar die naam bij haar geboorte gegeven, omdat haar huid zo wit als sneeuw was, en haar haar zo zwart als ebbenhout.

Kort daarna stierf de koningin. De koning was diepbedroefd, maar het prinsesje was een troost voor iedereen.

Op een dag hertrouwde de koning met een mooie vrouw van wie nog nooit iemand eerder had gehoord. Niemand wist dat deze mooie, maar valse koningin eigenlijk een lelijke heks was, die heel erg jaloers was op de schoonheid van Sneeuwwitje. Ze had eerst met een toverdrank zichzelf veranderd in een buitengewoon mooie vrouw. Daarna had ze de koning betoverd om met hem te kunnen trouwen. Zo werd zíj koningin, en kon zíj heersen over het volk. Het volk hield echter niet van haar, maar van Sneeuwwitje, die voor hen de mooiste en liefste prinses was, en die eens hún koningin zou zijn. De valse koningin werd steeds jaloerser. Het volk moest háár adoreren, zij moest de mooiste en de belangrijkste persoon in het land zijn, en niet Sneeuwwitje! En daarom maakte zij steeds nieuwe toverdrankjes, om er alsmaar nog mooier uit te zien. En zo kwam het, dat ze elke dag voor haar toverspiegel stond en vroeg: "Spiegeltje, spiegeltje aan de wand, wie is de mooiste van het hele land?" En steeds antwoordde de spiegel:
"Majesteit, zo mooi als u is er geen.
Edele vrouwe, u bent het mooist van iedereen."

Maar Sneeuwwitje groeide op, en werd met de dag mooier. Op een dag antwoordde de spiegel dan ook:
"O koningin, heel mooi bent u.
Maar prinses Sneeuwwitje is duizend maal mooier, nu."
Razend van nijd en jaloezie bedacht de valse koningin een afschuwelijk plan om voor eens en altijd af te rekenen met Sneeuwwitje. Ze riep de jager bij zich en zei:
"Ga op jacht in het woud met Sneeuwwitje. Dan laat je een ongeluk gebeuren, waarbij Sneeuwwitje om het leven komt. Onmiddellijk daarna kom je terug, om aan mij en de koning het trieste nieuws te melden."
"En breng daarvoor een bewijsstuk mee. Heb je dat begrepen? En zwijg over deze opdracht als je leven je lief is. Ga, en doe je plicht!" De jager was verbijsterd en dacht na hoe hij dit probleem kon oplossen zonder zijn eigen leven op het spel te zetten. Toen hij de volgende ochtend met Sneeuwwitje te paard door de donkere wouden reed, vertelde hij met tranen in de ogen alles aan haar. "Wat ga je nu doen?" vroeg Sneeuwwitje angstig. De jager zweeg, maar reed een stukje van haar vandaan. Plotseling klonk er een vreselijke kreet van een dier [shriek!] en de jager kwam weer tevoorschijn. Hij rukte een mouw uit de jurk van Sneeuwwitje, en besmeurde die met het bloed dat aan de pijl zat waarmee hij zojuist een hert had geschoten. "Vlucht nu Sneeuwwitje, en laat niemand weten waar je bent, want je leven is in groot gevaar!"

Toen de jager terugkwam in het kasteel en vertelde dat Sneeuwwitje was verslonden door een wild dier, was de koning ontroostbaar. De koningin zei dat ze zich met haar verdriet even wilde terugtrekken. In werkelijkheid ging ze direct naar haar toverspiegel, omdat die altijd de waarheid sprak.

Een donderslag. Op dit moment slaat de sfeer in het kasteeltje abrupt om. We voelen en horen een storm opsteken en de ruimte wordt groen verlicht. De spiegel komt tot leven en in het glas zien we het beeld dat de koningin, die we herkennen van het schilderij, van zichzelf ziet. Vanaf nu blijft de vertelstem afwezig en horen we alleen nog de koningin en de stem van haar toverspiegel.

Spiegeltje, spiegeltje, aan de wand. Wie is nú de mooiste in het hele land?

"O koningin, heel mooi bent u.
Maar prinses Sneeuwwitje is duizend maal mooier, nu."
Dat kan niet... Dat kan niet waar zijn, je moet je vergissen! Aaah, Sneeuwwitje is dood, hoor je me, ze is dood!

Het kan niet waar zijn... Wraak! Wraak! Wraak!

De koningin transformeert tijdens dit stuk tot de lelijke heks die ze eigenlijk is en probeert van woede de spiegel kapot te drukken: als dat lukt licht de hele ruimte hel op. Haar "wraak!" echoot twee keer weg, een kraai krast. De spiegel toont Sneeuwwitje weerspiegeld in het water, en hij verraadt haar locatie:

"Over gindse bergen leeft Sneeuwwitje nu bij de zeven dwergen. Voor wie zij zorgt en zingt, zo charmant is zij nog immer de mooiste van het land."

Een luikje rechtsboven slaat dicht. Een donderslag, een belletje klinkt. De voorstelling is afgelopen en we verlaten via de deur aan de rechterkant de ruimte.

• 

  De zaal met de toverspiegel

• 

  Vaandels aan het plafond

• 

  Publiek bij de voorstelling

• 

  "Wraak...WRAAK!!..."

Hier komen we nog langs een stenen wenteltrap, afgesloten met een hek. Hierachter staat een mand met appels, verwijzend naar het verder niet uitgebeelde deel van het verhaal dat zich zal afspelen tussen de zojuist vertelde gebeurtenissen en de situatie in de grot. Bovenin dit halletje zit nog een kraai. Vanuit de uitgang kun je zo doorlopen naar de ingang van de grot.

Muziek

Aan het begin van de voorstelling in het kasteeltje klinkt eerst een korte fanfare, gespeeld op oude blaasinstrumenten: de zink of cornetto en de schalmei. Het klinkt nasaal en authentiek middeleeuws. Het betreft hier Early Fanfare 2 van componist Chris Payne, uitgegeven op het album Early Music in de Chappell recorded music library uit 1997. Direct daarna begint een subtiel klavecimbelspel.

Het klavecimbelspel is een dans uit de de verzameling 'Terpsichore' van de Duitse renaissancecomponist Michael Praetorius uit 1612. De opname komt van het album Praetorius: Dances from Terpsichore, uitgevoerd door The New London Consort o.l.v. Philip Pickett. Het betreft hier een opname uit 1985, uitgebracht in 1986. De track die we horen is de tiende dans op dat album, 'Pavagne de Spaigne'. Een andere track van het album werd geselecteerd voor de naastgelegen herberg van Tafeltje Dek Je. Opvallend is dat het album stamt uit het jaar waarin het sprookje eigenlijk op het programma stond voor het park.

Winter Efteling

In het interieur van het kasteeltje worden 's winters enkele slingers van dennentakken opgehangen met witte bloemen en spiegelscherven.

Sinds Winter Efteling 2018-2019 worden in de grot van Sneeuwwitje sliertjes 'berijpte' begroeiing opgehangen.

De grot

De grot waar Sneeuwwitje en de zeven dwergen in te vinden zijn is vanaf de uitgang van het kasteel meteen te bereiken, en is tevens binnen te komen zonder het kasteel aan te doen. De kleine lage opening in een rotswand ligt onder de ruïnes van een afgebrokkeld kasteel, waar behalve een lage toren en enkele halve bogen bijna niets meer van over is. Dit in groot contrast tot het kasteel van de stiefmoeder dat er puntgaaf naast staat. 's Avonds wordt de rotswand opgelicht met spots in de bestrating en kleuren de rotsen blauw en violet.

In de lage grot, waar volwassenen moeten bukken, is een scène te zien achter vijf ruiten. In het kasteel zagen we nog het begin van de vertelling, in de grot zien we het moment aan het eind waar Sneeuwwitje in haar kist ligt, vergiftigd door een hap uit de appel. Ze draagt een witte jurk en roze slofjes en heeft bloemen in haar handen die op haar buik rusten. Onder haar hoofd liggen twee kussens. De kist bestaat uit een houten onderstel waar de naam van de prinses in gotisch schrift in is verwerkt, en een balkvormige stolp daar bovenop. De randen van de stolp zijn van metaal, de platen van glas.

De zeven dwergen staan en zitten wenend om haar heen. Drie dwergen hebben een zakdoek en kijken verdrietig naar de kist. De dwerg bij het hoofd heeft een lantaarn vast, ernaast staat een dwerg met een kaars. De dwerg achter de kist kijkt bedroefd naar beneden. Aan het voeteneind staat de zevende dwerg. De dwergen maken subtiele bewegingen, zoals licht op en neer kijken naar de kist en de grond of met een zakdoek 'een traantje' wegpinken. Op de achtergrond is het huisje van de dwergen te zien. Overdag is dit aangelicht als een huisje in een donker bos; 's avonds schijnt er maanlicht op het huisje. Boven de dwergen hangen stalactieten aan het plafond. Boven de bezoekersruimte is de grot vlak, maar er zijn wel enkele speakers verborgen waaruit onheilspellende geluiden te horen zijn, evenals het huilen van de dwergen.

Normaliter is de scène uitgelicht in donkerblauw, maar als de zon laag staat (voornamelijk in de winter) komt er veel licht binnen in de grot.

• In de grot
• 

  In de grot, waar vijf glazen vensters in het rotsgewelf uitzicht bieden op de scène

• 

  Sneeuwwitje in haar glazen kist

• 

  Close-up van een droeve dwerg, op de achtergrond het huisje van de dwergen

• 

  Uitzicht op de scène vanaf het achterste raam

Spreuk

Voor enkele uitbeeldingen in het Sprookjesbos bedacht Anton Pieck een passende spreuk om bezoekers te wijzen op de afvalmanden. Voorbeelden zien we bij Langnek en Hans en Grietje. Ook bij de ingang tot de grot van Sneeuwwitje stond tot halverwege de jaren tien van de eenentwintigste eeuw een spreuk bij een afvalmand:

De spreuk is nu echter te vinden aan de andere kant van het Herautenplein, naast Opa Gijs. Op de plek van het bord is sinds 2016 het kunststof sprookjesboek te vinden waarin een synopsis van het verhaal is terug te lezen in vier talen.

Geschiedenis

De oorspronkelijke grot van Sneeuwwitje

Sneeuwwitje was één van de tien sprookjes waar het Sprookjesbos mee opende op 31 mei 1952. In de hoek van het nieuw aangelegde Herautenplein werd een grot gebouwd met bovenop een bakstenen torentje. De grot was destijds anders dan de huidige. Aan de pleinzijde zat een opening over de gehele breedte, waardoor zonlicht binnen kwam en op de uitbeelding scheen.

Bezoekers konden zonder te bukken de grot binnen. Via een klein trapje kwam je voor een bakstenen verhoging waarop een scène was gecreëerd met Sneeuwwitje in haar kist en de zeven dwergen om haar heen. Deze oorspronkelijke uitbeelding was een statische. De dwergen waren stenen beeldjes, evenals twee eekhoorns naast de kist. Een spiegel deed dienst als vijvertje. Er hingen enkele stalactieten aan het plafond en er zaten fossielen verwerkt in de muur.

De dwergfiguren werden gemaakt van een weerbestendige substantie, uitgevonden door Peter Reijnders. De eerste figuren werden gemodelleerd door Leo Jungblut, een kennis van Reijnders die later ook nog enkele andere figuren maakte. Het figuur van Sneeuwwitje werd uitbesteed aan firma N.V. Phoenix te Lochem. De opdracht wordt op 11 april 1952 schriftelijk uitgelegd:

Het vervaardigen van de figuur van Sneeuwwitje, in houding en gelaatsuitdrukking zoveel mogelijk gelijkend op de tekening van Anton Pieck. Het gelaat, armen en voeten zo natuurgetrouw mogelijk. Wenkbrauwen en ogen van echt haar, terwijl u voor het kapsel voldoende hoeveelheid zwart geverfd echt haar bijlevert om door onze kapper gelegd te worden als op tekening aangegeven. Een en ander tezamen voor de prijs van 300 te leveren zo vlug mogelijk maar zéker vóór 9 Mei 1952. De figuur te zenden aan de Heer P. Reijnders, Willemstraat 12, Eindhoven.^[1]

Alhoewel de opdrachtomschrijving ook de leverantie van haar specificeert, vermelden andere bronnen dat Peter Reijnders het bekwam van de Franse zusters van St. Anna in Eindhoven, omdat hij had vernomen dat ingetreden nonnen het haar moeten laten groeien zodat het kapsel bij de professie kan worden afgekapt. Bij Reijnders thuis lag Sneeuwwitje wekenlang op het buffet, waar ze werd opgemaakt en aangekleed door Betty, de oudste dochter van Reijnders. Uiteindelijk wordt ze met een lijkwagen naar Kaatsheuvel vervoerd.^[1]

• 

  Sneeuwwitje vertrekt naar de Efteling...

• 

  ...en wordt daar naar...

• 

  ...haar 'laatste' rustplaats gebracht

• 

  Reijnders kijkt mee hoe zijn dochter Sneeuwwitje opmaakt

• 

  De grot van voor 1975

• 

  Reijnders en Pieck bekijken een dwerg, 1965

De ontwerptekening van Sneeuwwitje door Anton Pieck, o.a. te vinden in Kroniek van een Sprookje en in het Efteling Museum, is één van de eerste ontwerpen die Pieck maakte voor de Efteling. Op de tekening is zijn oog voor detail en nauwkeurigheid van de omschrijving van de scène al te ontdekken. Zo vallen de benen van één van de dwergen weg achter een andere, waarvoor Pieck een extra tekening maakte van het onderlichaam van de dwerg. We zien ook maatvoeringen voor alle figuren. De kist heeft op het ontwerp twee diagonale glazen platen aan de bovenzijde.

Het Sprookjesmuseum

Voor meer informatie over de geschiedenis van de toverspiegel in het Sprookjesmuseum, zie Sprookjesmuseum.

In 1962 werd de uitbeelding van het sprookje uitgebreid. Aan de overkant van het plein waar de grot aan ligt werd de toverspiegel geplaatst, achterin het huisje van Vrouw Holle dat tot voor kort nog als souvenirwinkeltje werd gebruikt. In een aparte ruimte met een aparte toegang en uitgang, konden bezoekers voor de spiegel plaatsnemen en hoorden vervolgens de stem van Irene Poorter vragen:

Spiegeltje, spiegeltje aan de wand, wie is de mooiste in het land?

Hierop lichtten de robijnen in de lijst van de spiegel op, het spiegelglas werd gebogen en de stem van Corry van der Linden met heel veel echo weerklonk:

Zo mooi als u bent is er geen. U bent het mooist van iedereen.

Het geheel was dus eigenlijk een veredelde lachspiegel, waarbij de spiegel juist claimde dat je mooi was terwijl je zelf je vervormde evenbeeld aanschouwde.

Een jaar later wordt het huisje, waar zich ook al de Knuppel uit de Zak en de onzichtbare kleren van de keizer bevonden, verder ingericht tot een museumpje middels de plaatsing van een kabinet waarin zes attributen uit sprookjes worden tentoongesteld. Hieronder bevindt zich ook de giftige appel van Sneeuwwitje. De rode appel ligt op een paars fluwelen kussen en heeft een hap er uit, waar een grote vlek groene smurrie op zit. Daarbij staat een bordje met een illustratie van Anton Pieck waarop de boze stiefmoeder het huisje van de dwergen aandoet met een mandje met appelen. Op het bordje staat de tekst

De toverspiegel verdween uit het huisje aan het begin van seizoen 1999, toen het kasteeltje van de stiefmoeder opende waarin die spiegel ook te zien is. Het sprookjeskabinet werd eind 2000 verwijderd uit het Sprookjesmuseum. Het was van 2004 tot mei 2017 te vinden in het Efteling Museum.

De nieuwe grot

In 1975 wordt het statische sprookje als verouderd beschouwd en onder leiding van Ton van de Ven wordt het flink verbeterd.

Het concept van Sneeuwwitje in de glazen kist en de zeven dwergen er om heen blijft gehandhaafd. Het oorspronkelijke ontwerp van Anton Pieck wordt ook vrij trouw gevolgd, waarbij de dwergen op dezelfde locaties in dezelfde soort houding staan rondom de kist. De stenen beeldjes werden vervangen door bewegende robots met echte baarden en kleren en grotere proportie (ongeveer zo groot als de kabouters in het Kabouterdorp). Deze bewegende dwergen waren in die tijd de meest geavanceerde animatronics die de Efteling tot dan toe had gebouwd. Het mechaniek van nokkenschijven zou later onder andere nog gebruikt worden in Fata Morgana en het Lavenlaar.

Ook de grot zelf wordt vernieuwd: de opening in de rotswand verdwijnt waardoor de grot binnen donkerder wordt. Bij de afgebrokkelde toren worden enkele ruïneresten aan de rots toegevoegd. De scène wordt realistischer. Het tafereel krijgt stalactieten en stalagmieten, in de achtergrond van het tafereel komt het huisje van de zeven dwergen en met kleine speakertjes in de rotsen werd ook het geluid van de huilende en snikkende dwergen toegevoegd.

Het tafereel staat niet langer op een bakstenen platform, maar is op bezoekershoogte en verdween volledig achter glas. Hierdoor werd de afstand tussen de bezoeker en het tafereel weliswaar groter, maar tegelijk konden veel meer details afgewerkt worden en kon de belichting zodanig worden geregeld dat het geheel er nog sprookjesachtiger uit ging zien dan voorheen. Het vervaarlijke trapje bij het binnenkomen verdween daarmee, maar volwassenen moeten nu wel bukken in de grot.

De upgrade kost meer dan ƒ 100.000,-.

Het kasteel

Het idee voor de bouw van het kasteeltje van de stiefmoeder van Sneeuwwitje samen met Herberg de Ersteling ontstond halverwege de jaren tachtig. De directe aanleiding was dat de parkeerplaats te goed zichtbaar was vanaf het Herautenplein en dus bebouwing aan westzijde wenselijk was. Henny Knoet kreeg de opdracht een invulling voor deze sprookjes bedenken die zouden moeten openen in 1986. Al snel werd onder invloed van Ton van de Ven besloten dat deze sprookjes er helemaal niet zouden komen, maar toen waren de plannen al ingetekend op de plattegrond. Nog hetzelfde jaar werden ze van de plattegrond verwijderd. Voor het seizoen van 1999 kwam het er alsnog van, tegelijk met Van de Vens Chinese Nachtegaal. Tot 1998 was een met bloem- en vogelmotieven gedecoreerde schuilhut te vinden op de plek waar het kasteeltje gebouwd werd.

Knoets spiegel en diens positionering zijn sterk gebaseerd op het ontwerp van Anton Pieck, dat zoals menig Sprookjesbosuitbeelding weer terug te leiden is op een illustratie in De Sprookjes van Grimm uit 1942. De toverspiegel van het Sprookjesmuseum verdween in 1999 uit het museum. Hij heeft daarna een tijdje in In den Ouden Marskramer gehangen, en is tegenwoordig te vinden in de Sneeuwwitje Suite in het Efteling Hotel.

Voor het kasteeltje koos Knoet voor ongepleisterde baksteen, een motief dat ook elders op het plein al terugkwam, bijvoorbeeld op de Prinsenpoort en bij de grot van Sneeuwwitje. Opvallend is dat het globale uiterlijk van het gebouw een kopie lijkt van dat van de herberg ernaast. Knoet moet woekeren met de ruimte, want alhoewel het kasteeltje ongeveer dezelfde dimensies heeft als de herberg, moet het natuurlijk een heel andere en grootsere sfeer uitstralen. Een methode is materiaalgebruik. Ook krijgt het kasteeltje iets meer diepte door een klein torentje dat iets naar achteren is gebouwd, op de achterste rand van de projectieruimte.

Volgens Henny Knoet past het kasteeltje niet helemaal goed in het Sprookjesbos omdat het er zo nieuw uitziet. Dit zou volgens hem komen doordat het elk jaar met spuitsneeuw bedolven wordt en daarna weer met een stoomreiniger schoongespoten wordt.^[2] Niettemin was Knoet zelf tevreden over zijn toevoegingen, blijkt uit een interview met ABG-TV:^[3]

De ezel stond oorspronkelijk los in de speeltuin en de knuppel in het museumpje dat daar aanwezig was. En de toenmalige spiegel was eigenlijk een lachspiegel. Die dingen heb ik dus samengebracht tot een soort afronding van het Herautenplein. Daar mocht je op geen enkele wijze, vond ik, een fout maken door daar iets te creëren dat daar niet zou passen. En dat is wat dat betreft gelukt.

• Ontwerptekeningen voor het kasteeltje door Henny Knoet
• 

  Exterieur

• 

  Voorportaal

• 

  Spiegelruimte

• 

  Uitgang met trap en kraai

• 

  Schildje met appel

• 

  Gevelornament met spiegel

Latere aanpassingen

Op 1 april 1999 opende het kasteeltje voor publiek en op 11 april werd het officieel geopend door Miss Nederland en Pardoes. Nog diezelfde maand werd er flink gesleuteld aan de timing van de effecten. De show wordt ingekort om ongedurige bezoekers ter wille te zijn. De hele show duurt nu in plaats van 5 minuut 20 nog maar 3 minuut 40. In mei 2000 werd ter completering het grote schilderij in het voorportaal van het kasteeltje opgehangen.

In het voorjaar van 2018 was het sprookje toe aan een grote renovatie. Het kasteeltje van de stiefmoeder kreeg een relatief kleine opfrisbeurt waarbij het bord aan de gevel opnieuw werd gemaakt, het textiel gereinigd en de windvanen opgepoetst. De veel oudere grot onderging echter een grote reconstructie. De dwergen kregen nieuwe pakken, het dak is gerepareerd en alle rotsen zijn opnieuw ingeschaduwd en gedecoreerd. Op de vloer liggen nieuwe flagstones. Het interieur van de grot is in zijn geheel in een loods op de Speelweide vervaardigd en vervolgens in puzzelstukken naar het sprookje gebracht. De verlichting werd aangepast, waarbij ook een subtiel verschil in de belichting van het dwergenhuisje tussen overdag en 's avonds werd toegevoegd. Er werd ruim de tijd genomen omdat men niet wist wat men zou tegenkomen bij de sloop van het interieur, maar omdat de constructie uit de jaren zeventig nog stevig genoeg bleek te zijn kon het sprookje in plaats van begin juli, al op 9 juni weer openen.

In maart 2022 werd de projectietechniek van de toverspiegel verbeterd; het beeld was voortaan merkbaar scherper dan het in de jaren daarvoor was geweest.

Techniek

De film die 'in' de toverspiegel draait wordt eigenlijk vanaf de achterzijde geprojecteerd; de spiegel is dus géén pompeus omlijste flatscreen tv. Aan de achterzijde van het kasteeltje staat een rechthoekige uitbouw, waarin een projector op voldoende afstand is opgesteld. De beelden van de stiefmoeder reflecteren in een speciale spiegelcoating zoals we die kennen van halfdoorlatende spiegels. Omdat het voor de levensduur van de beamer (en de tijd die het opstarten en afkoelen steeds kost) niet wenselijk is dat deze tussen elke show uit en aan moet, blijft deze permanent aan. Een mechanisch lenskapje draait voor de lichtbundel om de spiegel aan het einde van de voorstelling weer helemaal donker te maken. Wie goed oplet ziet ook vlak voor de spiegel tot leven komt, dat er diagonaal iets "wegdraait" over het scherm waarna er al wat projectielicht zichtbaar wordt.

Dennis Bots, die enkele jaren eerder als afstudeerproject de film Hugo had geproduceerd voor de Efteling, regisseerde de film waarin soapactrice Marianne Vloetgraven de koningin speelt. Vloetgraven en Bots kenden elkaar van de serie 'Goudkust'. De verteller alsmede de stem van de spiegel zelf zijn overtuigend ingesproken door stemacteur Carol van Herwijnen. In de film zelf wordt naast sterke grime van Sjoerd Didden morphing ingezet (geproduceerd door Condor Post Production) om de stiefmoeder geloofwaardig te transformeren van koningin naar de heks die ze eigenlijk is. Omdat morphing nog in de kinderschoenen stond waren voor dat deel van de film vier aparte shots nodig, waarbij de heks steeds enger geschminkt werd. De actrice moest daarbij telkens exact dezelfde bewegingen maken. Om haar te helpen waren er laserstralen die de posities van de handen konden aanduiden. Voor de stap naar voren stond de actrice op een zogenaamde 'dolly', een bewegend platform op wieltjes wat in dit geval computergestuurd was. Alle shots werden geschoten op klassieke analoge film. Omdat de film beangstigend zou kunnen worden voor kinderen, werd er gewerkt met een testpubliek. De intensiteit van de geluidseffecten en visuele effecten werden op de verzamelde feedback aangepast.^[4]

De kracht van het sprookje wordt naast het sterke acteerwerk van zowel de verteller als de stiefmoeder, bepaald door de goedgetimede effecten in het kasteeltje. Synchroon met de film licht de ruimte op en worden er geluidseffecten ingezet om de woede van de stiefmoeder extra te benadrukken. Uit een luikje rechtsboven steekt daadwerkelijk een stormpje op, en als ze de spiegel kapotdrukt staat de hele ruimte in een flits van wit licht. Dit maakt dat de bezoeker compleet ondergedompeld wordt in de beleving. Deze effecten werden ook door Dennis Bots geregisseerd. Het geheel is zonder twijfel (wellicht na de Sprookjesboom) de meest beangstigende uitbeelding in het Sprookjesbos.

Het sprookje

Oorsprong

Sneeuwwitje is één van de bekendste sprookjes van de gebroeders Grimm. Ze namen het als het drieënvijftigste sprookje op in hun Kinder- und Hausmärchen onder de naam "Schneewittchen". Het is een van de allerbekendste sprookjes, en dat is in de allereerste plaats te danken aan de vele verfilmingen (waaronder die van Walt Disney uit 1937) en de aanwezigheid van het sprookje in sprookjesparken, en veel minder aan de orale traditie.

Een vroege versie van het sprookje vinden we terug in de Pentamerone van Giambattista Basile (1634-36). De oudst bekende versie komt uit de Germaanse mythologie. Hierin is Sneeuwwitje de maan (Freya), de stiefmoeder is de zon en de zeven dwergen zijn de zeven dagen van de week. Het sprookje vertelt de strijd van de zon tegen de maan: de zon denkt aan het einde van de maancyclus de strijd tegen de maan te hebben gewonnen. In deze versie draait alles rond de kleursymboliek van wit, rood en zwart; deze kleuren verbeelden de verschillende stadia van de maan.

Niet in alle varianten die van het sprookje bekend zijn speelt de toverspiegel een rol. Soms is het een forel in een put die de stiefmoeder vertelt dat Sneeuwwitje de mooiste is. In weer andere versies zijn het voorbijgangers die spreken over de grootste schoonheid van Sneeuwwitje. Ook is de kist waarin de verdoofde Sneeuwwitje ligt niet altijd het zelfde. Basile noemt hier een zevental in elkaar passende kristallen kisten. Bepaalde varianten passen met name het rouwgedeelte van het sprookje aan. De kist is dan bijvoorbeeld geplaatst op een magisch voortbewegende koets die alleen stopt wanneer de juiste spreuk wordt uitgesproken.

Disneys versie van het sprookje legt, veel meer dan het sprookje in de verzameling van Grimm, de klemtoon op Sneeuwwitjes sidekicks, de zeven dwergen. Zij zorgen voor heel wat comic relief. Ook voegde Disney een flinke dosis romantiek toe aan het sprookje: Sneeuwwitje ontwaakt door een kus van de prins, een element dat Disney ontleende aan "Doornroosje". De invloed van de film van Disney was enorm: de meeste versies in sprookjesboeken van nu gaan terug op die van de film en ook de versie in Sprookjes van de Efteling door Martine Bijl is zeer schatplichtig aan Disney.

Samenvatting

Op een gure winterdag zit een koningin te borduren aan het venster. Ze prikt per ongeluk haar vinger en drie rode bloeddruppels vallen in de sneeuw. Daarop spreekt ze de wens uit dat ze een kindje mag krijgen, met een huid zo wit als sneeuw, haren zo zwart als ebbenhout en lippen zo rood als bloed. Wat later komt haar wens uit en ze geeft haar dochtertje de naam Sneeuwwitje. Kort na de geboorte sterft de koningin en de koning hertrouwt met een ijdele, hooghartige vrouw. Ze heeft een toverspiegel aan wie ze elke dag vraagt: "Spiegeltje, spiegeltje aan de wand, wie is de mooiste in het land?" Tot de dag dat Sneeuwwitje zestien jaar wordt, antwoordt de spiegel steeds dat de nieuwe koningin de mooiste is, maar op Sneeuwwitjes verjaardag is dat ineens anders: Sneeuwwitje is duizendmaal mooier!

De koningin geeft aan de jager de opdracht Sneeuwwitje te doden, maar dat kan de jager niet over zijn hart krijgen. Hij zendt Sneeuwwitje het bos in en zegt dat ze zich nooit meer op het kasteel mag laten zien. In het bos leert Sneeuwwitje de zeven dwergen kennen, zeven aardige mannetjes die samen wonen in een klein huisje in het bos. Sneeuwwitje mag bij hen blijven wonen, en terwijl de dwergen uit werken gaan, dekt zij hun bedjes en maakt zij het eten klaar. Maar de spiegel heeft de boze koningin natuurlijk verteld dat Sneeuwwitje helemaal niet dood is. De koningin vermomt zich als een oude koopvrouw en weet Sneeuwwitje een rijgveter te verkopen, die ze zo strak aanspant dat het meisje bewusteloos neervalt. De dwergen redden haar op het nippertje van de dood. Een tweede maal trekt de boze koningin naar het huisje en verkoopt het meisje dit keer een kam, waar Sneeuwwitje bewusteloos van wordt zodra ze er mee door haar haren strijkt. Maar ook nu weer weten de zeven dwergen haar tijdig te redden.

Voor de derde keer trekt de koningin naar het huisje van de zeven dwergen, dit keer vermomd als boerin. Ze verkoopt Sneeuwwitje een giftige appel. Na een hap valt Sneeuwwitje als voor dood neer en de koningin is 's avonds blij te vernemen van haar toverspiegel dat ze weer de mooiste is in het land. De zeven dwergen proberen vergeefs Sneeuwwitje tot leven te wekken. Uiteindelijk plaatsen ze haar in een glazen doodskist. Op een dag ziet een koningszoon de kist en wordt verliefd op het meisje. De dwergen schenken hem de kist, maar wanneer zijn dienaren de kist willen wegdragen, struikelen ze. Door de schok schiet het stuk vergiftigde appel uit Sneeuwwitjes keel, zodat ze weer tot leven komt. Zij wordt verliefd op de prins en samen trekken ze naar zijn land om er te trouwen. En ze leven er nog lang en gelukkig.

In de Eftelingse media

In het park

Bij de uitbeelding in het Sprookjesbos staat een kunststof sprookjesboek opgesteld waarin een korte samenvatting van het sprookje staat in vier talen: Nederlands, Frans, Duits en Engels. De titel van het sprookje in deze talen luidt:

• Sneeuwwitje
• Snow White
• Schneewittchen
• Blanche Neige

Het boek werd geplaatst in 2016.

De Nederlandse tekst:

De koningin was ziedend, toen ze het antwoord van de toverspiegel hoorde. "O koningin, heel mooi bent u. Maar Sneeuwwitje over de hoge bergen, bij de zeven dwergen, is duizendmaal mooier nu..." Haar stiefdochter leefde nog en was mooier dan zij! De koningin zon op wraak en vermomde zich als een oude koopvrouw met glanzende, rode appels. Toen Sneeuwwitje van de vergiftigde appel proefde, viel ze meteen op de grond. De dwergen waren ontroostbaar en legden hun lieve Sneeuwwitje in een glazen kistje op het mos. Maar op een dag reed er een jonge prins voorbij hun huisje...

In boeken

• "Sneeuwwitje" of "Sneeuwwitje en de zeven dwergen" is opgenomen in zo ongeveer elk sprookjesboek dat de Efteling uitbracht. In al die versies wordt alleen de vergiftigde appel behandeld. De rijgveter en de kam komen niet ter sprake, zoals dat in heel veel sprookjesboeken overgeslagen wordt. Het is ten eerste te vinden in Het Efteling Sprookjesboek (1955).
• En werd ook opgenomen in Het Sprookjesboek van De Efteling (1967).
• In Sprookjes van de Efteling (1974) heeft Martine Bijl zich overduidelijk laten beïnvloeden door de Disney-film. De dwergen werken in een diamantmijn, zingen een lied tijdens het werk ("Van tik tik tik, van tak tak tak") en de kreet "Hého" komt ook voorbij. Ook de naamgeving van de dwergen is gebaseerd op de (Amerikaanse versie) van de film. Heten ze bij Disney nog Doc (Dok), Happy (Giegel), Grumpy (Grumpie), Sneezy (Niezel), Bashful (Bloosje), Sleepy (Dommel) en Dopey (Stoetel), dan heten ze in de versie van mevrouw Bijl Proffie, Vrolijk, Mopperpot, Hatsjie, Sloompie, Slapie en Gekkie. In deze versie komt de heks ook aan haar einde in een ravijn, hoewel Martine Bijl voor het slot toch terugkeert naar de Grimm-versie: geen kus, maar een val maakt dat het stuk appel uit Sneeuwwitjes keel schiet.
• In Sprookjesboek van de Efteling (2009), van Gerrie van Dongen en Ad Grooten, worden de dwergen niet bij naam genoemd, wordt in het midden gelaten wat er met de stiefmoeder gebeurt na afloop en schiet het stukje appel uit de keel door middel van het struikelen van één van de dwergen over z'n eigen baard. In En ze leven nog lang en gelukkig (2019) staat een ingekorte versie van dit verhaal, waarbij de dwerg nog steeds struikelt maar niet meer wordt gespecificeerd waarover.
• Wie het sprookje in het Boxmeers wil lezen, moet D'r Waar 's (2002) erbij pakken.
• In de serie Eftelingsprookjes (1989) is het deel 3.
• Deel 7 bij Sprookjes van de Efteling (2008).
• Tegelijk met de renovatie in 2018 verscheen het prentenboek Sneeuwwitje.
• Opvallend genoeg ontbreekt het verhaal van Sneeuwwitje in de reeksen Efteling Gouden Boekjes en in De Efteling Sprookjes Omnibus.

In hoorspelen en luisterboeken

• Het sprookje staat op de elpee en cd Sprookjes van de Efteling - deel 1 (1970 en 1992).
• Een moderner hoorspel staat op De mooiste sprookjes uit de Efteling - deel 2 (2004) met het lied "Terug van weggeweest".
• Op Sprookjesboek van de Efteling-luisterboek (2010) staat het op CD 3.

Theater

• In 1990 sponsort de Efteling de musical Sneeuwwitje en de zeven dwergen, waarvoor Ton van de Ven het promotiemateriaal ontwerpt.
• Op de eigen planken heeft het sprookje nooit gestaan. Sneeuwwitje en de dwergen speelden echter wel een rol in de Wonderlijke Efteling Show (2003-2004). Sneeuwwitje was onderdeel van een goochelact met Christian Farla en zong samen met de dwergen het nummer "Blij".

Op televisie

• De allereerste aflevering van de tv-serie Sprookjes (2004) is "Sneeuwwitje", waarin Aukje van Ginneken de titelrol speelt.
• Er is ook een aflevering aan gewijd in Sprookjes van Klaas Vaak (2009), te vinden op DVD 1.

Live-entertainment

Sneeuwwitje is één van de Sprookjesfiguren van het live-entertainment die je tegen kunt komen in en rond het Sprookjesbos en als onderdeel van voorstellingen. Van haar stiefmoeder is ook een entertainment-variant, maar die is slechts sporadisch te zien.

Elders

• In het Efteling Hotel is een Sneeuwwitje Suite met volop decoraties uit het kasteeltje van de stiefmoeder, een uniek schilderij (anders dan dat in het kasteeltje) en de toverspiegel uit het vroegere Sprookjesmuseum. In Villa Pardoes heet ook een vakantiehuisje Sneeuwwitje.
• Tijdens de Winter Efteling verkoopt het park een chocolademelk van witte chocolade die vernoemd is naar de prinses.

Sprookjesbos

Algemeen: Sprookjesbos·Geschiedenis Sprookjes: Doornroosje·Het Kabouterdorp·De Zes Dienaren (Langnek)·Roodkapje·Pinokkio·De Rode Schoentjes·De Trollenkoning·Het Stoute Prinsesje (Papegaai)·Raponsje·De Kleine Zeemeermin·Draak Lichtgeraakt·De Wolf en de Zeven Geitjes·Hans en Grietje·Vrouw Holle·Kleine Boodschap·Tafeltje Dek Je, Ezeltje Strek Je, Knuppel uit de Zak·Sneeuwwitje·Het Bruidskleed van Genoveva·De Zes Zwanen·Assepoester·De Kikkerkoning·De Magische Klok·De Indische Waterlelies·Klein Duimpje·Repelsteeltje·Het Meisje met de Zwavelstokjes·De Nieuwe Kleren van de Keizer·Sprookjesboom·De Vliegende Fakir·De Chinese Nachtegaal Andere attracties: Sprookjeswijzer·Sprookjesbos-bord·Herautenplein·Openluchttheater·Siertuin·Grimmbeeld·Gedenkzuil·Tien jaar Kindervreugde Horeca: Kogeloog·Kleyne Klaroen Faciliteiten: Kleine Boodschap (gebouw) Holle Bolle Gijs: Wagen Gijs·Opa Gijs Langs het pad: Wegwijzer·Spreuk·Muzikale Paddenstoel·Sprookjesboek·Bankje·Klein Duimpje-prullenmand·Schuilhut·Verlaten heksenbezem·Kniesoor Poorten: Heksenpoort·Soldatenpoort·Prinsenpoort·Uitgang Sprookjesbos Routes: Route Sprookjesbos·Sluiproute·Shortcut-route Voormalig: De Chinese Nachtegaal (1952-1978)·Kogeloog (buste) (1954-19??)·In de Noordpool (1955-1978)·Sprookjesmuseum (1963-2000)·De Dansende Dolfijn (1964-1969)·Station Sprookjesbos (1969-1973)·Kapitein Gijs (1973-2015) Toekomstig: De Prinses op de Erwt (2025)