| Halve Maen | |
|---|---|
 | |
| De Halve Maen in 1982 | |
| Locatie | Ruigrijk |
| Type | Schipschommel |
| Ontwerp | Ton van de Ven |
| Bouwer | Intamin |
| Geopend | april 1982 |
| Opening | 12 april 1982 |
| Thema | Zeevaart / V.O.C. |
| Kosten | ƒ 3 miljoen |
| Hoogste snelheid | 54 km/u |
| Hoogste punt | 20 m |
| Baanlengte | 27 m |
| Ritduur | 2 à 3 minuten |
| G-krachten | G-kracht 1 |
| Capaciteit | 1200 per uur |
| Attracties | |
De Halve Maen is een schipschommel in Ruigrijk en de grootste in zijn soort in Europa. De attractie werd een jaar na de Python, in 1982, geopend als één van de wildere attracties die in die tijd werden gebouwd om de oudere jeugd naar de Efteling te trekken en werd als eerste thrill-ride thematisch aangekleed.
De Halve Maen is vernoemd naar een VOC-schip dat echt heeft bestaan: het was kapitein Henry Hudson die, vanaf Texel vertrokken op zoek naar een westelijke route naar Indië, in september 1609 hiermee de rivier binnenvoer die nu de haven van New York is.
Inhoud
Omschrijving
Attractie
De ingang van de schipschommel is te bereiken via een houten meandering die zich naast de Game Gallery bevindt. Via een hal onder de gevelrij kan er op drukke dagen uit twee rijen gekozen worden, één om in het midden te zitten en één voor de bovenste zitbanken voor- en achterin het schip. In totaal kunnen op de veertien banken gemiddeld zo'n 85 mensen plaatsnemen. Tijdens de rit heeft het schip, dat 20 meter hoog en 27 meter lang is, een uitzwaai van 25 meter en bereikt een snelheid van 54 kilometer per uur.
Over het algemeen wordt de attractie door één personeelslid bediend, maar op drukke dagen kunnen er twee medewerkers worden ingezet. De attractie heeft twee standen om het aantal slagen te bepalen van een rit. Bij nat weer kiest men voor een langer programma met meer slagen, omdat het dan langer duurt voor het schip op hoogte is door de verlaagde grip tussen aandrijving en schip. De rit duurt tussen de twee en drie minuten (ongeveer 38 slagen heen en weer in het korte programma). De attractie kent een capaciteit van 1200 personen per uur.
Bij de uitgang staan tourniquets om te voorkomen dat bezoekers via de uitgang naar binnen lopen.
Gevelrij
Achter de schipschommel bevindt zich een kademuur met daarachter een oud-Hollandsche gevelrij, ontworpen door Ton van de Ven. Het meest linker huisje achter de Halve Maen heet Taveerne d'Ouwe Liefde. Tijdens avondopenstellingen brandt er hier rood licht achter de raampjes. Door de suggestieve naam van het pandje en het rode licht, kan worden aangenomen dat het hier om een ouderwets bordeel gaat.
Hiernaast staan een smal naamloos pakhuisje met een takel en een breder betimmerd huis. Hier stond ooit het jaartal 1505 op de gevel, maar dit is later (per abuis?) overgeschilderd. Van achter de grote ramen van dit huis werd in de beginjaren de attractie bediend, en klom entertainment tijdens de Zomer Efteling naar buiten bij aanvang van hun zeemansact. In dit huis staan de technische installaties van de schipschommel opgesteld.
Het volgende huisje met een klokgevel heet De Huys Duynder Visser, zoals te zien is op een kort uitstekende luifel. Die naam is niet uniek, maar vinden we terug op een gevelsteen van het pand Leidsestraat 27 in Amsterdam. Wellicht dat Ton van de Ven hier inspiratie heeft opgedaan. Op de luifel vindt men een ander bord dat scheepsverhuur adverteert: Kees Jolleman. Hier verhuurt men schuitjes. Een jol is een bootje, en een jolleman is een ouderwetse term voor een schipper die diensten verleent met een dergelijk scheepje. Dit is eveneens gebaseerd op een origineel Amsterdams uithangbordje uit de 17e eeuw.
De laatste gevel is een pakhuis met als opschrift het jaartal 1570. Op het dak staat een windwijzer die een driemaster uitbeeld.
Naast het huisvesten van de technische installaties, doen de huisjes tegenwoordig vooral dienst als opslagruimtes.
De Amsterdamse Huys Duynder Visser, ca. 1914
Oorspronkelijk uithangbord Kees Jolleman
Techniek
Twee zware motoren drijven via vrachtwagenbanden het schip aan. Bij elke slag wordt onderin, middels een sensor, de snelheid gemeten. Hierop gaan de motoren op de juiste snelheid de andere kant op draaien zodra het schip 'los' is. Door deze afstemming hebben ze maximaal grip wanneer het schip weer op de banden aansluit voor de volgende slag, om nog meer vaart te maken, of om af te remmen.
Geschiedenis
Na de komst van de Python in 1981 smaakte het bij de Efteling naar meer. Nog voor de opening van de achtbaan werd er een meerjarenplan opgesteld waar onder andere de Piraña en Fata Morgana onderdeel van uitmaakten. De plannen zijn dan ook aanvankelijk om de rapid-river als de volgende attractie te presenteren, maar er wordt al vroeg besloten om de primeur te geven aan Astroworld in Houston, Texas. Nadat een delegatie een bezoekje aan Astroworld maakt, wordt er besloten om de Efteling-variant verder te ontwikkelen en Ton van de Ven tevens meer tijd te geven voor de thematisering. De Piraña wordt daarom een jaartje uitgesteld. Om de ontwikkeling van het park niet te laten stranden in een attractieloos jaar (een snelle groei was essentieel voor het park op dat moment), werd besloten bij Intamin aan te kloppen voor de aanschaf van een van-de-plank-attractie.
Het oog van de Efteling valt op de schipschommel. Op dat moment staan in de Speeltuin de schommelschuitjes. Deze moderne variant zou perfect passen in het plaatje van de Efteling, een nostalgische beleving op groot formaat voor de nieuwe doelgroep die het park probeert te bereiken. In de notulen van de vergadering over de nieuwe attractie lezen we: "Door zijn compleetheid en weinig storend aanzien is dit de beste keuze. Deze schipschommel is beslist niet te rangschikken onder de tamme toestellen."[1] Net als bij de Python en de Piraña wil het bestuur wel flink uitpakken, en daarom wordt er gekozen voor de grootste variant die ter wereld beschikbaar is, met 85 zitplaatsen.
De attractie kostte bijna ƒ 3.000.000,-. Half januari 1982 werd er gestart met de bouw.
Ontwerp
Het in typische Anton Pieck-stijl uitvoerde, onmiskenbaar oud-Hollandse vissersdorpdecor achter de kademuur is van de hand van Ton van de Ven. Hoewel de Efteling op een bepaalde manier bekend lijkt te staan om haar Pieckse gevelrijen, was dit de eerste daarvan in het park, en jarenlang ook de enige. Pas met de komst van het Efteling Theater in 2002 werd deze simpele maar doeltreffende manier van thematiseren nogmaals toegepast, ook weer door Van de Ven.
Het uiterlijk van het schip zelf is een design van Intamin. Alleen het logo op de achterzijde van het schip is door de Efteling toegevoegd.
Oorspronkelijk waren twee grote pakhuizen aan weerszijden van de gevelrij ontworpen, die ook een stuk naar voren zouden steken ten opzichte van de overige gevels achter de kademuur, en zo het perron achter het schip aan weerszijden zouden afsluiten en het geheel wat ruimtelijker maken. Deze werden uit kostenbesparing geschrapt.[1] Van de Ven ontwierp ook een klokkentoren als afwerking voor de top van de dragers, maar ook dit voorstel is niet uitgewerkt.
De instap zou aanvankelijk via de vlonders aan aan de voorkant zijn, uitstap aan de gevelzijde waarna je aan de rechterkant via de het grotere pakhuis weer naar buiten zou lopen, via een bochtje weer terug naar het voorplein. Ook dit werd voor de bouw nog herzien naar de situatie die we nu kennen.
Vooraanzicht op oorspronkelijk ontwerp
Voorstel voor de afwerking van de top van de dragers
Schets "primitief uithangbordje" schuitjes
De Twee Kwartieren
Bij de bouw van de attractie tekent de milieuvereniging De Twee Kwartieren (toevallig een halve maan) protest aan tegen de Hinderwetvergunning. Het conflict wordt daarbij niet zo hevig als bij de bouw van de Python. Efteling-medewerkster Nel Adams zocht contact met de voorzitster van de vereniging en legde de beweegredenen voor de Halve Maen uit. Er werd een 'herenakkoord' bereikt: De milieuvereniging zet de actie vervolgens niet door. In maart 1982 werd de afspraak gemaakt dat de Efteling de geluidsoverlast zoveel mogelijk zal beperken en toekomstige uitbreidingen op tijd worden gemeld. Het compromis is voor de Efteling nodig, omdat het park geen vertraging in de planning meer kan gebruiken.
- De bouw
Eenvoudige maquette op basis van gevelaanzichten
Gevel in aanbouw
De Halve Maen in aanbouw
De laatste hand wordt gelegd aan het schip
De Halve Maen in aanbouw
Testrit
De opening
De Halve Maen was vanaf het paasweekend van 1982 geopend voor publiek,[2] vermoedelijk vanaf de seizoensopening, dat jaar op Witte Donderdag 8 april. De officiele openingsceremonie vond plaats op Tweede Paasdag (12 april).[3] Deze ging gepaard met een toneelstuk van Martin Brozius, op dat moment bekend van het kinderprogramma Ren je Rot en de tv-commercials voor het park. Hij speelt de rol van kaperkapitein Krakepit, die door de Geuzen wordt verjaagd van het bezette schip. Een entourage van Gouden Eeuwers op de kade en wat schoten met een kanon completeren het schouwspel, dat in de stromende regen plaatsvindt.
- Openingsceremonie
Gouden Eeuwers op de kade
Een kanonschot
Martin Brozius als kaperkapitein
Record
In 1988 is de Halve Maen opgenomen in het Guinness Book of Records als "grootste schommel ter wereld" (dus zonder vermelding van een schip). Ten tijde van de opening in 1982 was de attractie inderdaad de grootste schipschommel ter wereld, maar ze is al in 1984 ingehaald toen de grotere (en zelfs dubbele) Flying Pirates opende in Toshimaen (Japan), en inmiddels zijn er ook andere die groter zijn. Niettemin is er nog decennia door de Efteling geclaimd dat de Halve Maen de grootste schipschommel ter wereld was.[4] Het is wel, ook heden nog, de grootste schipschommel in Europa.
Latere aanpassingen
Aanvankelijk werd de attractie geopend met de bedieningsruimte op de eerste verdieping van het gebouw, keurig verwerkt in de gevelrij, met een open raam waar vanuit het personeelslid het perron goed kon overzien. Wellicht omdat de medewerker daar zijn collega's beneden niet kon helpen zonder de trap te nemen, werd het bedieningspaneel verplaatst naar de kademuur, naast de doorgang naar het schip. Er kwam een klein afdakje boven als beschutting voor het personeel.
Rond 1988 werden de beige palen groen geschilderd. In de winter van 1997 werd de gracht voorzien van vijverfolie zodat die niet meer dagelijks bijgevuld hoeft te worden.[5]
In het midden van de jaren nul werd er een podium voor de attractie geplaatst voor twee verschillende acrobatische acts in het thema van de attractie: de Stoere Zeebonken tussen 2004 en 2006, opgevolgd door Matrozen in de mast in 2007. Het podium werd pas in 2011 (toen het al jaren niet meer in gebruik was) verwijderd.
De verdeling naar twee wachtrijen voor bezoekers die voorin of in het midden van het schip willen zitten is er sinds 2010. In juni 2015 onderging de attractie een flinke opknapbeurt. Daarbij werd het plein en de vijver voor de attractie anders ingedeeld en werd een klein strand ingericht met houten palen. De rij met bankjes voor de Halve Maen verdween. In de herfst van 2023 werd de buitenmeandering iets ingekort.
- Renovatie juni 2015
Uitzicht vanaf het plein sinds juni 2015
Strand en nieuwe vijver
Wetenswaardigheden
- Hoofd Technische Dienst Lex Lemmens zette kort voor oplevering en de seizoensstart in een verder leeg park de attractie in beweging voor een groepje vrienden, waarbij met een luide knal een as van de aandrijfbanden brak. De aandrijving werd al snel vervangen door een stabieler exemplaar.
- Het schip De Halve Maen fungeert in het verhaal van Teun de Schipper op Sprookjes van de Efteling - deel 10 én in de Kapitein Dubbelhoofd-verhalen van het Wonderlijke WC Web.
- ↑ 1,0 1,1 YouTube: De Halve Maen - De Magische Klok - Efteling, 5 september 2018
- ↑ Advertentie De Efteling, diverse dagbladen: Als je zaterdag naar de Efteling gaat, hou je geld over voor een extra ijsje! (9 april 1982)
- ↑ De Volkskrant: Evenementen (10 april 1982)
- ↑ Bijvoorbeeld aangetroffen op attractiebord in 2012
- ↑ Efteldingen (personeelsblad): 'Wat zijn de bezigheden van technische zaken, gedurende het winterseizoen', december 1997