| Pagode | |
|---|---|
 | |
| De Pagode | |
| Locatie | Reizenrijk |
| Type | Flying Island |
| Ontwerp | Ton van de Ven |
| Bouwer | Intamin AG, Giovanola, Waagner Biro, IGB |
| Geopend | 28 mei 1987 |
| Horeca | Toko Pagode |
| Thema | Aziatisch |
| Kosten | ƒ 8 miljoen; renovatie 2022 € 2,5 miljoen |
| Hoogste snelheid | 3,6 km/u tijdens stijgen en dalen |
| Hoogste punt | 45 meter (platform), 60 meter (piek) |
| Ritduur | 6 minuten |
| Capaciteit | 100 bezoekers per rit, 1000 per uur |
| Attracties | |
De Pagode is een uitkijktoren in Reizenrijk. De attractie is van het type "Flying Island", waarbij een platform op een enorme hefboom omhoog wordt bewogen. De attractie werd onder de naam Pagoda geopend op hemelvaartsdag 1987. De Pagode werd gebouwd onder de werktitel Flying Temple door IGB Bouw uit Breda en kostte ƒ 8 miljoen.
Inhoud
Omschrijving
De Pagode is een in het oog springende attractie voor eenieder die zich richting Kaatsheuvel begeeft. Al van grote afstand is de tempel op de hefarm te zien boven de boomtoppen, aan de rand van de skyline. Ook in de Efteling zelf drukt de attractie een flinke stempel op de horizon, vanaf heel wat verschillende locaties in het park is de Pagode in de achtergrond te ontdekken.
Rechts van een trapsgewijze heuvel waar de tempel rust op een uitsparing in de grond, is de ingang te vinden waar je onder het bord met de naam van de attractie door in de wachtrij terecht komt. Via een aantal meanderingen voert deze naar een dubbele tourniquet. Hier worden bezoekers gesplitst in twee groepen, één voor de linkerhelft van de tempel, en één voor de rechterhelft. Hier achter is de eerste controlepost van de attractie te vinden in een klein gethematiseerd huisje. Vanaf hier bedient men de Pagode en houdt men contact met de tweede controlepost van de attractie, bovenin de tempel. De Pagode is dan ook continu bemand door twee personeelsleden.
Het tempelgebouw is opgetrokken op een kegelvormig skelet van staal, afgewerkt met aluminium en polyester decoratie-elementen, waarvoor de architectuur van Zuid-Oost Aziatische pagodes een grote inspiratiebron is geweest. De tempel is versierd in een bijzonder kleurschema van groen, bordeaux rood, oranje en ivoor en kent een overdaad aan details. Vooral de timpanen ― de verticale en driehoekige panelen direct boven de bezoekersgalerij ― geven het bouwwerk z'n sierlijke uitstraling. De hefarm is rijkelijk gedecoreerd in arabesk.
Eenmaal ingestapt worden de bezoekers in een rustig tempo tot een hoogte van 45 meter gebracht. Daar draait het platform eenmaal linksom om zijn as, om na ongeveer vijf minuten de daling weer in te zetten. Hierdoor krijgt iedere bezoeker van de Pagode de kans om het complete park te overzien, waarbij eyecatchers als het paleistuindak van Symbolica, de Python, Baron 1898, Fata Morgana, Raveleijn, Vogel Rok, het Efteling Hotel en het complete parcours van de Gondoletta goed zichtbaar zijn, maar helaas ook het onafgewerkte dak van het Carrouselpaleis. Tijdens de show van Aquanura zijn de hoogste waterstralen boven de bomen te zien. Meer informatie over wat zoal de zaken zijn die bezoekers vanuit de Pagode kunnen zien, is op informatiepanelen aan de binnenkant van de balustrade te vinden. Wie buiten de parkgrenzen tuurt kan op een zonnige dag steden als 's-Hertogenbosch, Tilburg en Breda zien liggen. Personeel kan op deze hoogte dan ook vaak beginnende bosbranden melden in het naastgelegen nationaal park de Loonse en Drunense Duinen. Bezoekers kunnen na de daling uitstappen aan de andere kant van de tempel dan waar ze de attractie zijn binnen gekomen.
- Uitzicht
Bezoekers genieten van het uitzicht
Op o.a. de parkeerplaats...
...Marerijk (met Raveleijn)...
...dakpunten van het Lavenlaar die boven de bomen uitkomen...
...Reizenrijk en het Hotel...
...en het Ruigrijk
Geschiedenis
Idee en ontwerp
Hoewel de Pagode is toegevoegd aan het assortiment van attracties in de jaren 80, was het geen onderdeel van een meerjarenplan zoals de Python, Piraña en Fata Morgana dat waren. In een zeer korte tijd werd de beslissing genomen om voor het seizoen 1987 uit te pakken met de vliegende tempel. Aanvankelijk leefde het plan om in het jaar na de opening van Fata Morgana te komen met een grote Arabische Show. Marc Taminiau, directeur exploitatie in die tijd, was hier een groot voorstander van. Er werd een proefvoorstelling van de show gehouden met schoolkinderen uit de buurt, maar de directie en het parkbestuur hadden hun keuze toen al gemaakt.[1]
Tijdens een studiereis door Amerika viel het Flying Island op, in 1983 geïnstalleerd in Cypress Gardens, Florida (nu Legoland), door de Zwitserse attractieleverancier Intamin AG. Er werd rigoureus voor dit type attractie gekozen dat van de plank besteld kon worden. De Pagode werd in een hoog tempo goedgekeurd en aangeschaft, zo snel, dat het stichtingsbestuur zich later zou beklagen over de slinkse manier waarop een dergelijke grote aanschaf gedaan werd. Ton van de Ven ontwierp, na inspiratie opgedaan te hebben in de Thaise cultuur, het tempelgebouw en de daarbij horende decoraties voor de hefboom. In eerste instantie zou het decoratieve tempelgebouw zelf nog wat hoger worden, maar om redenen van maximaal hefgewicht is deze later in het ontwerpproces verlaagd. In de ontwerpfase wordt een volledig werkend model gemaakt, dat de Efteling in 1986 trots laat zien op de Nederlandse tv in het programma Brandpunt.
Locatiebepaling
Voor de locatie waren er verschillende suggesties: stichtingsvoorzitter Rieter zag de tempel het liefst (ver)rijzen nabij de Vonderplas, waar tegenwoordig het Huis van de Vijf Zintuigen ligt. Directeur Ruud de Clercq was voor de locatie op het bijna-gesloten zwembad, waar tegenwoordig De Vliegende Hollander uitvaart. Er werd ook gedacht aan de rand van het park, aan de andere kant van de Siervijver. Deze ligging, aan de N261, werd afgekeurd.[2] Ton van de Ven en zijn collega's hadden de voorkeur voor de huidige plaats en architect Jan Verhoeven was verantwoordelijk voor het overtuigen van het bestuur daarvan. Op elke locatie werden drie weerballonnen opgelaten: Eentje tot op 10 meter, een tot 20 meter en een tot 45 meter (het bezoekersplatform van de Pagode). Op basis hiervan moest een welstandsvergunning worden verkregen. Met de gemeente werd de N261 afgereden, van Waalwijk naar Loon op Zand en terug, om te kijken waar de ballonnen, en straks dus de Pagode, zouden storen. Jan Verhoeven:
Uiteindelijk hebben we gekozen voor waar hij nou staat, midden in het park. Wij vonden: als je ronddraait dan wil je het park zien en niet op de rand, dan krijg je alleen maar boerenbedrijven te zien. Het was ook gewoon logisch, maar daar moesten we wat aan doen natuurlijk zonder dat we ruzie kregen.[3]
Ook speelde de overweging mee dat het Café-Restaurant en zijn terras goed te zien zouden zijn, waardoor men op omzetverhoging hoopte. Omdat binnen het bestemmingsplan enkel tot 30 meter hoog mocht gebouwd worden, moest de Efteling een extra ontheffing aanvragen. Tot april 1987 was het niet bekend of deze ontheffing ook daadwerkelijk voor Hemelvaartsdag afgegeven kon worden.[4]
Bouw en opening
De constructie van de meeste onderdelen van de tempel werd door Intamin uitbesteed aan de eveneens Zwitserse attractiebouwer Giovanola, die twee jaar eerder ook al de Bob had gebouwd.[5] De arm en het contragewicht kwamen van Waagner Biro steel and glass GmbH uit Wenen. De enorme componenten waaruit de attractie bestaat worden op speciaal transport naar Kaatsheuvel vervoerd. Met grote kranen worden de onderdelen op hun plek geplaatst. Voor het contragewicht wordt een tien meter diepe put gegraven.
Op 28 mei 1987, op Hemelvaartsdag, opende de attractie onder de naam Pagoda. Genodigden namen plaats op het plein rondom de tempel, en vanaf de tempel sprak commissaris van de Koningin Frank Houben samen met directeur Ruud de Clercq over het feestelijke project. Tijdens de speech zouden ze met de tempel de lucht in gaan en voor de gasten beneden hoorbaar blijven. Echter, twee audiokabels ontkoppelden bij het stijgen van de tempel en pas na afloop kwamen De Clercq en Houben er achter dat hun speech voor niemand te horen was.
De 'Pagoda' in aanbouw
Een week voor de opening
Tijdens testritten, rechts het bouwbord, kort voor opening
In aanbouw, kort voor opening
Voorzijde uitnodiging opening
Binnenzijde uitnodiging opening
De naam: van Pagoda naar Pagode
De naam Pagoda werd in april van dat jaar gekozen als winnaar van een attractienamenwedstrijd onder het personeel. Het levert meneer Van Doorn een etentje met heel het gezin op, maar de naam wordt enkele maanden later in datzelfde jaar veranderd.[6] Volgens Kroniek van een Sprookje zou de oorzaak hiervan liggen bij twijfel over de betekenis van de oorspronkelijke naam, omdat een Thais woordenboek het vertaalde als graf. Ton van de Ven kwam er vervolgens later achter, tijdens een reis door Thailand, dat het woordenboek het bij het verkeerde eind had.[7] "Pagoda" is het Engelstalige woord voor tempelgebouwen met overhangende daken. De Nederlandse vertaling daarvan is precies zoals de attractie nu heet, Pagode. Op de parkplattegrond staat wel nog jaren na opening de originele naam vermeld: deze wordt pas in 1997 aangepast.
Veranderingen in de loop der jaren
In het najaar van 1987 werd er aan de technische ruimte nog een stuk aangebouwd aan de noordoostzijde ten behoeve van een personeelskantine. Rond 1988/1989 zijn de balustrades in de attractie overgeschilderd van beige naar groen. In 1999 werd er extra verlichting aangebracht zodat de tempel als enorme verlichte kerstboom boven de Efteling zou zweven tijdens de Winter Efteling.
In 2004 werd de wachtrij van de attractie gehalveerd. Waar voorheen bij het betreden van de wachtrij je al voor links of rechts moest kiezen en daarna in geheel gescheiden wachtslangen bij de tempel uitkwam, is er nu zoals bij andere attracties één ingang en wachtrij en worden bezoekers pas bij het einde daarvan verdeeld over het linker en rechter deel van de tempel. Op de nieuw vrijgekomen ruimte werd een pleintje gecreëerd met terras voor het naastgelegen etablissement Toko Pagode. De ingang werd verplaatst, zodat deze nu recht op het pleintje uitkomt, en boven de ingang van de wachtrij kwam een naambord als vervanging van de belettering op de stenen ommuring. Bij de uitgang werd een hoge wand van natuursteen blokken opgetrokken, met daarop sierverlichting met een oosters tintje. Rondom de attractie werd de beplanting aangepast en werden hier en daar natuursteen randen en rotsblokken geplaatst. In juni 2017 werden aan de binnenzijde van de balustrade van het tempelplatform informatiepanelen geplaatst met feitjes over de attracties en andere zaken die vanuit de tempel te zien zijn. In april 2018 werd een nieuw bord geplaatst bij de tourniquets, waar wordt geadviseerd met je hele groep één van de twee kanten te kiezen.
De Pagode in 1987
Beige balustrade in het openingsjaar
Enorme drukte op een zomeravond, 2010
De Pagode in 2012
Fraaie beplanting
Informatiepaneel in 2017
Bord in 2018
Problemen en storingen
Tijdens Winter Efteling 2002-2003 bleef de Pagode dicht. Naar aanleiding van de ontdekking van haarscheurtjes vond er groot onderhoud plaats aan de hydraulische hefcilinders. Aan de voet van de attractie werd het publiek met Chinees draken-entertainment vermaakt. Het probleem bleek bij het aanbreken van seizoen 2003 nog niet voorbij. Na enkele gebrekkige vluchten met bezoekers sloot de attractie weer tot het eind van het seizoen. Het platform beweegt sindsdien zowel links- als rechtsom.
Van september 2009 tot en met 21 juli 2010 sloot de Pagode weer voor een lange periode naar aanleiding van technische problemen. Sinds de heropening is de capaciteit drastisch verlaagd, van 100 personen per rit naar 60. Dit vanwege de nieuwe, zwaardere motoren en een nieuw aandrijfsysteem voor het ronddraaien, met een zware sleepkabel. Sinds deze tijd draaide de Pagode om en om linksom danwel rechtsom.
Van 17 augustus tot 31 oktober 2014 had de Pagode last van een lekkage aan een cilinder. De attractie wordt in die periode weer aan de grond gehouden.[8]
Ook in 2015 kampte de tempel weer met technische problemen. Op 8 september sloot de Pagode, om in 2015 niet meer te heropenen.[9] Pas op 11 maart 2016 was de Pagode weer in bedrijf.
Renovatie 2022
In het voorjaar van 2022 vond een grote renovatie plaats met het doel om de attractie weer goed storingsvrij operationeel te krijgen. Aanvankelijk was het plan om alleen de lagers te smeren, maar uiteindelijk is toch besloten tot een grote onderhoudsbeurt waardoor de attractie weer tien jaar mee moet kunnen. De attractie sloot van 28 februari tot 28 juni dat jaar. Voor dit onderhoud werd de tempel van de hefarm getakeld en het kleine torentje werd op het pleintje voor de attractie gezet.
De grootste wijziging was het aandrijfsysteem: dit is weer teruggebracht naar het oorspronkelijke systeem van sleepringen met koolborstels, dat lichter is dan het in 2009 geïntroduceerde vaste systeem met een zware kabel, waardoor de capaciteit weer omhoog geschroefd kan worden van 60 naar het originele 100 personen per rit. Ook draait de Pagode nu weer net als destijds maar in één richting: linksom. De lagers werden ook allemaal vervangen.
Ook veel andere zaken werden aangepakt tijdens het onderhoud: aanpassingen aan de cilinders, schilderwerk, een speciale windmeter en de medewerkers werken nu met een portofoonsysteem. De verlichting werd ook aangepakt, onder andere hangen vanaf nu aan de onderzijde van de tempel beweegbare spots, zogenaamde 'moving heads', die een lichtshow kunnen geven voor degenen die de Pagode vanaf de vaste grond bekijken. De renovatie kostte € 2,5 miljoen. Na de heropening waren er wel tijdens de zomer nog wat kinderziektes waardoor de attractie nog enkele weken regelmatig dicht was
Techniek
De Pagode is een attractie van het type "Flying Island" van Intamin AG. De Efteling was één van de eerste parken die de attractie kocht. Flying Island is ook te vinden in o.a. Legoland in Florida, Gardaland in Italië en in een aantal Aziatische parken. Intamin levert drie modellen van het attractietype, met een hoogte van 30, 45 of zelfs 60 meter. De Pagode heeft een hoogte van 45 meter tot het bezoekersplatform, de tempelconstructie daarboven is nog eens 15 meter.[10] Het platform heeft een diameter van 17 meter, een stijgsnelheid van één meter per seconde en een capaciteit van 100 bezoekers per keer. Vroeger kon deze alleen met de klok meedraaien, sinds 2003 wisselt de richting van de draaiing van het platform bij iedere vlucht. Een Flying Island kan windkracht 7 aan, maar de Efteling houdt de attractie vanaf kracht 5 aan de grond.
De werking van de Pagode is te vergelijken met een enorme wip-wap. Onder aan de arm is het scharnierpunt waar een as in zit van zestig centimeter doorsnede. Aan de ene kant van de as zit de holle hefboom met daarop de tempel van 225 ton, aan de andere kant een 340 ton zwaar contragewicht dat de zaak in evenwicht houdt. Met twee hydraulische hefcilinders van 11 meter lang wordt de arm met de tempel op en neer bewogen, alhoewel de tempel aan één cilinder voldoende heeft.
Om de tempel met bezoekers in balans te houden wordt gebruik gemaakt van een hydraulische balanceercilinder. Daarnaast zorgen de bezoekers zelf voor een verdeling van het gewicht. Bij het instappen kan er gekozen worden voor de linker- of de rechterhelft van de tempel. Een vlucht met de Pagode duurt ongeveer vijf minuten.
Nabij het scharnierpunt is de technische ruimte in een klein losstaand gebouwtje, goed te zien vanuit de attractie. Iedere ochtend worden alle leidingen uitvoerig geïnspecteerd en de Pagode drie maal op en neergelaten voordat de eerste bezoekers kunnen instappen. Er is een dieselaggregaat aanwezig om bij stroomstoring de Pagode toch weer aan de grond te brengen.
Technische gegevens in cijfers
- Maximale hoogte tot het bezoekersplatform 45 meter
- Hoogte van de tempel 15 meter
- Gewicht van de hefarm 225.000 kilo
- Contragewicht 340.000 kilo
- Totaalgewicht attractie 650.000 kilo
- Diameter tempel 17 meter
- Stijgsnelheid 1 meter / seconde
- Rotatiesnelheid tempel 0,33 rotaties / minuut
- Duur van een vlucht 5 minuten
- Theoretische capaciteit (Intamin) 1400 bezoekers / uur
- Maximumcapaciteit (Efteling-programmering t/m 2009) 900 bezoekers / uur
- Maximumcapaciteit (Efteling sinds 2010) 720 bezoekers / uur
- Maximumcapaciteit (Efteling sinds 2022) 1000 bezoekers / uur
- Maximum aantal bezoekers / vlucht 100
- Maximum aantal bezoekers / vlucht (2010-2022) 60
- Maximale windsnelheid voor operatie (Intamin) 7 beaufort
- Maximale windsnelheid voor operatie (Efteling) 5 beaufort
- Doorsnede scharnieras 60 centimeter
- Lengte hydraulische cilinders 11 meter
- Stroomverbruik 220 kilowatt
Wetenswaardigheden
- In de zomer van 1987 presenteerde de Efteling met de Française Jocelyne Compoint een zesmaaldaagse trapeze-act onder de Pagode. Op 45 meter hoogte gaf deze dame een bloedstollende show weg. De bevestigingsogen voor haar trapeze zitten heden nog altijd aan het platform van de tempel.
- Op 19 juli 1987 joeg een sportvlieger bezoekers de stuipen op het lijf door op een hoogte van 20 meter rakelings met zijn vliegtuigje langs de Pagode te scheren.[11]
- Op 21 oktober 2007 sprong de Belgische BASE-jumper Johan Vervoort met parachute van de Pagode. In 2008 werd Johan voor zijn actie veroordeeld tot het betalen van een boete van € 500,-.
- In de nacht van 18 op 19 april 2013 heeft de Efteling de Pagode uitgerust met een 3300 kilo wegende goudkleurige kroon. Dat gebeurde ter ere van de inhuldiging van koning Willem-Alexander op 30 april van dat jaar. Het decorstuk, dat enkele weken bleef staan, was ruim tien meter lang, vier meter hoog en werd uitgerust met 36 LED-lampen. De Pagode bleef gewoon toegankelijk voor bezoekers.[12]
- Diezelfde kroon, maar dan met een ijzige, zilverwitte afwerking sierde de winter daarop de Pagode tijdens de Winter Efteling. In de winter van 2014-2015 stond hij op de Brink opgesteld.
- Vanuit het controlehokje bij de ingang van de Pagode kan ook de wachttijd van de Gondoletta worden doorgegeven aan de wachttijdenborden.
- Na zware sneeuwval gaat de Pagode omhoog met maximaal 20 personen, dit vanwege de sneeuw op het dak die extra gewicht geeft.
- In 1987 werd vlak bij de Pagode het tv-programma Sterrenslag opgenomen. Op de betonnen bak van het contragewicht zit heden nog steeds een bordje met opschrift "Peil Pagoda - 0, Peil Sterrenslag - 1,35 m".
- Anton Pieck tekende in 1972 een Theetuin voor aan de oever van de Roei- en Kanovijver, waarin ook een uitzichttoren in de vorm van een pagode zou moeten komen. Dit plan werd niet uitgevoerd.
Externe links
- Het Wonderlijke WC Web: De Pagode - Kroon op het Werk
- ↑ Henk vanden Diepstraten: De Efteling/Kroniek van een Sprookje. Baarn: Tirion (2002), p. 143
- ↑ Het Wonderlijke WC Web: De Pagode - Kroon op het Werk
- ↑ Persoonlijk gesprek met Jan Verhoeven, september 2013
- ↑ Flying Temple krijgt definitieve naam: Pagode, Efteling personeelskrant, april 1987
- ↑ Interview Kleine Boodschap met Lex Lemmens op 1 september 2019
- ↑ Efteldingen (personeelsblad): 'Typisch Efteling: Pagode', 2009
- ↑ Henk vanden Diepstraten: De Efteling/Kroniek van een Sprookje. Baarn: Tirion (2002), p. 144
- ↑ Brabants Dagblad: "Efteling: 'Pagode komende weken nog dicht'" (21 augustus 2014)
- ↑ Looopings: Efteling-attractie Pagode blijft de komende maanden gesloten (2 oktober 2015)
- ↑ Website Intamin: www.intaminworldwide.com
- ↑ Opsomming van de bekende vliegtuigongevallen en -incidenten in 1987, hdekker.info
- ↑ De Telegraaf: 'Efteling spant de kroon' (19 april 2013)