Vrouw Holle

Vrouw Holle
Vrouw Holle schudt haar kussen uit
Geopend	1952, uitbreiding 2006, herbouwd 2019-2022
Gebaseerd op	Vrouw Holle
Opgetekend door	Gebroeders Grimm
Ontwerp	Anton Pieck, Robert-Jaap Jansen
Techniek	Peter Reijnders, Henk Knuivers
Muziek	René Merkelbach (huisje) en Max Rhode (intro put)
Ingesproken door	Wieteke van Dort (eerder Peter Reijnders), Robert-Jaap Jansen
Figuren	haan, Holle
Opvolger van	Sprookjesmuseum
Vorige	Hans en Grietje
Volgende	Kleine Boodschap
Sprookjesbos, overzicht

Vrouw Holle is een sprookje over twee zussen die door in een put te vallen terecht komen in een wonderlijke wereld waar de ijverige dochter wordt beloond en de luie dochter wordt gestraft. Vrouw Holle is een figuur uit volksverhalen in heel Europa, en hoofdrolspeelster van het gelijknamige sprookje dat werd opgetekend door de gebroeders Grimm in hun Kinder- und Hausmärchen uit 1812.

In de Efteling is het de veertiende uitbeelding op de route in het Sprookjesbos, tussen Hans en Grietje en Kleine Boodschap. Al sinds 1952 wordt in de put het verhaal verteld door middel van een diavoorstelling, en het is daarmee één van de oorspronkelijke tien sprookjes van Anton Pieck bij de opening van het Sprookjesbos. Sinds 2006 laat de figuur Vrouw Holle, een toevoeging door Robert-Jaap Jansen, het ook daadwerkelijk in het Sprookjesbos sneeuwen vanuit haar huisje. Het huisje dateerde nog van vóór de opening van de Efteling, maar werd in 2019 gesloopt, om pas in 2022 geheel herbouwd te worden.

Uitbeelding

De put

De put

Gelegen in het midden van een klein rond pleintje, in de schaduw van het huisje van Vrouw Holle, is de put het laatste onderdeel van het oude Sprookjesbos, vooraleer de route zich vervolgt naar de open ruimte van het Herautenplein, en om daarna na de Indische Waterlelies verder te gaan in een recenter aangelegd bos. De put, die centraal staat in het sprookje van Vrouw Holle, heeft een fiks houten dak met dakpannen. Bovenop het dak staan twee zwarte windvanen in de vorm van een vliegende heks. De put zelf is van bakstenen met een rand van natuursteen. De opening is afgedekt met een stalen frame waarin kijkglazen zicht op de bodem geven. Op de bodem van deze put wordt door middel van dia's, met daarop negen illustraties van Anton Pieck, het verhaal uitgebeeld.

Vertelling

Het programma van de put begint met een korte op fluit, klarinet, hobo, fagot en harp gespeelde toonladder-intro gebaseerd op het begin van 'Dornröschens Brautfahrt' (de bruiloft van Doornroosje) van de Duitse componist Max Rhode uit 1916; een compositie waarvan een ander stukje in gebruik is bij De Rode Schoentjes.

Bij de voorstelling wordt het verhaal verteld door Wieteke van Dort. Met toepasselijk echoënde stem verhaalt ze als volgt:

Gefascineerde bezoekers in de jaren vijftig

Er was eens een vrouw die twee dochters had, Rita en Mina. Rita was erg lief maar Mina was vreselijk lui en dom. Toch hield de moeder meer van Mina, de luie dochter, en daarom moest Rita altijd het vervelende werk doen.

Op een dag liet Rita bij het spinnen haar spoel in de put vallen, en ze durfde zonder spoel niet naar huis. Wanhopig sprong ze in het water van de put. Ze zonk naar beneden en kwam terecht in een hele andere wereld. Wat hoorde ze daar? Ze hoorde roepen: "Haal ons eruit! We zijn gaar!" Rita liep vlug naar de kant waar de stemmen vandaan kwamen. Kijk: daar lagen in een oven dampende broden. Rita haalde ze er vlug uit en toen ze omkeek, stond er opeens achter haar een vrouwtje. "Jij bent een vlijtig meisje, zou jij bij mij willen werken?" Dat wilde Rita wel, en vanaf dat ogenblik bleef Rita werken bij Vrouw Holle. Ze boende, en schrobde, en schudde de bedden zo hard, dat het dan op aarde sneeuwde.

Maar toch, na een tijdje kreeg ze heimwee. Ze wilde dolgraag naar de aarde terug. Ze nam afscheid van Vrouw Holle, en toen ze haar huisje verliet, werd ze als beloning helemaal met goud overgoten. Zo kwam Rita thuis. Maar toen haar zusje dat zag, werd ze verschrikkelijk jaloers, en weet je wat die luie Mina deed? Ze sprong ook in de put. Beneden aangekomen hoorde ze ook roepen: "Pluk ons, pluk ons, we zijn rijp!" Dat waren glanzende appels aan een boom. Maar Mina was lui en plukte ze niet, maar ze ging wel werken bij Vrouw Holle, nou ja, werken? Eigenlijk voerde ze niets uit. Vrouw Holle werd dan ook verschrikkelijk kwaad, en toen Mina afscheid nam, kreeg ze in plaats van goud, pek over zich heen gegoten.

Pikzwart kwam ze terug op aarde. Niemand herkende haar meer, en de haan kraaide: "Kikerekie, kikerekier, de zwarte Mina is weer hier!"

• 

  Windvaan met vliegende heks op het dak

• 

  Kinderen kijken in de put

• 

  Een kijkje in de put

Het vrouwtje

Stenen met gezichten kijken naar Vrouw Holle

Na de put kom je bij de (achter)gevel van het huisje van Vrouw Holle. Het staat midden op het pad, en heeft twee deuren met een halfronde omlijsting van grote stenen aan de bovenzijde. Per deurtje hebben drie van die stenen een reliëf van een loerend gezichtje, dat we kennen van de diavoorstelling uit de put. Onder het linker deurtje lekt een spoor van goud, waarmee Rita werd beloond. Onder de deur rechts zien we druipende pek, waarmee Mina als straf werd overgoten.

Op de eerste verdieping van de gevel is een raam met luiken te zien, van waaruit de oude dame haar kussens schudt tot het sneeuwt op aarde. Een sequentie die in het bij de put vertelde verhaal overigens niet voorkomt; daar is het Rita die het kussen uitschudt.

Publiek bij Vrouw Holle

Close-up van Vrouw Holle

Het schudden van het kussen is geen continu doorlopende show, maar een interactief element, dat net als bijvoorbeeld de heks van Hans en Grietje, pas in werking wordt gezet als de bezoeker dat wil. In het geval van Vrouw Holle vertelt een bordje aan het hekje rond de kleine achtertuin van het huis dat de bezoeker haar moet roepen om de sneeuw te zien:

Vrouw Holle laat het sneeuwen

Bezoekers kunnen de aandacht trekken van Vrouw Holle door haar hard te roepen. Er bevindt zich een microfoon in de mattenklopper die uit de emmer steekt op het tuinmuurtje. Na enkele seconden begint de haan op de nok van het rieten dak te kraaien als aankondiging van de voorstelling: "Kikerikier, kikerikier, Vrouw Holle is hier." Daarna klinkt een speeldoosje, gaan de luikjes open, en schuifelt een oud vrouwtje met kap, paarse jurk een grote strik en een schort om naar voren. Zij tilt haar wit-blauwe kussen over de kozijnrand en vraagt nog retorisch: "Zal ik het laten sneeuwen?" en klopt daarna haar kussen uit, waarbij het gaat sneeuwen: sneeuwschuim spuit links en rechts van het vrouwtje uit het huisje en dwarrelt neer in haar tuintje. Voor de sneeuw is gebruik gemaakt van rondgeblazen (zeep-)schuimvlokjes, die het effect van dwarrelende poedersneeuw heel aardig weten te benaderen. Ondertussen klinkt een ander melodietje en gniffelt Vrouw Holle bij het schudden. Na ongeveer twintig seconden stopt ze en loopt achterwaarts terug naar binnen, waarna de luikjes weer sluiten.

Tussen de put en het huisje is, voor wie de hele Sprookjesbosroute volgt, links van het pad voor de vierde keer de spreuk

te lezen op een bord.

Winter Efteling

Tijdens de Winter Efteling worden zowel aan de put als aan de deuren van het huisje kransen gehangen.

Geschiedenis

De put op een ansicht uit de jaren vijftig

De put van Vrouw Holle is één van de tien originele sprookjes die bij de opening van het Sprookjesbos in 1952 al aanwezig waren. Het huisje waarin Vrouw Holle woont is echter ouder dan het Sprookjesbos zelf en heeft door de tijd diverse functies gehad. Het staat echter wel afgebeeld op één van de dia's als de woning van de oude vrouw. Die functie kreeg het echter pas bij de start van de Winter Efteling 2006-2007, waarbij de achterzijde van het gebouw iets werd aangepast.

De put

Alternatief ontwerp met veel ranken en bloemen

Anton Pieck ontwierp voor de put van Vrouw Holle oorspronkelijk een echte put met een grote katrol waaraan een emmer was vastgemaakt die in de put kon worden neergelaten. Op het dak prijkte de trotse haan uit het verhaal, die ook op de laatste dia te zien is. Om onbekende reden is de haan nooit op het dak van de put verschenen. De emmer bevindt zich ook niet, zoals in Piecks ontwerp, aan een katrol, maar staat gewoon op één van de houten kisten naast de put. Voor de rest is Piecks ontwerp in de oorspronkelijke versie van het sprookje vrij goed nagevolgd. In Kroniek van een Sprookje is een alternatief ontwerp te vinden, waarbij de haan een windwijzer is en de zijkanten van het dak rijk gedecoreerd zijn met krullen en bloemen. Peter Reijnders bedacht de techniek met de diaprojector en sprak ook het verhaal in. Henk Knuivers is verantwoordelijk voor de technische realisatie.

Het Dagblad Oost-Brabant, dat een enthousiast artikel schreef naar aanleiding van de opening van het Sprookjesbos op 31 mei 1952 over de put: "Een ander voorbeeld dat bijna niet te geloven is, is de toverput bij het huisje van Vrouw Holle. Water en plaatjes in de put worden hier afgewisseld, wat blijk geeft van een ongelooflijk technisch vernuft." Het is echter onwaarschijnlijk dat dit effect ooit in de put te zien is geweest.

Een oude diaprojector van de Put van Vrouw Holle staat tentoongesteld in het Wonder Depot

Vroeger werd voor de synchronisatie van beeld en geluid gebruik gemaakt van een speciale diaprojector, sinds december 2000 wordt gebruik gemaakt van een beamer. Bij de uitbreiding van het sprookje in 2006 werd het watereffect, weliswaar in digitale vorm, alsnog toegevoegd. De overgang tussen de dia's, die tot dan toe bestond uit een eenvoudige "fade'", werd vervangen door het visuele effect van waterkringen waardoor de dia's voortaan in elkaar "overdruppelen'".

Behalve de technische vooruitgang van de diapresentatie, heeft de put in de loop der jaren weinig aanpassingen gehad. Het verhaal, oorspronkelijk ingesproken door Peter Reijnders, werd in de jaren zeventig vervangen door Wieteke van Dort, omdat de oorspronkelijke opname van onvoldoende kwaliteit werd geacht. Er was ooit een bordje bevestigd op het houtwerk onder het dak van de put. In 2007 werden er enkele tonnen naast de put opgesteld, waarschijnlijk een restant van De Vliegende Hollander. Tot de komst van de Trollenkoning kon men vanaf de Rode Schoentjes recht op de put aanlopen. Een oude diaprojector is te vinden achter de deuren van het Wonder Depot.

• 

  Ontwerp voor de put door Anton Pieck

• 

  In aanbouw

• 

  Een bordje op de put

• 

  De put en het huisje in 2003, voor de komst van Vrouw Holle zelf

De familie Klijn

Het oorspronkelijke huisje op deze plek werd in 1945 gebouwd als blokhut voor de verkenners, met andere muren en dak dan we van het onderkomen nu kennen. De familie Klijn woonde vanaf dat jaar in het huisje.^[1] Het gezin moest er noodgedwongen leven, omdat hun eigen huis bij een bombardement tijdens de Tweede Wereldoorlog was verwoest. Uiteindelijk heeft het gezin er drie jaar gewoond, en één van de kinderen is er zelfs geboren.^[2] In 1948 moest het gezin verhuizen voor de uitbreidingen van het recreatiepark.

• Blokhut voor de verkenners en de verbouwing
• 

  Verkenners en hun blokhut

• 

  De blokhut voor de verkenners

• 

  Het huisje van de familie Klijn tijdens de verbouwing

• 

  Schilderen tijdens de verbouwing

De blokhut was tot 2019 nog aanwezig onder het stucwerk

Leo Klijn meldde zich in 2005 bij de Gastenservice van de Efteling met het verhaal dat hij met zijn gezin ooit in het huisje heeft gewoond. Het werd in eerste instantie niet helemaal serieus genomen dat een gezin van zes personen in het huisje van 30 vierkante meter heeft gewoond. Zelfs oud-medewerkers verwezen het verhaal naar het rijk der fabelen. In september 2006 kwam de heer Klijn opnieuw met zijn verhaal, alleen had hij nu ook foto's van het huisje meegenomen. Hoewel het houten gebouw er op de foto's anders uit ziet, blijkt het verhaal na vergelijking met foto's uit het Eftelingarchief te kloppen.

• 

  Ontwerp voor het huisje van Vrouw Holle

• 

  Ontwerp achterzijde inclusief Sprookjesmuseum, hier nog enkel met spiegel omschreven

Souvenirhuisje

Begin 1952 ontwierp Anton Pieck een nieuw uiterlijk voor het gebouw om het te laten passen in het Sprookjesbos. De muren werden gestuukt, er kwamen nieuwe raamkozijnen, nieuwe deuren en een rieten dak met windwijzers. Het gebouwtje zou bekend gaan staan als '"het huisje van Vrouw Holle'", vlak naast de put uit het gelijknamige sprookje, maar werd sinds het openingsjaar van het Sprookjesbos gebruikt als souvenirwinkeltje.^[3]

• Het huisje in de jaren 50
• 

  Op een souvenirprentje van Anton Pieck

• 

  Achterkant

• 

  Achterkant

• 

  Voorkant

Het Sprookjesmuseum

In gebruik als Sprookjesmuseum

Zie voor meer informatie over deze functie: Sprookjesmuseum.

Al in de jaren vijftig krijgen de onzichtbare kleren van de keizer een plek in het gebouwtje. Ook volgt dan of enkele jaren daarna de Knuppel uit de Zak van het sprookje Tafeltje-dek-je. In 1962 krijgt ook de toverspiegel van de stiefmoeder van Sneeuwwitje een plaatsje in het gebouw, en het jaar daarop komt er kabinet met sprookjesvoorwerpen in wat vanaf dan het Sprookjesmuseum wordt genoemd.

De spoel in het kabinetje van het vroegere Sprookjesmuseum, later in het Efteling Museum

Illustratie Anton Pieck op het bordje

In 1999 moesten diverse onderwerpen het veld ruimen omdat ze inmiddels elders in het Sprookjesbos waren uitgebeeld: de toverspiegel, knuppel uit de zak en de Chinese nachtegaal, waardoor de collectie vrij karig was geworden. In de zomer van 2000 werd het lege kabinetje van de gouden nachtegaal nog vervangen door de fluit van de rattenvanger van Hamelen, maar een paar maanden later werden de deuren van de kleinbehuisde expositie toch gesloten. Later zijn alle attributen verhuisd naar het Efteling Museum aan het Anton Pieckplein, waar ze tot mei 2017 nog te bezichtigen waren.

Onder de voorwerpen bevond zich ook de spoel waaraan Rita zich geprikt heeft. Op een paars fluwelen kussentje lag een spoel met een flinke draad omgewikkelde vlas met een druppel bloed. Daarbij stond een bordje opgesteld met een illustratie van Anton Pieck. De tekening toont Rita met de spoel zittend op de rand van de put met een haan achter haar. Naast de illustratie staat een tekst in gotische letters:

Fotostudio en overnachtingsplaats

Het huisje in gebruik als fotostudio

Het huisje van Vrouw Holle vanaf het Herautenplein

Het Sprookjesmuseum werd in augustus 2001 gebruikt voor een overnachting, nadat vier gezinnen deze met een prijsvraag hadden gewonnen.^[4] In de zomer van 2014 deed men de prijsvraag nog eens over. In 2002 heropent het als een plek waar Maxifoto bezoekers op de foto zet in sprookjesachtige kledij, maar binnen vier jaar wordt ook deze functie opgeheven. In 2015 opende bij de Game Gallery een nieuwe fotostudio.

Vrouw Holle

Een schets door Anton Pieck van Vrouw Holle die het kussen uitklopt in 'De Wonderbaarlijke Geschiedenis van de Efteling'

In 2006 werd, op initiatief van Robert-Jaap Jansen, aan de achterzijde van het huisje Vrouw Holle toegevoegd en de zolder in gebruik genomen voor de techniek hiervan. De begane grond werd sindsdien gebruikt als opslag. De gevel werd iets aangepast: de stenen met gezichtjes werden geplaatst aan weerszijden van de deuren op de begane grond, en het kleine raampje met luikjes op de bovenverdieping werd een groter raam met daaromheen wat sierlijke decoraties op het pleisterwerk. Het tafereel opende officieel op 9 december 2006.

Voor het ontwerp van Vrouw Holle diende een ontwerp van Anton Pieck als inspiratie. De tekening is te vinden op pagina 79 van het boek Anton Pieck en de wonderbaarlijke geschiedenis van de Efteling. In een hoek van de tekening is het jaartal 1953 te lezen, want kan suggereren dat Pieck een uitbeelding van het oude vrouwtje voor het Sprookjesbos al voor ogen zag een jaar na de opening. De haan en de stenen met de gezichten zijn vormgegeven aan de hand van de tekeningen uit de put. De details zijn verder aangevuld door Robert-Jaap Jansen.

Ella Jansen staat model

Jansen vroeg zijn moeder Ella om model te staan voor Vrouw Holle zodat de bewegingen van de te realiseren animatronic bepaald konden worden. Tijdens deze sessie riep zij "Zal ik het laten sneeuwen?" wat men zo goed vond passen dat het zinnetje (door Robert-Jaap ingesproken) in de uitbeelding gebruikt is.^[5] De muziek die er klinkt is van René Merkelbach.

Aanvankelijk had het sprookje twee programma's die om en om afgespeeld werden: het ene programma is het hierboven beschreven, het andere was een 'grapje': de haan kraaide, de luikjes gingen open en Vrouw Holle kwam wat naar voren, maar dan klonk er opeens de lach van Vrouw Holle, een sliepuit-geluidje en de luikjes sloten weer, gebroken kinderzieltjes achterlatend. In 2011 werd het grapje uitgeschakeld en was alleen nog het echte programma te zien.

• Bouw van het sprookje
• 

  Situatie 2003, enkele jaren voor de doorontwikkeling

• 

  Model voor de animatronic

• 

  Gebruik van stoffen in de animatronic

• 

  In aanleg in herfst 2006

Negen Pleinen Festijn

Negen Pleinen-podium

Vanaf 2014 is het Herautenplein één van de negen pleinen van het Negen Pleinen Festijn, het evenement op de zaterdagavonden van het hoogseizoen. Voor de voordeur van het huisje werd hiertoe in juni van dat jaar een houten podium gebouwd. Met zijn Piecks blauw gelakt hout en een rieten overkapping, inclusief eekhoorntje, is het duidelijk geïnspireerd op het afdakje boven de voordeur van De Wolf en de Zeven Geitjes.

Sloop en herbouw

Het huisje is weg

De geschiedenis van blokhut naar omgebouwd Hollehuis maakte dat het gebouw het niet eeuwig kon volhouden. Op 9 december 2019 begon de Efteling dan ook met de sloop van het complete huisje met de intentie om het na de winterperiode weer met een moderne constructie in identieke vorm weer op te bouwen - zoals dat eerder ook al gebeurde met het kasteel van Doornroosje (1981) en het huisje van Roodkapjes oma (2016). De herbouw liet, onder andere vanwege de coronacrisis, jaren op zich wachten; al die tijd lag er een met onkruid begroeide plek waar eerst het huisje stond.

Uitvoerders bezig tijdens de herbouw in 2022

Vanaf april 2022 wordt het huisje alsnog vrijwel identiek weer opgebouwd. Hiervoor is een 3D-scan gemaakt van het oorspronkelijke bouwsel door Theming Engineers uit Bergen op Zoom. Om te voldoen aan de moderne bouwbesluiten moeten wel de deuropeningen iets verhoogd worden en wijzigt de grootte van de raamkozijnen. De originele stenen omlijstingen van de deuren worden teruggeplaatst. Binnen keert één van de doorgangen naar de ruimte waar vroeger de toverspiegel hing niet terug, en valt de ruimte iets kleiner uit door de dikkere geïsoleerde muren. Het dak rust net als vroeger in het midden op een houten balkconstructie met pen-in-gatverbindingen, maar is onder het riet voorzien van een moderne isolerende onderlaag. Alleen aan de randen van het riet, buiten, wordt de suggestie van een geheel klassiek dak gewekt middels rondhouten thema-balkjes. Bovenop het huisje krijgt de schoorsteen een schoorsteenkap met windwijzer.

In deze herbouwperiode wordt ook aan de put van Vrouw Holle schilder- en voegwerk uitgevoerd.

• Herbouw in 2022
• 

  Het nieuwe huisje is goed geïsoleerd maar heeft wel een traditionele houten draagconstructie voor het dak

• 

  Metselwerk bijna gereed, eind mei 2022

• 

  In juli 2022 zit het dak er al weer op

In januari 2023 werd het sprookje nog wat completer gemaakt. Vanaf toen zijn onder de twee deurtjes in de achtergevel van het huisje van Vrouw Holle een spoor goud en een plas druipende pek te zien, als uitbeelding van de beloning en straf van de zussen Rita en Mina.

Techniek

De put

De oude Philips-luidspreker die nog altijd gebruikt wordt

De projector bevindt zich in de kast naast de put en wordt door een kleine opening in de rand geprojecteerd op een spiegel die onderaan het deksel van de put is vastgemaakt en die het geprojecteerde beeld naar de bodem spiegelt. Als je goed kijkt, kun je de schuine spiegel duidelijk zien hangen. In de nok van het dak hangt een klassieke Philipsluidspreker voor het verhaal. Oorspronkelijk werd voor de synchronisatie van beeld en geluid gebruik gemaakt van een speciale diaprojector, de Telefunken Diachron, die aan de hand van de geluidsband de juiste dia toonde. Tegenwoordig is het geen diavoorstelling maar een presentatie die draait via een digitale beamer.

Het vrouwtje

Een stukje techniek

Het hoofd van Vrouw Holle is statisch. Ze beweegt niet met haar mond als ze de vraag stelt. Wel schommelt ze als een oud vrouwtje naar voren. De sneeuw wordt gemaakt met een schuimmachine, zoals ook is gebruikt in de show Vrouw Holle laat het sneeuwen..., en door de Vlokvormer-act. Het schuim is blijkbaar niet al te vriendelijk voor de vegetatie, want de schamele sprietjes onder het raam zijn nooit aan groei en bloei toegekomen.

Het sprookje

Oorsprong

Vrouw Holle is een figuur uit volksverhalen en hoofdrolspeelster van het sprookje dat werd opgetekend door de gebroeders Grimm in hun Kinder- und Hausmärchen en staat ook wel bekend als "Het Vlijtige Liesje en het Luie Liesje" of "Goud-Elsje en Pek-Elsje".

De figuur Vrouw Holle kan worden gezien als een soort natuurgodin die het op aarde laat sneeuwen door haar kussen uit te kloppen, maar waaraan ook diverse andere krachten werden toegeschreven. De figuur werd op enig moment de basis voor een concreter sprookje waarin ijver beloond wordt en luiheid gestraft.

Samenvatting

Put en huisje op een souvenirprent van Anton Pieck

Een weduwe heeft een ijverige en een luie dochter, en laat de ijverige al het werk doen. Op zekere dag valt de ijverige dochter in een put en komt in een wonderlijk land terecht. Er staat een oven vol met broden, die roepen dat ze uit de oven gehaald moeten worden, waar het meisje gevolg aan geeft. Hetzelfde gebeurt bij een boom vol appels: ze willen geplukt worden, en het meisje plukt de appels. Ze komt bij het huisje waar een oude vrouw genaamd Holle woont. De vrouw biedt het meisje aan dat ze er mag blijven wonen als ze het huishouden doet, en met name haar bed goed opschudt, zodat het op aarde sneeuwt.

Op een gegeven moment krijgt het meisje heimwee en wil graag weer terug naar boven. Als ze onder een poort doorloopt, wordt ze overladen met goudstukken als dank voor haar arbeid. De moeder hoort hoe ze aan al dit goud gekomen is en stuurt direct haar luie dochter de put in. Deze komt ook in het wondere land, maar negeert de broden en appels totaal. Aangekomen bij Vrouw Holle maakt ze zich met een jantje van leiden van de huishoudelijke taken af. Ze wordt door Vrouw Holle teruggestuurd door de poort, maar in plaats van goud is overlading met pek haar deel.

In de Eftelingse media

In het park

Locatie van het sprookjesboek

Bij de uitbeelding in het Sprookjesbos staat een kunststof sprookjesboek opgesteld waarin een korte samenvatting van het sprookje staat in vier talen: Nederlands, Frans, Duits en Engels. De titel van het sprookje in deze talen luidt:

• Vrouw Holle
• Madame Holle
• Frau Holle
• Mother Holle

Het boek werd geplaatst in 2006 toen het nieuwe deel van het sprookje opende. Toen alle boeken van een nieuwe layout werden voorzien in 2013 werd ook dit boek vernieuwd.

Sprookjesboek Vrouw Holle

De Nederlandse tekst:

De ijverige dochter viel in de waterput en kwam terecht in het wonderlijke land van Vrouw Holle. Als ze haar huisje netjes zou houden, mocht ze bij Vrouw Holle blijven. Ze schudde het beddengoed heel flink, want dan zou het sneeuwen op aarde, zo had Vrouw Holle gezegd. Als dank voor haar ijver, overlaadde Vrouw Holle het meisje met puur goud! De luie dochter werd jaloers en sprong ook in de put. Maar zij was lui en schudde het beddengoed van Vrouw Holle niet. Daarom werd deze dochter beloond met plakkerige pek...

In boeken

Efteling Gouden Boekje deel 12

• Het sprookje van Vrouw Holle komt, als één van de oorspronkelijke tien sprookjes uit het Sprookjesbos, voor in veel van de sprookjesboeken die de Efteling uitbracht. Het staat in het eerste boek Het Efteling Sprookjesboek (1955) onder de titel "De Put van Vrouw Holle". Het verhaal begint met een uitleg wat een waterput is. Rita wordt hier voorgesteld als 'het meisje', maar Mina wordt wel bij naam genoemd.
• Het staat tevens in Het Sprookjesboek van De Efteling (1967).
• In Sprookjes van de Efteling (1974) legt Martine Bijl de nadruk op de twee zusjes, maar geeft ze de namen Hennie en Hanneke.
• Sprookjesboek van de Efteling (2009) noemt Rita en Mina bij naam zoals ze in het verhaal in de put worden genoemd en blijft de versie van het Sprookjesbos het meest trouw. Bovendien zijn alle tekeningen uit de put, op het titelblad na, in dit boek te vinden. In Meer Sprookjes van de Efteling (2011) is "De feeën" van Charles Perrault opgenomen, dat veel gelijkenissen toont met "Vrouw Holle" van Grimm. Een sterk ingekorte versie van het verhaal uit het boek van 2009 is opgenomen in En ze leven nog lang en gelukkig (2019), met andere illustraties van Pieck uit oudere Efteling-sprookjesboeken.
• In D'r Waar 's (2002) is het sprookje in het Berlicums te lezen.
• Het is deel 12 in de serie Efteling Gouden Boekjes (2014). Het is ook opgenomen in de op deze boekjes gebaseerde De Efteling Sprookjes Omnibus uit 2022.

In hoorspelen en luisterboeken

• Het is ook opgenomen op het derde deel van Sprookjes van de Efteling (1970), ook te vinden op de derde cd in de serie Efteling Sprookjes (1992).
• Een moderner hoorspel is te beluisteren op de zesde cd van De mooiste sprookjes uit de Efteling (2006) met het liedje "De weerman onemanshow".
• Het verhaal in de put verteld door Wieteke van Dort staat integraal op Efteling CD 2 (2000). Het geluidsspoor van de update uit 2006 is te vinden op één van de cd's met de naam Efteling Wonderlijk Speeldoosje (2011).
• Het wordt voorgelezen op CD 1 van het dubbelalbum Sprookjes & Vertellingen van de Efteling (1997).
• Op de eerste cd van het luisterboek van Sprookjesboek van de Efteling (2010) is ook een voorgelezen versie te beluisteren.

Theater

• Tijdens Winter Efteling 2006-2007 was er een show rond het sprookje op de Brink getiteld Vrouw Holle laat het sneeuwen....

Op televisie

• Vrouw Holle is een aflevering in het eerste seizoen van de tv-serie Sprookjes (2004). De put wordt gebruikt als locatie voor de put, maar de wonderwereld is opgenomen in het Lavenlaar, waar de oven met de broodjes in de bakkerij van Luim staat en Vrouw Holle in het Leedhuys woont. De dochters worden hier niet bij naam genoemd.
• De waterput komt voor in de tv-serie Sprookjesboom.

Live-entertainment

De vlijtige entertainmentdochter Rita

• Rita is één van de Sprookjesfiguren die onderdeel is van het live-entertainment, en ook Vrouw Holle zelf kun je in levende lijve ontmoeten.

Elders

Vrouw Holle op de winterversie van het bord bij de ingang van het Sprookjesbos

• Het concept van de loerput werd later door Ton van de Ven vrijwel rechtstreeks overgenomen voor het vertellen van het verhaal van Het Volk van Laaf in het Laafs Loerhuys. Ook daar vinden we een put met een diaprojectie op de bodem en een verhaal verteld door Wieteke van Dort.
• Sinds Winter Efteling 2008-2009 wordt het Sprookjesbos-bord naast de Heksenpoort 's winters vervangen door een winterse variant. Hierop is Vrouw Holle, in tegenstelling tot op de zomerversie, ook te vinden en wel helemaal bovenaan het tableau. Ze schudt haar kussen tot witte vlokken en laat het zo sneeuwen boven de andere figuren op het reliëf. Het huisje is op zowel de winter- als de zomervariant te vinden.
• De heks van de windvanen op de put zijn terug te vinden op het Eftelingwapen en één van de Eftelingdukaten.

Wetenswaardigheden

Schuilhut nabij Vrouw Holle in 2011

• Ten oosten van het huisje staan enkele bankjes. Hier stond lang een schuilhut overheen. Het was de laatste losstaande schuilhut van het Sprookjesbos. De overkapping werd gesloopt in 2013.
• Achter de ramen van het huisje staan allerlei flesjes en potjes uitgestald, gevuld met goedjes en middelen die een natuurgodin betamen. Sommige hiervan zijn voorzien van opschriften in flesjes- en potjeslatijn, zoals Fungos Acutus (scherpe schimmel), Radique Wilgus Monstera (reuzenwilgwortel), Latentem Potum (onzichtbaarheidsdrank), Celia Allium Sativum (knoflookbier), Rosa folium exaruit (gedroogde rozenblaadjes) en Mixtura Monarda (bergamotmengsel).