| Waterorgel | |
|---|---|
 | |
| De ingang tot de foyer van het Waterorgel | |
| Locatie | Marerijk |
| Type | waterorgel |
| Ontwerp | zaal Anton Pieck |
| Geopend | 3 april 1966 |
| Gesloten | 12 juli 2010 |
| Muziek | De Kermisklanten |
| Ritduur | 10 minuten |
| Opgevolgd door | Aquanura |
| Attracties | |
Het Waterorgel (te bekijken en beluisteren van 1966 tot 2010) was een attractie die bestond uit een 'dansende' fontein in een hal van het Carrouselpaleis. Door middel van bewegende spuitstukken werd water op de maat van de muziek omhoog gespoten en belicht met gekleurde spots. Vanaf circa 1980 tot de sluiting van de attractie werd de muzikale omlijsting verzorgd door een album van het accordeonduo De Kermisklanten.
Inhoud
De attractie
De foyer
Je vindt het Waterorgel in een eigen foyer, gevestigd in de linkervleugel van het Carrouselpaleis. Het exterieur van het Carrouselpaleis, waaronder dat van de later toegevoegde zijvleugels, werd ontworpen door Anton Pieck. Echter, Ton van de Ven tekende de schilderingen van vissen en meerminnen die de panelen op dit deel van het paleis sieren. De foyer heeft dubbele deuren aan de voorkant onder een overkapping, en ook een toegangsdeur in de gang die erlangs richting het Diorama achterin het paleis loopt.
De zaal binnen is naar een ontwerp van Anton Pieck gedecoreerd is in goud en groen, met accenten in rood. De decoratie is een combinatie van krullerige kermisbarok en een onderwaterthema. Dit komt terug in verschillende motieven van vissen op panelen aan de wanden en in sierlijsten, in jacobsschelpen in de nokken en in de vorm van (lierspelende) zeemeerminnen aan de flanken van de fonteinbak en boven achterin de zaal.
Het licht in de zaal, afkomstig uit tweearmige kaarskandelaars aan de pilasters aan de wand en uit drie grote ronde kroonluchters met kaarsen in het midden, is dimbaar om de gekleurde verlichting van het Waterorgel goed zichtbaar te maken voor het publiek. Wanneer het licht gedimd is, is de zaal vrijwel helemaal donker. Om daglicht uit de ingang te beperken is daar een groot paneel geplaatst waar bezoekers omheen moeten lopen om de zaal te betreden. De technische ruimte waar de besturing van het orgel zich bevindt, is te vinden in een kleine aanbouw links van de foyer.
De ingang van de zaal, tegenover het orgel zelf, met links de bar en tap
Detail van de meerminornamenten
De kleine banken die er vanaf 2007 te vinden waren
De wanden van de zaal zijn beschilderd met vissen
Meerminnen met lier, aan beide kanten van het orgel
Het waterorgel
Het waterorgel bestond uit een installatie van pijpen en buizen met sproeiers die volgens een vast programma werden bewogen, en waar water onder druk doorheen werd gespoten. Op het water werden zeven verschillende kleuren licht geprojecteerd: rood, groen, blauw, geel, oranje, cyaan en magenta. Het schouwspel was te zien tegen een donkere wand als achtergrond.
De installatie bestond uit:
- twee spuitleidingen met spuitkoppen die twee watervlakken vormden en in hoogte te verstellen waren;
- vijf fonteinen die in een kelk- of bloemvorm spoten;
- zes taartfonteinen (het water werd als in de vorm van een huwelijkstaart omhoog gesproeid);
- vier draaiende fonteinen gecombineerd met één staande fontein die zes richtingen op spoot;
- tien waaiers die via kabels en een katrolsysteem als het ware heen en weer gingen (ook wel zigzaggers genoemd);
- twee spuitleidingen vooraan met verstelbare spuitkoppen erop;
- een spuitleiding met vierentwintig spuitkoppen die in groepen van twee waren verdeeld;
- een spuitleiding met vierentwintig spuitkoppen die in groepen van vier waren verdeeld.
Het water werd rondgepompt door drie pompen. De complete installatie was voor bezoekers te zien als men voor het waterorgel ging staan, maar zittend was deze onzichtbaar door een natuurstenen muurtje.
Volgens verschillende publicaties zou het Waterorgel 36 meter hoog kunnen spuiten.[1] In de praktijk spoot het water niet hoger dan 4,5 meter. Hierbij werd soms het plafond geraakt, wat ook zichtbaar was aan de verschillende vochtplekken in het plafond.
De show en muziek
De laatste dertig jaar van zijn bestaan, van circa 1980 tot 2010, heeft het Waterorgel steeds op hetzelfde programma gedraaid, begeleid door instrumentale muziek. Een show duurde circa 10 minuten en er werden vier shows per uur gegeven.
Het showprogramma bestond uit twee delen, onderbroken door een pauze. De twee showdelen werden muzikaal ondersteund door potpourri's van het accordeonduo De Kermisklanten. De Kermisklanten waren Henny van Voskuylen en Coby Mol, en ze speelden bekende pop(ulaire) muziek op hun accordeons, voorzien van een stevige beat. De vrolijke potpourri's zijn afkomstig van het album 28 Hitmelodieën uit 1979:
- Potpourri YMCA/Casanova/Hooray Hooray/Oh Me Oh My/In the Navy
- Potpourri Het Kleine Café aan de Haven/Twee Reebruine Ogen/Als de Klok van Arnemuiden/Aan het Strand Stil en Verlaten
Tussen de shows door ging het licht aan, en speelde (op veel lager volume) de rustige pauzemuziek: Music Box Dancer van Frank Mills in de versie van Manuel And The Music Of The Mountains uit 1980.
Geschiedenis
Waterorgels waren ooit een heel populaire (kermis)attractie, en nog altijd zijn ze her en der te vinden in kleinere parken of als mobiel vermaak te huur voor evenementen.
Gedurende vele jaren werd over het Efteling Waterorgel het prachtige verhaal verspreid dat het oorspronkelijk gebouwd zou zijn voor de paleisvijver van een Afrikaans stamhoofd. En dat, toen de koop toch niet doorging, de Efteling het Waterorgel voor een mooi prijsje kon overnemen.[1] Dit verhaal staat zowel in Mam, een duppie voor de kip? als in het gerespecteerde naslagwerk Kroniek van een Sprookje. In december 2019 deed Efteling-podcast Kleine Boodschap in het kader van een Waterorgel-special een beroep op Gerrie van Dongen van het Efteling Archief, om nu eindelijk eens duidelijk te krijgen of dit weinig geloofwaardige verhaal wel klopt. Het gerucht bleek uit een enkel krantenartikel afkomstig, maar nooit werd er een tweede bron gevonden waarmee dit bevestigd kon worden; voor Van Dongen was de conclusie duidelijk: een verhaal uit de categorie broodje aap.[2]
Hoe de Efteling dan wel aan de attractie kwam wist Van Dongen ook te beantwoorden:
Feit is wel dat de toenmalige directeur van de Efteling, de heer Diender, in augustus 1965 naar een waterorgel is gaan kijken in Sprookjesbos Valkenburg. Hij was op zoek naar een slecht-weer-attractie voor in de foyer achter de Stoomcarrousel. Onder de indruk van dat orgel vroeg hij advies aan Pieck, Reijnders en Op den Kamp over het eventueel plaatsen van een dergelijk orgel in die ruimte. Vervolgens werd een advertentie in de Kermisgids geplaatst: "Te koop gevraagd: een waterorgel. Brieven met volledige beschrijving, afmetingen en opgave van prijs te zenden naar de Kermisgids." Ik neem aan dat daar reactie op gekomen is, want in de eerste week van oktober 1965 is er een waterorgel aangeschaft en geplaatst in de foyer. Gelijk ook werd een constructie bedacht waarmee het waterorgel overkapt zou kunnen worden met een podium zodat er ook andere evenementen, zoals de regelmatig terugkerende schoen- en ledertentoonstellingen, mogelijk zouden zijn. In het eerste jaar, 1966, waren er in elk geval plannen voor een balletconcours, maar dat evenement ging uiteindelijk niet door.[2]
De attractie werd vermoedelijk op 3 april 1966[2] geopend, al is er geen zekerheid over de exacte datum omdat deze nooit gedocumenteerd is. De attractie stond toen in de foyer achter de Stoomcarrousel die voorheen dienst deed als schuilloods en rolschaatsbaan.
In de beginjaren werd er live muziek ter gehore gebracht door een Eftelingmedewerker aan een elektrisch orgel in de coulissen.[3][4] Getuige Henny Schoon herinnert zich dat er in ieder geval ook enige tijd muziek werd gespeeld van de plaat Cor Steyn and his magic organ - deel 1, waaronder de Cha Cha Cha-medley.[2] Welke muziek er verder voor ±1980 te horen was, en of het Waterorgel een ander sproeiprogramma kende, is onduidelijk.
In het seizoen 1967 werd in de zaal ook de film (exclusief voor de Efteling) Instant Holland vertoond, hoe men dit combineerde met het orgel is niet bekend.[5] De functie van filmzaal ging later over naar het Carrouseltheater.
In 1971 werd speciaal voor het Waterorgel een ruimte aangebouwd aan de linkerzijde van het Carrouselpaleis naar een ontwerp van Anton Pieck; tegelijk wordt aan de rechterzijde het Victoriaans Theater toegevoegd en op de oude plek van het waterorgel aan de achterzijde komt het Diorama. De gevel van het nieuwe bouwdeel werd gedecoreerd met zeemeermin met vis en het opschrift "Waterorgel Foyer".
- Ontwerpen van Anton Pieck
Ontwerp voor de zaal
Ontwerp voor een aankondigingsbord met wegwijzer in de vorm van Neptunus (nooit uitgevoerd)
Ontwerp voorgevel
Vroeger was de ruimte gevuld met lange houten banken. Begin jaren nul verdwenen de banken -ze werden nog een tijd opgeslagen achter het pand- en moesten bezoekers voortaan staand naar de voorstelling kijken. In 2007 werd er een zestal nieuwe, kleinere bankjes geplaatst.
Op 12 juli 2010 sloot het Waterorgel. De ruimte werd daarna omgebouwd om vanaf die zomer gebruikt te worden als tv-studio voor het kinderprogramma De Schatkamer van Efteling Media. Ook werden programma's als het TiTaToverfeest en de zaterdagshow en speurspellen van Het Mysterie van... er opgenomen. Sinds de ingebruikname als studio wordt de zaal door de Efteling niet meer vermeld op de parkplattegrond en in andere overzichten van attracties, waardoor gevoeglijk aangenomen kan worden dat de attractie definitief gesloten is. De opening van een andere watershow, Aquanura, in 2012 draagt daaraan bij.
In juni 2014 werd de geveltekst "Waterorgel Foyer" verwijderd, en vervangen door "Carrousel Paleis". Niettemin is zover bekend het Waterorgel nog steeds aanwezig in het Carrouselpaleis, en vindt er nog jaarlijks een onderhoudsbeurt plaats.
Onderhoudsruimte
Tot de komst van het Gildehuis werd de zaal tijdens de winterstop tussen de seizoenen gebruikt als onderhoudsruimte. Figuren en decorstukken werden er geschilderd en o.a. delen van Fata Morgana werden er zelfs gemaakt. Het decoratie-atelier zat destijds tegenover de plek waar nu het Wonder Depot gevestigd is, enkele meters bij de Waterorgelzaal vandaan.
Evenementen
De zaal wordt ook verhuurd voor evenementen. Om die reden is er een bar met een tap aanwezig in de zaal, al is die niet in gebruik voor parkbezoekers. Ook werden hier vaak jaarlijkse evenementen georganiseerd als de Märklin-tentoonstelling en de Lego-tentoonstelling.
- Alternatieve inzet van de zaal
De zaal in gebruik voor de Lego-tentoonstelling in 2009
De zaal in gebruik als disco voor personeelsfeesten
Werkzaamheden voor ombouw tot tv-studio in augustus 2010
De tv-studio van De Schatkamer tijdens opnames in december 2010
Zie ook
- ↑ 1,0 1,1 André Sonneville: Mam, een duppie voor de kip? (1992)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Kleine Boodschap: Aflevering 131: Een ode aan het Waterorgel (30 december 2019)
- ↑ Efteling-spreekbeurtpakket, 1999
- ↑ Bram van Binnendijk: Herinneringen aan Theo Hochwald (2022), p. 101
- ↑ Dagblad de Tijd: Echt goud siert Efteling-figuren (23-03-1967)