Winter Efteling

Stropop op het Dwarrelplein tijdens de Winter Efteling van 2003-2004.

De Winter Efteling is de openstelling van de Efteling in het winterseizoen, tegenwoordig van november tot in februari. Het evenement wordt al sinds de eerste editie gebracht als een duidelijk andere ervaring dan de Efteling tijdens de rest van het jaar biedt, door allerlei extra's in de vorm van decoraties, bijzonder live-entertainment en winterse horeca en attracties. Het park heeft dan bovendien andere openingstijden dan tijdens het hoogseizoen.

De Winter Efteling wordt sinds 1999 georganiseerd. Na drie proefedities werd in 2002 besloten om het evenement definitief op de kalender te zetten. Tot 2010 was het park nog gesloten tussen het zomerseizoen en de Winter Efteling, tegenwoordig is de Efteling elke dag van het jaar geopend en is er dus geen onderbreking meer tussen zomer- en winterseizoen.

Geschiedenis

Het ontstaan van de Winter Efteling

Schaatsen in 1955

Vanaf de opening in 1952 was de Efteling uitsluitend tijdens de zomermaanden te bezoeken, van april tot oktober. In oktober sloot het park geheel om pas in het voorjaar daarop weer te openen. Tijdens deze wintersluiting was er ruimte voor onderhouds- en uitbreidingswerkzaamheden; een groot deel van het parkpersoneel zat thuis of werkte bij andere bedrijven. Echter was er al reeds in 1955 de mogelijkheid om 's winters in de Efteling te schaatsen op de grote Siervijver, zo bewijst een foto uit Mam, een duppie voor de kip?.

In 1990 wordt voor het eerst de behoefte uitgesproken om ook in de winterperiode te openen.^[1] Een jaar eerder wordt al wel gepoogd het park langere avondopenstellingen te geven, maar dat wordt tegengehouden door de Raad van State na bezwaar van buurtbewoners.^[2] Aan het eind van de jaren negentig liggen de zaken echter anders. Door de komst van Disneyland Parijs in 1992 is er een grote ommekeer teweeg gebracht in de Europese attractieparkbranche. De markt is verzadigd, de concurrentie wordt almaar groter en komt ook uit de onverwachte hoek: meubelboulevards, rommelmarkten en allerlei lokale evenementen bleken ineens op dezelfde bezoekersmarkt uit als de bestaande attractieparken, maar zijn nog gratis bovendien.

De Efteling heeft weliswaar minder last van al deze concurrentie dan de kleinere parken, toch kan de Efteling niet langer blijven toekijken hoe het landschap steeds meer verandert. Het probleem is dat manieren om de inkomsten te verhogen niet voor het oprapen liggen. Een gemiddeld parkseizoen duurt zo'n zeven maanden en dat heeft alles te maken met de spreiding van vakantieperiodes en het klimaat in Nederland. In het hoogseizoen zit het park qua bezoekersaantallen tegen de limiet aan en meer bezoekers ontvangen op rustige dagen is moeilijk. De maand november erbij nemen is niet interessant, omdat er weinig of geen vrije dagen zijn en het weer over het algemeen miserabel is. Interessanter is de kerstvakantie.

Een andere reden waarom seizoensuitbreiding belangrijk is, is het Efteling Hotel. Het hotel presteerde de eerste jaren ver beneden de verwachtingen. De bezettingsgraad tijdens het hoogseizoen was voldoende, maar buiten de maanden dat het park geopend was, waren meer kamers leeg dan bezet. Om die reden ging het hotel in mei 1998 een samenwerkingsverband aan met de Golden Tulipgroep en werden in 1999 nieuwe investeringen gedaan om het hotel onder meer aantrekkelijker te maken als congreslocatie. Maar door het park ook tijdens de wintermaanden open te stellen, kan de Efteling extra hotelgasten genereren tijdens de anders zo rustige wintermaanden.

Ronald van der Zijl durfde het aan: de Efteling openen rond de kerstperiode.

Het idee om de Efteling tijdens de winter open te stellen is niet nieuw. Tijdens de officiële persconferentie over de Winter Efteling op 10 november 1999 zei algemeen directeur Ronald van der Zijl dat "het publiek al jaren om een winteropenstelling vroeg, maar dat pas nu op dit verzoek kon worden ingegaan omdat er nu eindelijk genoeg overdekte attracties in het park zijn; daar hebben wij fors voor geïnvesteerd, in bijvoorbeeld Villa Volta en Vogel Rok." Terugkijkend op de invoering van de Winter Efteling vertelt Van der Zijl in 2008 hoe hij bussen vol Nederlanders naar kerstmarkten in Duitsland zag gaan. De Efteling zag met Vogel Rok in aanbouw weer miljoenen guldens de deur uit vliegen en Van der Zijl was bang dat deze nooit snel terugverdiend konden worden in de zeven maanden dat het park open was. Tachtig procent van het personeel was tegen de Winter Efteling, maar men besloot het drie winters lang toch te proberen.^[3]

In een interview met het Brabants Dagblad in mei 1997 had financieel directeur Pier Holtrop het al uitvoerig over de plannen. Hij bevestigde dat er reeds op dat moment hard werd gewerkt aan "het winterhard maken van een aantal voorzieningen." Hij beklemtoonde dat het niet zou gaan om het hele park, "maar om een aantal overdekte attracties, als Droomvlucht, Villa Volta, en de nieuwste attractie in aanbouw, de overdekte achtbaan Vogel Rok." Ook Holtrop vermeldde toen de tegenvallende bezettingsgraad van het hotel als één van de achterliggende redenen voor de Winter Efteling. Dat de wintermaanden het beste moment waren voor een openstelling ligt voor de hand: niet alleen is de periode rond kerst en nieuwjaar een tijd waarin heel wat mensen vrij nemen (want de kinderen hebben kerstvakantie), ook past het winters decor uitstekend bij de Piecksfeer die het park het hele jaar door als troef naar voren probeert te schuiven.

Het was eigenlijk de bedoeling om al in de winter van 1998-1999 van start te gaan met de Winter Efteling, maar uiteindelijk bleken de eveneens in die winter geplande werkzaamheden voor het Groenplan Sprookjesbos te groot en ingrijpend om dat deel van het park open te stellen, waarmee de hele proef een jaar werd opgeschoven.^[4]

De proef

Senior marketingmanager Bart van Luyn maakte in maart 1999 voor het eerst bekend dat de Efteling tijdens de winter van 1999-2000 zou worden opengesteld. In een interview liet hij weten dat het park rond kerst en nieuwjaar de deuren zou openen en dat er veel van werd verwacht, "met sfeervolle sneeuwtaferelen in het donkere seizoen". Het eerste officiële woord kwam begin juni van dat jaar, toen het evenement in een persbericht de naam "Winter Efteling" meekreeg en door marketingdirecteur Janneke Kuysters uitvoerig werd toegelicht:

Er zal veel vertier in winterse sfeer zijn, met name entertainment en show, natuurlijk ook met een ijsbaan of iets dergelijks. Vooral in verlichting en aankleding willen we veel doen en ook met eten en drinken. Tevens zullen er tal van winteractiviteiten in alle binnenlocaties worden gehouden.

Kuysters maakte duidelijk dat de Winter Efteling een proefproject voor drie jaar was. Als het evenement succes zou hebben, dan kreeg het een vaste stek op de Eftelingkalender.

De eerste Winter Efteling

Zie voor meer informatie Winter Efteling 1999-2000.

Op 11 december 1999 om 10.30 uur werd de Winter Efteling officieel geopend. Van der Zijl sprak over "een historisch moment voor de Efteling. Voor de eerste maal in zijn 47-jarig bestaan opent de Efteling in de winter de poorten voor het publiek." Aan de poorten van het Huis van de Vijf Zintuigen hing een groot slot dat door Van der Zijl ontsloten werd en daarachter lag voor de eerste bezoekers drie meter krentenbrood en warme chocolademelk klaar.

Uit enquêtes die het park hield bleek later dat bezoekers zeer te spreken waren over de zo oer-Hollands gezellige wintersfeer, waar vooral de sfeerverlichting ’s avonds veel aan bij droeg. De tent met de kunstijsbaan bleek een geslaagde extra attractie. De decoraties in het park die het gebrek aan bloemen, groene struiken en bomen moesten compenseren, werden vaak echter weer wat minder gevonden. Ook het overvloedige entertainment was niet allemaal van een even hoog niveau. Tijdens het experiment bleek dat er vooral een tekort was aan horeca. Hoe groot die horecabehoefte wel niet was bleek vooral tijdens de kerstdagen, toen er kantoorpersoneel ingezet moest worden om de grote vraag naar versnaperingen en winterse kost op te kunnen vangen. De grote belangstelling voor horeca werd toegeschreven aan het feit dat mensen in de winter geen eigen broodjes voor een picknick meebrengen.

Een van de weinige advertenties voor de eerste Winter Efteling

Hoewel er amper reclame gemaakt was, werd op 9 januari 2000 de eerste Winter Efteling afgesloten met 188.383 bezoekers. Opvallend was dat de bezoekers gemiddeld meer aan eten, drinken en souvenirs spendeerden dan bezoekers tijdens het gewone seizoen. In totaal werd zo'n ƒ 10 miljoen aan omzet gehaald. Olaf Vugts, directeur park:

Nog belangrijker dan de bezoekersaantallen, zijn dit eerste jaar de reacties van onze bezoekers. Natuurlijk doen we hiernaar onderzoek, maar uitgaande van de vele spontane positieve opmerkingen hebben we blijkbaar een goed concept in handen.

Ook algemeen directeur Ronald van der Zijl was enthousiast:

De Winter Efteling is duidelijk een ander product dan ons park in de zomer, en dat moeten we vooral zo houden. Wij verwachten niet dat mensen die nu in de Efteling zijn geweest, van de zomer niet meer komen. Maar we moeten afwachten of mensen die deze winter geweest zijn, volgende winter weer komen.

De eerste Winter Efteling was in ieder geval een succes.

De tweede en derde Winter Efteling

Dichtgevroren kanovijver (2001)

Er werd lering getrokken uit de eerste editie. Alles wat vorig jaar gewaardeerd werd, kwam terug. Alles wat verbeterd moest worden, werd ook verbeterd. De decoraties werden, onder leiding van Peter Koppelmans, aangebracht volgens het adagium “buiten koud, binnen warm”, waarbij koude kleuren als blauw en wit vooral buiten werden gebruikt, en binnen vooral warme kleuren als geel, rood en bruin centraal stonden. Prominente voorbeelden van nieuwe decoratie zijn de Laafse Winterspelen, de ijsvissen in de Siervijver, een verschrikkelijke sneeuwman in de put op het voorplein van het Spookslot, de witte bontjassen van de wachters bij de Indische Waterlelies en de kabouters in het grote kabouterhuis installeerden een zonnebank. Er was dus veel meer aandacht voor de vormgeving, maar de decoraties varieerden van origineel tot kitscherig. Om het buiten behaaglijk te maken, krijgen kampvuren een prominente rol. Vorig jaar was er een kampvuurtje op het Anton Pieckplein te vinden, met succes. Bij de tweede Winter Efteling komen er drie, waaraan entertainment en horeca wordt verbonden.

Om het probleem met de horeca, die het eerste jaar niet berekend was op de grote toeloop, op te lossen werden er in het Carrouselpaleis themarestaurants ingericht. De tent van de ijsbaan werd vergroot om de horeca hier meer ruimte te bieden. De bezoeker kreeg ook meer ruimte in het park zelf; het parkdeel vanaf het vernieuwde Kinderspoor tot aan het oude Efteling Theater en horecapunt de Meermin werden dit jaar opengesteld. Bij de Meermin was een gezellig openluchtrestaurantje ingericht. Extra horeca was er ook in het nieuwe Kinder Winter Wonderland, ondergebracht in de tent van de Sprookjesshow. Naast de stormbaan die vorig jaar in het Fata Morgana Evenementencomplex stond, is er nu ook een sneeuwglijbaan. Het horeca- en attractieaanbod werd ook aangevuld met de Beierse Markt bij de Bob. Het entertainment zelf werd ook omgegooid. Iedere act werd vanaf deze editie uitgevoerd in de open lucht; de binnenvoorstellingen werden geschrapt. Bovendien werden er hogere eisen gesteld aan de acteurs en actrices.

In tegenstelling tot de eerste editie werd er veel meer reclame gemaakt. Dat de Winter Efteling een succes was bleek vooral op tweede Kerstdag van 2000. Nederland trok massaal naar het park, waardoor al vroeg in de middag de parkeerplaats moest sluiten. De tweede Winter Efteling wist op 7 januari 2001 af te sluiten met 263.000 bezoekers, een flinke groei in vergelijking met voorgaand jaar.

Voor de laatste versie in de proefperiode werden de openingsdagen verruimd met een extra weekend in januari. Op de eerste dag van 2002 bleef het park echter gesloten. Er kwamen meer kampvuren en de entertainmentkalender werd uitgebreid, maar verder bleef de formule van de vorige editie gelijk. Bijzonder was de bouw van PandaDroom, waarbij de Winter Efteling voor het eerst de liefhebber in staat stelde de bouw van een attractie in de wintermaanden te volgen.

Door het grote succes van de drie winters werd in maart 2002 besloten dat de Winter Efteling een jaarlijks terugkerend evenement zou worden.

Vernieuwing vanaf 2022

Met ingang van Winter Efteling 2022-2023 werd een meerjarig project ingezet om de kwaliteit van de Winter Efteling (verder) te verhogen, onder ontwerp van Bas van Rijsbergen. Uitgangspunt was dat sommige figuren in de winter juist liever naar buiten gaan, terwijl andere personages bij voorkeur de warmte opzoeken. Voor die eerste koos hij bijvoorbeeld voor het naar buiten brengen van sneeuwpopje Pjotr uit Carnaval Festival naar het plein voor die attractie. Minder logische elementen zoals de kerstmuts van Vogel Rok werden juist geschrapt. Er zijn ook plannen voor het stapsgewijs introduceren van het figuur Koning Winter.

Edities

Voor uitgebreide informatie over de afzonderlijke edities van de Winter Efteling, zie:

Openingsdagen en -tijden

De eerste Winter Efteling duurde 21 dagen en vond plaats tijdens twee weekenden van december (11-12 en 18-19 december 1999) en tijdens de kerstvakantie 1999-2000. Het park opende dagelijks de deuren om 11.00 uur 's ochtends om ze pas weer te sluiten om 20.00 uur: op die manier konden bezoekers twee à drie uur van een sfeervol verlichte Efteling genieten in het donker, iets wat toen sinds de inkorting van de Zeven Mijls Zomer tot 21.00 uur in plaats van tot 22.00 uur in 1998 niet meer mogelijk was geweest.

Een speciale millenniumviering zou in het park niet plaatsvinden: "Er zijn al zoveel millenniumfeesten dat wij er niet ook nog eens eentje organiseren," zei Janneke Kuysters, "op oudejaarsdag gaan we 's middags om vier uur dicht, zodat ook onze medewerkers in huiselijke kring oud en nieuw kunnen vieren. Op 1 januari 2000 is het park dan gewoon weer open." Kuysters besloot met te zeggen dat de eerste Winter Efteling "ook voor ons spannend is, want de mensen verwachten natuurlijk iets bijzonders van de Efteling. Waar we naar streven is de bezoekers van het park een totaal andere beleving te bieden dan ze in het zomerseizoen gewend zijn."

Voor de tweede en derde Winter Efteling bleven deze openingsdagen gelijk, al werd er wel besloten om op 1 januari 2002 het park een dag gesloten te houden. Het was de minst bezochte dag van de winter en automaten, prijslabels en kassa's moesten aangepast worden voor de euro die op deze dag het officiële betaalmiddel werd. Het beviel de Efteling echter zo goed om op nieuwjaarsdag even dicht te zijn dat men deze traditie heeft voortgezet tot 2010.

Na de derde Winter Efteling bleef men echter experimenteren met een langere openingsperiode. Tijdens de vierde Winter Efteling (in 2003) werden ook enkele weekenden in januari meegenomen op de kalender en een jaar later, werden eenmalig de vrijdagen voor de weekenden toegevoegd. Ook werd tijdens deze Winter Efteling de Warme Winteravond geïntroduceerd. Op 17 januari 2004 was het park tot middernacht open. Bij deze eerste editie van de winteravond nog met artiesten op podia, een jaar later werden de avonden zonder zingende BN'ers georganiseerd. De avonden werden toen gehouden op alle zaterdagen van januari, maar het park ging een uur eerder dicht, om 23.00 uur. Later werd dit teruggebracht tot 22.00 uur totdat in Winter Efteling 2007-2008 een streep door de langere avondopenstelling werd gezet.

Sinds 1 april 2010 is de Efteling alle dagen van het jaar geopend, en is er dus niet langer een periode waarin het park ontoegankelijk is. De Winter Efteling is daarmee een evenement geworden dat half november begint en ergens in februari stopt. Het park opent om 11.00 uur en sluit om 18.00 uur, in de kerstvakantie om 20.00 uur. De sluitingstijd kan echter op de dag zelf tot later in de avond opgerekt worden op basis van de drukte.

Op 31 december 2011 en 1 januari 2012 was voor het eerst de Efteling geopend tijdens de jaarwisseling. Sindsdien is het een vast evenement tijdens de Winter Efteling, waar een apart kaartje voor moet worden gekocht, ook voor wie een abonnement heeft. Op de avond zelf is er extra entertainment, oliebollen en champagne en om klokslag twaalf, waar de gehele dag naar wordt afgeteld op videoschermen verspreid door het park, een vuurwerkshow waarin de Pagode een speciale rol speelt.

Attracties en horeca

Gesloten attracties

Het bord van de Winter Efteling 1999-2000, met daarop alle geopende attracties.

Voor het winterklaar-maken van het park werd in 1999 zo'n 1,8 miljoen euro uitgetrokken: 225.000 euro voor verwarming van wachtruimtes, terrassen, winkels en toiletten, zo'n 900.000 voor de decoratie en de rest voor onder meer het entertainment. Vele attracties bleven wel gesloten "door de koude temperaturen", zo stelde Van der Zijl. Ruigrijk (met attracties als de Python, de Halve Maen en de Pegasus) bleef zelfs geheel gesloten, maar ook de Piraña, Gondoletta en de Bob zouden tijdens de Winter Efteling dicht blijven. Ook de Stoomtrein reed tijdens de eerste winteropenstelling niet. "Deze reed niet," vertelde communicatiemanager Henk Groenen het Wondere Wereld Web, "daar deze voor een groot deel door een gesloten parkdeel Ruigrijk zou rijden." Uiteindelijk bleek dat de Bob op sommige dagen toch werd geopend.

Het aantal gesloten attracties is in vijftien jaar Winter Efteling flink geslonken. De Stoomtrein werd geopend tijdens de tweede Winter Efteling. Men rijdt tijdens de Winter Efteling voornamelijk met de locomotief Trijntje. Bij de vierde winter mocht op het laatste moment de Pagode helaas niet het luchtruim kiezen, door een defect in de cilinder, en ook tijdens de winter van 2009/2010 kampte de attractie met een defect. De Halve Maen en Gondoletta werden voor het eerst opengesteld in 2005 en de Python in 2009. Stukken van het Ruigrijk zijn in de eerste zeven jaar van de Winter Efteling mondjesmaat toegevoegd aan het toegankelijk gebied voor de bezoeker. Tegenwoordig is in principe alles toegankelijk wanneer het weer het toelaat. Attracties als de Python kunnen bij extreme kou of neerslag gesloten worden. De Vliegende Hollander wordt vaak als gesloten weergegeven, maar is op de warmere dagen wel eens open geweest. De Piraña is de enige attractie die nooit geopend is geweest tijdens de winter.

Winterattracties

Schaatsen tijdens Winter Efteling 2010-2011 in het IJspaleis.

Sinds de eerste Winter Efteling worden er, om de vele gesloten attracties te compenseren, speciale winterattracties opgebouwd. In 1999 zijn dat een blauw-geel-gestreepte tent op de Speelweide waar een grote overdekte ijsbaan van 1200 m² is opgetrokken en in het Fata Morgana Evenementencomplex een opblaasbare stormbaan. Ook is er een kleine kinderboerderij voor de Steenbok. Dat winterattractieaanbod werd een jaar later aangevuld met een sneeuwhelling in wat vanaf dan het Kinder Winter Wonderland heet, en op de plek van de kinderboerderij kwam de Beierse Markt. De tent van de ijsbaan werd toen ook vergroot om de horeca meer ruimte te bieden. De bezoeker kreeg tijdens de tweede Winter Efteling ook meer ruimte in het park zelf; het parkdeel vanaf het vernieuwde Kinderspoor tot aan het oude Efteling Theater en horecapunt de Meermin werden dit jaar opengesteld. In het Carrouselpaleis werden twee themarestaurants ingericht om zoveel mogelijk binnencapaciteit te creëren.

Tijdens Winter Efteling 2002-2003 werd het attractieaanbod verder aangevuld met de Langlaufbaan 't Hijgend Hert, waarbij matten gelegd waren over het parcours van de Oude Tufferbaan. Het Ruigrijk bleef echter afgesloten, bezoekers konden de ingang van de Tuffer bereiken via de personeelsroute bij het Kinderspoor. De langlaufbaan werd een jaar later verplaatst naar het Kinderspoor. De vertrouwde winterattracties kregen in dit jaar grote updates. Omdat de Winter Efteling dan vast op de agenda staat werden er professionele witte tenten voor het Kinder Winter Wonderland en het IJspretpaleis gehuurd. De Beierse Markt kreeg een betere opzet met meer stalletjes en horeca.

Het IJspaleis en het Kinder Winter Wonderland kregen voor Winter Efteling 2010-2011 een nieuwe tent. Dat jaar worden de speelkramen en springkussen in laatstgenoemde gethematiseerd naar TiTaTovenaar. Drie jaar later, Winter Efteling 2013-2014, worden de attracties van Kinder Winter Wonderland (een springkussen, sneeuwbaan en verschillende speelkramen) ondergebracht in het IJspaleis, en zijn niet meer als afzonderlijke attractie aanwezig. De schaatsbaan werd daarbij verplaatst naar de andere kant van de tent, en bevindt zich voor de helft in de buitenlucht. Sinds 2017-2018 wordt er een grote circustent gebruikt voor het IJspaleis en zijn decors en indeling aangepast. De schaats- en sneeuwglijbaan zijn echter nog altijd onderdeel van het aanbod hier.

De Beierse Markt had vanaf 2005-2006 enkele jaren een eigen attractie; eerst een kinderskidraaimolen Ski Karusell, in 2017-2018 de Rodeo Eland en in 2018-2019 Die Alpenmühle.

Horeca

Inrichting van het Pannenkoekenrestaurant in de Dioramazaal tijdens Winter Efteling 2002-2003.

Tijdens de koude wintermaanden is de behoefte aan (overdekte) horecavoorzieningen extra groot, zoals al bleek tijdens de eerste Winter Efteling. In dat jaar was er in het IJs Pret Paleis een après-skihut ingericht waar winterversnaperingen als snert, stamppot en glühwein verkrijgbaar waren. Ook werd er een Oudhollandse gebakkraam aangerukt. Dit was echter bij lange na niet genoeg en in de jaren daarop werd er dan ook veel Winter Efteling-specifieke horeca toegevoegd.

Tijdens de tweede Winter Efteling werd het Carrouselpaleis het centrale punt hiervoor, met maar liefst drie tijdelijke restaurants: restaurant Atlantis in de Waterorgelzaal, een theaterrestaurant in de sfeer van Dickens in het Carrouseltheater en een horecapunt in de Dioramahal. Die laatste zou het jaar daarop een Pannenkoekenrestaurant worden dat nog tot en met 2011-2012 elk jaar terugkeerde.

Ook nieuw tijdens de tweede Winter Efteling was de Beierse Markt rond de Steenbok, waar diverse snacks uit houten chaletjes verkocht worden. Het Kinder Winter Wonderland achter De Likkebaerd was ook een plek waar drank en versnaperingen verkrijgbaar waren. Bij de Meermin was een tijdelijk restaurant opgetrokken en bij In den Hoorn des Overvloeds op het Anton Pieckplein was voor de gelegenheid als een chocolademelkwinkeltje ingericht, met bijpassend pittoresk terrasje. Later zou op het plein een verkooppunt komen voor Schrobbelèr, een Tilburgse likeur, die sindsdien tijdens de Winter Efteling verkrijgbaar is.

Met de opening van het Wapen van Raveleijn, Station de Oost en Polles Keuken heeft de Efteling nu meer jaarrond-beschikbare horeca gekregen, maar de Après Skihut en de Beierse Markt keren nog steeds jaarlijks terug. Bovendien wordt voor de Winter Efteling nog steeds tijdelijke horeca geopend. Sinds Winter Efteling 2014-2015 wordt op ieder centraal plein van een rijk een aantal chaletjes rond het Vreugdevuur geplaatst waar versnaperingen en dranken te halen zijn. Tijdens deze editie waren o.a. verkrijgbaar kip op stok (op het Dwarrelplein), crêpes met hazelnootpasta (op het Carnaval Festivalplein), gepofte aardappel (op het Ruigrijkplein), zes soorten warme chocolademelk en gepofte appel met mascarpone (op het Ton van de Venplein) en warme stroopwafels, churros en rookworst (op het Steenbokplein). Tijdens Winter Efteling 2017-2018 werd horecapunt Glad IJs verbouwd van ijswinkel naar een verkooppunt voor flammkuchen.

Live-entertainment

Straatentertainment

De act die de meeste edities terugkeerde in het park: de Lichtpuntjes

Tijdens de Winter Efteling pakt het park uit met extra entertainment. Was dit tijdens de eerste edities nog voornamelijk om het attractiegebrek op te vangen, nu tegenwoordig zo goed als bijna alles attracties tijdens de winter open zijn is het aantal live-acts in het park nog altijd opvallend hoog te noemen. Het entertainment verhoogt het wintergevoel, doordat in veel acts de nadruk ligt op sneeuw en kou.

Bij de eerste Winter Efteling lag de focus op improvisatie-acts en binnenvoorstellingen (Het meisje met de zwavelstokjes, De Koningin van de Nacht en de drie IJsprinsessen en Op Glad IJs) die later niet herhaald werden. Wel waren de arrenslee en de orkestjes er al vanaf het begin bij. Het jaar daarop werd er resoluut gekozen voor straatentertainment. Hierdoor kreeg het entertainment met name een sfeerverhogend karakter, maar maakte het minder dan tijdens het gewone seizoen deel uit van het bezoek. Het entertainment lijkt er dan ook vooral op gericht om voor wat bedrijvigheid en saamhorigheid te zorgen op de pleinen en paden in het park. Zo waren er het "Hartverwarmend Entertainment" waarbij artiesten allerlei kunstjes met vuur deden en de "Volendamse Gezelligheid" bij de Traptreintjes, een act die overigens van het entertainmentprogramma werd geschrapt na de cafébrand in Volendam op 1 januari 2001.

Bij de derde Winter Efteling werd het entertainment creatiever: er kwam een stuntskishow in Ruigrijk, zingende conducteurs bij het Kinderspoor, vrouwtjes met warme stoven, en de orkesten bij de Bob en Fata Morgana werden in de klederdracht van de attractie gestoken. Sindsdien zijn er vele muzikale gezelschappen (van Frisse Freules tot HagelHeertjes), sneeuwmakers (Vlokvormer, Wervelwinter), jodelwedstrijden en winterse voorstellingen geweest. Populaire winteracts die al vele edities tijdens de Winter Efteling te zien zijn zijn onder andere de Lichtpuntjes, een gospel- en soulkoor rond een van de kampvuren en Winters Waagstuk, een acrobatenact in het Huis van de Vijf Zintuigen.

Parkshows

De enige parkshow in het Efteling Theater tijdens de Winter Efteling ooit: Pardoes en het Kinder Winter Wonderfeest

Op de binnenvoorstellingen van de eerste Winter Efteling na, is Pardoes en het Kinder Winter Wonderfeest de enige binnenvoorstelling die 's winters heeft gespeeld en tevens de enige parkshow die 's winters in het Theater heeft gespeeld. Vanaf het jaar daarop, 2003-2004, wordt het Theater tijdens de wintermaanden ingezet voor grote musicalproducties waar apart voor betaald moet worden. De tegenwoordige parkshow Raveleijn loopt in de winter door tot en met januari. In 2012 werd een alternatieve parkshow De Vogels van Raveleijn opgevoerd tijdens de Winter Efteling, met weinig succes.

Decoratie

Sparren

Het winterklaar maken van het park betekent ook het aanbrengen van speciale versiering om de juiste sfeer op te roepen. De Winter Efteling moet een duidelijk andere beleving zijn dan een dagje Efteling in de zomermaanden. Bovendien zou het park anders te kaal aandoen, aangezien er 's winters geen bloemen en bladeren aan de bomen zijn. Grote hekken met sparren werden tijdens de eerste edities gebruikt om de toegangswegen naar Ruigrijk te blokkeren en niet-toegankelijke attracties aan het oog te onttrekken, maar sinds het gehele park te bezoeken is worden de naaldbomen meer gebruikt om winterse attracties op te vullen, zoals bij de Beierse Markt en in het IJspaleis. In 2014 werden 350 sparren tijdens de Winter Efteling gebruikt.^[5]

Muziek en geluid

Tijdens de eerste Winter Efteling in 1999 pakte de Efteling voor het eerst uit met achtergrondmuziek langs de wandelpaden. Door het hele park werd een net van luidsprekers aangelegd die onafgebroken een soundtrack van winterse muziek zouden spelen, terwijl op de Pardoes Promenade voor het eerst het speciale thema te horen was van René Merkelbach. De luidsprekers in het park worden vandaag de dag nog steeds gebruikt voor de parkmuziek, die in 2017 werd vernieuwd en tijdens de Winter Efteling te horen is in een speciale versie met klokjes en belletjes in het arrangement. De speciale Winter Efteling-soundtrack wordt sinds 2005 niet meer gebruikt langs de paden, maar is hier en daar nog wel te horen, onder andere bij de Gondoletta, de Game Gallery, het Diorama en in het IJspaleis. Sinds 2014 kent ook Aquanura een winterarrangement.

Geluidsfragmenten worden 's winters hier en daar aangepast. De deurkabouter in het Kabouterdorp klaagt opeens over het koude weer en Kleine Boodschap kan naast zijn bekende kreet ook opeens laten merken hoe koud het is met klappertandgeluiden en "brrr"-gejammer. Geeuwende Gijs bibbert ook van de kou. De geluiden van de lachtrap van het Lachhuys spreken opeens over "lekkere warme chocolademelk" en "koud hè?".

Verlichting

Decoraties op het Carnaval Festivalplein in december 2003, waaronder kleurrijke lantaarns

Peter Koppelmans, de projectleider winterdecoratie tijdens de eerste edities, benadrukte dat het park vooral na zonsondergang een onvergetelijke ervaring was door de bijzondere sfeerverlichting: "Mystieke verlichting, maar op sommige plekken ook stads," zoals Koppelmans het noemde. "In het Sprookjesbos kiezen we voor een ingetogen verlichting, op het plein bij Vogel Rok wordt het uitbundiger. Bomen vol kleine lampjes." In die aanpak lijkt weinig verandering te zijn geweest. Tijdens Winter Efteling 2014-2015 hangt er zo'n vijf kilometer aan lichtsnoer door het park. Sinds 2003 worden er op het Anton Pieckplein snoeren met 500 gekleurde lampionnen opgehangen, waaronder enkele in de vorm van een ster of maan. Het dak van het Huis van de Vijf Zintuigen baadt 's winters vanaf het schemeruur in ijsblauw licht en er prijken 15 kaarsen op de kassagebouwtjes. Vier medewerkers zijn vijf avonden in de weer om verlichting, lampionnen en speciale filters aan te brengen.^[5] De filters geven de bestaande verlichting een winterse uitstraling.

Kerstdecoratie

Kerstdecoraties op tafel in het Grote Kabouterhuis

Hoewel de Winter Efteling vooral winter-gerelateerd moet zijn en zo min mogelijk kerst (aangezien de Winter Efteling ook na kerstmis nog open is), ontkwam men er toch niet aan. Zo werd er bij de eerste edities al veel gebruik gemaakt van kerstverlichting en kerstbomen (waaronder een enorme kerstboom op het Vogel Rokplein) en bevat de speciale wintersoundtrack opmerkelijk veel muziek met jingle bells. Veel huisjes in het Sprookjesbos hebben nog altijd maretakjes, kerstkransjes of cadeautjes bij de kachel als voornaamste winterse decoratie.

Winterdecoratie

De meeste aankleding is echter gericht op de winter: Bij de eerste Winter Efteling werd het Huis van de Vijf Zintuigen versierd met grote ijskristallen, later zouden de kaarsen op de kassagebouwtjes en een grote discobal de typische winterdecoratie van het entreegebouw worden. Bij Sneeuwwitje werd kunstsneeuw gespoten. Tegenwoordig vinden we de kunstsneeuw terug in het Kabouterdorp, het Anton Pieckplein en in de sparren op het Steenbokplein en in het IJspaleis. Op het dak van Geeuwende Gijs wordt sinds 2014 een speciale witte mat gelegd om de illusie van een winterdeken te maken.

Sinds 2004 bevatten veel kerstkransen en guirlandes thematisering van het sprookje of de attractie, waaronder prinsen te paard in de guirlandes bij de Kleyne Klaroen en draken bij de Chinese Nachtegaal. Een van de meest opmerkelijke decoraties zijn de enorme 3D-knipkaarten in lijsten langs het wandelpad naar Marerijk die sinds 2010 tijdens de winter geplaatst worden.

Winterse kleding voor de figuren

Vogel Rok met kerstmuts

Verschillende figuren in het park werden ook winters aangekleed. Bij de eerste editie zagen we al Vogel Rok met een muts op en een sjaal om en Langnek met oorwarmers op, Roodkapje een dikke rode mantel en de wolf bij de Zeven Geitjes een dikke winterjas. Sindsdien is de aankleding van de figuren uitgebreid en professioneler geworden. Langnek heeft een andere muts en sjaal en de muts van Vogel Rok is weer verdwenen omdat het thematisch teveel knelde. Het wasvrouwtje in het Kabouterdorp krijgt een stola om haar schouders. De herauten van de Magische Klok krijgen een sjaal om en ook veel Laven krijgen een muts of sjaal. In het verleden kregen ook Monsieur Cannibale en zijn maatje een speciale bontjas, net als de wachters van de Indische Waterlelies.

Een heks van de Heksenpoort in winterse kledij

Sinds 2007 krijgen de beeldjes in het park niet simpelweg een stuk stof omgebonden, maar is er van elk een speciale winterse variant die de plaats van de oorspronkelijke versie inneemt tijdens de Winter Efteling. Deze beelden hebben meestal een iets ander kleurschema, bontkraagjes en een beetje sneeuw op het plateau. Beelden waar we een winterse versie van kunnen vinden zijn:

Sinds 2008 wordt het bord bij de ingang van het Sprookjesbos vervangen door een reliëf met wintertafereel. Vanaf het jaar daarop worden ook de muzikale paddenstoelen vervangen door een winterse variant.

Openingen tijdens de Winter Efteling

Drie sprookjes zijn geopend tijdens de Winter Efteling: het Meisje met de Zwavelstokjes (11 december 2004), Vrouw Holle (9 december 2006) en de Nieuwe Kleren van de Keizer (8 november 2012).

Personeel

EPBV

Tot de komst van de Winter Efteling had men alleen seizoensmedewerkers in de zomer. Een eigen uitzendbureau werd opgericht onder de naam EPBV, waar 400 mensen een jaarcontract kregen op voorwaarde dat ze, als er in het park geen werk was, aan de slag gingen bij een baas die de Efteling voor ze zocht. Als de Efteling geen werk vond kregen ze in de winter zeventig procent van hun salaris. Zo nam de Efteling de rol van de ww over. In 2008 werkten er nog maar veertig mensen op die manier. Onder Bart de Boer werd de EPBV gestopt.^[3]

Winter Efteling-team

Voor het opbouwen en afbreken van de Winter Efteling is een speciaal team gevormd van 150 medewerkers. Vanaf augustus wordt er begonnen aan voorbereidende werkzaamheden. Half oktober arriveren de eerste accessoires in het Gildehuis en wordt gecontroleerd wat er nodig is en wat aan vervanging toe is. In enkele dagen worden verlichting en decoraties aangebracht, worden er 700 terraswarmers neergezet, wordt de schaatsbaan aangelegd en worden de traptreintjes van het spoor verwijderd om de attractie in vijf dagen te voorzien van witte platen met borstelmatten voor de langlaufbaan. Veel werkzaamheden kunnen tijdens de openingsuren van het park worden gedaan, het groter materieel, zoals het plaatsen van de grote spar op het Ton van de Venplein, gebeurt met een hoogwerker na sluitingstijd. In februari zorgt het team dat de hele Efteling weer wordt opgeruimd en terug wordt gebracht in oorspronkelijke staat.^[5]

Merchandise

Speciaal voor de Winter Efteling brengt het park ieder jaar enkele speciale souvenirs in de winkels, waaronder verschillende kledinglijnen die bestaan uit mutsen, oorwarmers, sjaals, handschoenen en wanten. Vaak zijn er een grote chocolademelkmok en koffiemokken te krijgen bij verschillende horeca en bij de uitgiftepunten voor Unox is iedere winter een hoofddeksel te krijgen bij aankoop van broodje rookworst of kop soep.

• Winter Efteling-mokken en -mutsen
• 

  Poster voor de muts bij een Broodje Unox (2007)

• 

  Chocomel-mok voor Winter Efteling 2014-2015

• 

  De Unox-muts voor Winter Efteling 2014-2015