De Speeltuin, op de plek waar we vandaag de dag het Volk van Laaf en het Anton Pieckplein vinden, stond aan de wieg van de Efteling en is tot in de jaren 90 een belangrijke attractie geweest. Al sinds de oprichting van het R.K. Sport- en Wandelpark was er een speeltuin, maar deze werd danig uitgebreid en van nieuwe speeltoestellen voorzien toen op 11 mei 1951 de grote speeltuin opende met het Theehuis.
In de loop der jaren werden molens en toestellen toegevoegd, werden bestaande speeltoestellen voorzien van andere kleuren en Pieckse decoraties, en verdwenen er ook objecten uit de speeltuin. Op zijn hoogtepunt bestond de speeltuin uit speeltoestellen, draaimolens en handmolens, maar ook enkele sprookjesautomaten zoals de Gekroonde Eend en Ezeltje Strek Je. Rondom de speeltuin lagen het Kinderspoor, de Kleuterhof en het Anton Pieckplein. In 1990 moest een groot deel van de speeltuin plaats maken voor het Lavenlaar. Na enkele vernieuwingsrondes in 2003 en 2007 zijn de draaimolens, automaten en speeltoestellen nu te vinden op het Anton Pieckplein, en in de nostalgische speeltuin Kindervreugd.
Inhoud
Overzicht van attracties
De volgende draaimolens, handdraaimolens, speeltoestellen en overige attracties hebben op enig moment in de speeltuin gestaan.
| Draaimolens | |||
|---|---|---|---|
|
Grote Zweefmolen | 
|
Kleine Zweefmolen |
|
Fietsmolen | 
|
Jeepmolen |
|
Ponymolen | 
|
Vlindermolen |
| Handmolens | |||
|
Paardenmolen (drie stuks) |
|
Pierrotmolen |
|
Danspaarmolen | 
|
Apenmolen |
|
Dierenmolen | 
|
Schommelmolen |
| Speeltoestellen | |||
|
Heksenmuts | 
|
Rolton |
|
Glijbanen | 
|
Wippen |
|
Familiewippen (twee verschillende) |
|
Familieschommel met zittingen (andere in kleuterhof) |
|
Klimtoren | 
|
Klimrek |
|
Rekstok | 
|
Schommelbank |
|
Hobbelpaarden | 
|
Schommelschuitjes |
| Andere attracties | |||
|
Ponymanege | 
|
Ezeltje Strek Je |
|
Stenen Kip | 
|
Gekroonde Eend |
|
Zwaan Kleef Aan | 
|
Kinderbad |
Geschiedenis
Al in 1937 ontstaan op de plek van de Efteling de eerste contouren van de speeltuin die nog een halve eeuw later de jonge Eftelingbezoekers zal verblijden. Kapelaan Emile Rietra zorgt in dat jaar voor een draaimolen, een glijbaan, een ponybaan en een kabelbaan om het in 1935 geopende R.K. Sport- en Wandelpark aantrekkelijker te maken voor de jeugd, en neemt ook zelf een groot deel van de onderhoudswerkzaamheden voor zijn rekening. De speeltuin is een succes.
Jaren vijftig: transformatie tot de Efteling
Als in 1950 de Efteling wordt opgericht om grootsere plannen te verwezenlijken, stelt de gemeente Loon op Zand ƒ 400 duizend subsidie beschikbaar voor vernieuwing van de speeltuin. Het jaar daarop zijn zestien speeltoestellen gerealiseerd waaronder een jeepmolen, een elektronische zweefmolen, 3 glijbanen, 25 schommels, 4 wippen, een familieschommel, een handmolen, een oceaangolf, een draaiende schijf, roltonnen, 2 kleine draaimolens, een klimrek en apenkooien.[1] Uiteraard zijn op dit moment geen van deze toestellen gedecoreerd of van een Piecks kleurpatroon voorzien. In 1952 gaat de meeste aandacht uit naar het dan net geopende Sprookjesbos, maar ook dan wordt de Speeltuin nog uitgebreid met verschillende glijbanen en toestellen, en met het Kinderbad. Een jaar later wordt een EHBO-post geopend in het midden van de Speeltuin en een aantal schommelpaarden toegevoegd.
In 1955 wordt het 'Speeltuinplein' geopend op de plek die we tegenwoordig kennen als Anton Pieckplein. De Ganzenhoedster en de Stenen Kip worden geplaatst en het geheel krijgt een vaster uiterlijk door horecapunt 'In den Hoorn des Overvloeds'. In de hoek van de Speeltuin wordt de ponymanege geopend, waarbij kinderen op pony's gezeten een onder begeleiding een parcours kunnen rijden. De grootste nieuwe attractie is de 'Mallemolen' (Anton Pieckcarrousel) met het 67 toets Carl Frei-draaiorgel De Pelikaan, die het jaar daarvoor aangekocht was en geheel door Pieck wordt voorzien van een Eftelings jasje.
In 1956 wordt Ezeltje Strek Je op een sokkel in de Speeltuin geplaatst en in 1958 opent Zwaan Kleef Aan aan de rand van het Pieck Plein, vlakbij de Speeltuin. Op 9 september dat jaar wordt de eerste Holle Bolle Gijs geplaatst. Officieel opent deze Speeltuin Gijs op 29 maart 1959.
- De speeltuin in 1955
Wip
Glijbaan
Handdraaimolen
Drukte bij de kip
Jaren zestig: expansie van de Speeltuin
Het succes van de Stenen Kip en Ezeltje Strekje leidt ertoe dat in 1960 nog een automaat wordt toegevoegd: de Gekroonde Eend. Een jaar later opent snackbar de Smulpaap, vlak achter 'In den Hoorn des Overvloeds', geheel omringd door speeltoestellen. Tegelijk met de Veulenweide, de enige andere dierenattractie in het park op dat moment, opent de Ponymolen. Iets verderop, bij het Kinderspoor, wordt het 'Stationskoffyhuis' gebouwd als vervanging voor het kraampje 'De Soete Inval'. Deze werd verplaatst naar elders in de Speeltuin, rechts van de plek waar later 't Gemack wordt gebouwd.
Helemaal aan de oostrand wordt een apart stuk afgebakend voor de kleinste kinderen: de Kleuterhof. Hier vinden ze een zandbak, volière en enkele speeltoestellen als wippen, schommels en klimrekken. Het meest in het oog springt echter een groot pierenbad, gedecoreerd met een grote witte stenen olifant die water spuit met zijn slurf.
De Speeltuin is het belangrijkste commerciële gebied in de Efteling geworden: alle horeca, deels verpacht, ligt dicht bij elkaar in deze hoek.
In 1967 werkt men aan een nieuw project: het A-veld. Het gaat om een te bouwen speeltuin voor grotere jeugd, met achtbaan, spookhuis en verschillende kraampjes op de plek van de Speelweide. Van het plan komt niks terecht. In 1969 worden een nieuw lid van de familie Gijs geplaatst: Baby Gijsje bij het Stationskoffyhuis.
Jaren zeventig: Speeltuin in de luwte
In de jaren zeventig waait er langzaam maar zeker een nieuwe wind door de Efteling. Anton Pieck wordt opgevolgd door Ton van de Ven, wiens kwaliteiten worden ingezet voor nieuwigheden in het Sprookjesbos en die vanaf midden jaren zeventig de eerste plannen maakt om de relatief onontgonnen parkdelen te vullen met spannende, grootse attracties. Aan de speeltuin wordt hierdoor niet zoveel aandacht geschonken.
Het zijn met name de faciliteiten die nog worden aangepakt. In 1972 komen er nieuwe toiletten (inclusief invalidentoilet) onder de naam ''t Gemack' en het jaar daarop wordt de EHBO-post uitgebreid met onder andere een personeelskantine. Verder komt er een toevoeging in de vorm van een derde glijgoot aan 'de hoogste glijbaan van Nederland'. Tussen 1968 en 1975 transformeert het Theehuis gefaseerd in het Witte Paard.
In juli 1974 komt een 8-jarige jongen na een val van een glijbaan in de Speeltuin om het leven. In het ziekenhuis van Waalwijk overlijdt hij aan zijn verwondingen. Of dit incident enige invloed heeft gehad op de gang van zaken in van de speeltuin is onbekend.[2]
Echter, het belangrijkste wapenfeit uit deze periode is de aankoop van twee oude kermismolens in 1977: de Grote Zweefmolen en de Vlindermolen worden door de Efteling opgeknapt en verpieckst.
- Grote werkzaamheden Speeltuin, voorjaar 1977
De nieuwe Vlindermolen in tijdelijke opstelling, met blokjes als fundering, tussen de gekapte bomen in.
De Grote Zweefmolen in tijdelijke opstelling, nog voor de renovatie
Veel grondwerkzaamheden voor het plaatsen van de molens en operator-gebouwen
Diepe sleuven voor elektra
Jaren tachtig en negentig: afbouw en ondergang
Ook in de jaren tachtig is men maar weinig met de Speeltuin bezig; alhoewel de Speeltuin nog steeds op veel bezoek van kinderen kan rekenen, groeien de overige arealen als kool. In 1980 koopt men de Fietsenmolen, een uniek type draaimolen, die het overigens niet lang zou uithouden in de Speeltuin. Vermoedelijk sluit rond deze tijd ook de Ponymolen, die wel nog tot oktober 1989 blijft staan. In 1984 moet de Speeltuin voor het eerst ook een attractie opgeven: Ezeltje Strek Je vertrekt in 1984 naar het Herautenplein in het Sprookjesbos. De aanleg van de brede Europalaan in 1988 vindt deels plaats op Eftelings grondgebied en snoept een deel van de ruimte in de Speeltuin af. Ook de aanleg van een dienstweg en de bouw van een magazijn bij het Dienstencentrum eisen hun tol, en het Kinderspoor moet meerdere malen verlegd worden. In 1986 is de ponymanege voor het laatst in gebruik.
Eind jaren tachtig wordt de beslissing genomen om de Speeltuin, die vergeleken met het begin van het decennium veel minder in trek is bij de parkbezoekers, op te geven voor een nieuw te bouwen grote buitenattractie: Het Volk van Laaf. De eerste tekenen zijn al zichtbaar aan het begin seizoen 1989 wanneer grote witte bouwhekken met aankondigingsborden van het Volk van Laaf de Speeltuin in tweeën splijten.
- Einde van de Speeltuin
De schutting splijt de Speeltuin in tweeën
Rolton nét buiten het gebied
Verbannen speeltoestellen naast het Volk van Laaf
Speeltoestellen als de familieschommels, de familiewippen, de klimtoren, de Schommelmolen, de Danspaarmolen en de Fietsenmolen verdwijnen geheel van het toneel. Andere attracties, zoals enkele draaimolens en de Gekroonde Eend, worden verplaatst. Een enkel toestel en gebouwtje blijven echter ook in het Lavenlaar voortbestaan, op ongeveer dezelfde plaats als in de oude Speeltuin. Zo kunnen kinderen van de glijbaan roetsjen in het Glijhuys, wipwappen op de Lolwippen en worden schaafwondjes (tot 2004) verzorgd in het Leedhuys. Een aantal speeltoestellen vindt zijn plek aan weerszijden van het Lavenlaar.
Ook het Kinderbad en de Kleuterhof moeten in de jaren 90 aan ruimte inboeten. Het bad wordt verplaatst en drastisch in grootte teruggebracht. De Kleuterhof leverde eerder al de zandbak en de volière in en nu zijn wederom een aantal speeltoestellen de klos. Vrijkomende ruimte wordt bij het Dienstencentrum getrokken. De witte olifant en de Aapmolen blijven in de jaren 90 nog wel behouden. In 1994 opent er een nieuwe Kleuterhof, ver van de Speeltuin, ten oosten van het Café-Restaurant.
Jaren nul: herwaardering
In 2003 wordt onder de projectnaam Breughelbrink het Anton Pieckplein heringericht. Hierbij krijgen diverse draaimolens weer de ruimte en ook de automaten vinden hun plek. De wat verwaarloosde speeltoestellen die tussen het Lavenlaar en Villa Volta waren geplaatst worden flink opgeknapt als in 2007 daar de Nostalgische Speeltuin opent die veel inspiratie haalt uit de oude Speeltuin. Klassieke toestellen en attracties zoals de Heksenhoed en een Paardenmolen worden opgeknapt; dieren van de oude Dierenmolen worden hergebruikt op een andere molen. Oude toestellen worden uit de opslag opgeduikeld en gerestaureerd. Hiermee is een deel van de sfeer van de oude speeltuin, die zo belangrijk was voor het ontstaan van de Efteling van tegenwoordig, in ere hersteld.