Efteling Theater

Het Efteling Theater is een groot showtheater gelegen direct achter het Huis van de Vijf Zintuigen. Het biedt plaats aan grote musicalproducties, maar wordt ook ingezet voor evenementen. In het gebouw bevindt zich de grote theaterzaal van 1100 zitplaatsen. Deze zaal is opgezet als een zogenaamd black-box-theater: de tribunes zijn geheel inklapbaar waarna een open vloer door heel de zaal ontstaat. Het heeft daarmee meer verwantschap met zalen als de Ziggo Dome (maar dan kleiner), dan met een traditionele stadsschouwburg met vaste tribunes. Naast de zaal is er een ruime foyer en er zijn natuurlijk de nodige 'backstage'-ruimten. Alle ruimtes samen bieden plaats aan evenementen tot 2500 bezoekers. Het belendende Theaterrestaurant Applaus is ook binnendoor toegankelijk.

Het theater opende in 2002 onder de naam Efteling Theater, maar die werd in 2008 veranderd in Theater de Efteling. Vanaf 2012 wordt echter weer de naam Efteling Theater gehanteerd.

Geschiedenis

De geschiedenis van theaters in de Efteling begint met het Victoriaans Theater dat in 1972 in het Carrouselpaleis geopend werd. In de zaal van bescheiden grootte vinden voorstellingen en evenementen plaats. In de jaren 90 worden grotere shows onderdeel van het attractieaanbod in de Efteling, in de open lucht en in een tent op het oude zwembad, die ook al de naam Efteling Theater draagt. Er bestaat een behoefte om tot een professioneel, permanent theater te komen en het jubileumjaar 2002 is het doel.

Vanaf 1999 worden er concrete plannen gemaakt. Aanvankelijk wordt gedacht aan de plek waar tegenwoordig Fabula staat, maar begin 2001 wordt toch besloten om het aan de andere kant van de Vonderplas te bouwen, dus aan de rand van het attractiepark, en PandaDroom op de eerder gedachte plek. De plannen voor het Uitrijk zijn nog steeds actueel en de realisatie van het Efteling Theater moet hierin een belangrijke stap worden.

Het gebouw wordt ontworpen door AGS Architekten. Het is aan Ton van de Ven om zijn laatste ontwerp voor het park te maken: de aankleding van de voorgevel en de zijgevel aan Vonderplaszijde, twee gevels met een heel verschillend karakter. Waar de zijgevel bestaat uit oud-Hollandse pakhuizen (waaronder Van Uylenborght), heeft de voorkant een geelgestucte paleisgevel in Victoriaanse en Barokstijl, met torentjes en een groot bordes, dat via trappen aan weerszijden van de ingang te betreden is.

Rechts van de voorgevel zijn enkele pandgeveltjes, ze hebben zelfs een huisnummer aan het plein: nummers 12 en 14. In het linker huis bevindt zich een gevelsteen met drie kippen: een eerbetoon aan Anton Pieck, het zijn drie van de vier kippen uit een bekende houtsnede van de kunstenaar uit 1918. Rechts na de twee gevels volgt het theaterrestaurant, dat weer een oud-Hollandse uitstraling heeft.

Aanvankelijk bedenkt Van de Ven gevels uitgevoerd in marmer, naar het voorbeeld van Romeinse en Griekse tempels. Toenmalig directeur projectontwikkeling Erik van den Brand krijgt hierdoor een zware aanvaring met hem omdat de toepassing van natuursteen veel te duur is: naar schatting ruim 3 miljoen voor alleen het marmer. Hierdoor werd het ontwerp sterk tegen de zin van Van de Ven aangepast. De huidige gevel kostte ook al meer dan geraamd, maar was toch veel goedkoper dan de versie in marmer.^[1]

Voor het interieur werden twee andere ontwerpers van de Efteling ingeschakeld. Sergej Karnet ontwierp de inrichting van de foyer en Michel den Dulk tekende de grote muurschildering van sprookjesfiguren die in de foyer op de eerste verdieping is aangebracht.

De opdracht van de directie aan de architect was om vooral een zeer multifunctioneel theater te bouwen voor allerlei toepassingen. Het gebouw moest alle denkbare voorstellingen en evenementen voor het park maar ook voor doelgroepen daarbuiten kunnen huisvesten. "Er moet een vrachtwagen uit het plafond kunnen komen", aldus de directievisie qua het gewenste niveau van de technische mogelijkheden van de theaterzaal. Dat multifunctionele aspect komt ook tot uiting in de keuze voor de inklapbare tribune, die daardoor wel flink moest inboeten op comfort. Inschuifbare tribunes hebben geen ruimte voor zachte kussens. Men vond dit wel verantwoord omdat er "voornamelijk korte shows gemaakt werden", een aanname van Van den Brand die al snel achterhaald zou blijken te zijn.^[1]

Op 23 april 2001 wordt de eerste paal geslagen. Op 28 maart 2002 vindt de eerste voorstelling er plaats: de Wonderlijke Efteling Show met Hans Klok. De voorgevel en de foyer zijn dan nog niet af, en er wordt nog tot in 2003 doorgewerkt. Op 22 juni 2003 wordt het Efteling Theater officieel geopend. Het heeft € 30 miljoen gekost.

• Bouwfoto's Efteling Theater
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Indeling

Foyer

Binnenkomend door de hoofdingang komt de bezoeker in de grote foyer op de begane grond. Direct rechtdoor is een garderobe waar jassen afgegeven kunnen worden. Links en rechts achterin is de toegang tot de zaal. Links in de foyer is veel open ruimte, een klein verkooppunt voor showgerelateerde merchandise en ramen die uitzicht bieden op de Vonderplas. Rechts is een bar, met daarnaast een doorgang naar Applaus en de toiletten, die ook gebruikt worden voor het restaurant.

Verdieping

Midden in de foyer is een grote dubbele trap naar de eerste verdieping, waar nog een foyerruimte is met een bar die zich boven de hoofdingang bevindt. Ook hier zijn ingangen tot de zaal, namelijk tot de bovenste rijen van de zaal zelf en trappen naar het balkon in de zaal. Tussen de trappen is een grote muurschildering gemaakt van een optocht aan figuren uit het Sprookjesbos. Er zijn toiletten en er is een doorgang naar Chez Vitalis. De foyer boven geeft ook toegang tot het bordes buiten. Het deel van het bordes aan de Vonderplas-zijde werd na opening van Aquanura omgedoopt tot Loreley. Vanaf dit panoramaterras konden afnemers van het Loreley-arrangement van de fonteinenshow genieten onder genot van een hapje en een drankje.

Zaal

Tribunes

De grote zaal van 7.000 m² bevat 1100 zitplaatsen die wel met rood velours bekleed zijn, maar niettemin behoorlijk harde banken zijn die je in het gemiddelde theater toch niet zo snel tegenkomt. Deze banken zijn na de looptijd van de eerste avondvullende show wat comfortabeler gemaakt, maar het houdt niet over. De zaal is ongeveer 14 meter hoog.

De tribune bestaat uit drie grote delen: helemaal bovenin is het balkon, waar alles een vaste plek heeft, en waar zich ook de regiekamer bevindt. Daaronder is de grote hoofdtribune met de meeste zitplaatsen. Deze banken kunnen opgeklapt worden, waarna de hele tribune gemotoriseerd in elkaar geschoven kan worden tot deze nog maar twee rijen aan ruimte inneemt, achterin de zaal. Dit proces duurt slechts enkele minuten. De ingeklapte tribune kan middels een gaasdoek dat aan een rail onder het balkon wordt gehangen aan het oog worden onttrokken.

Tussen de twee ingangen van de zaal links en rechts op de begane grond bevindt zich een breed looppad op 0-niveau, dat niet alleen dient voor goede toegang voor de bezoekers, maar dat ook tijdens menige voorstelling ingezet wordt als verlengstuk van het podium. De bovenste rij stoelen onder dit middenpad is gereserveerd voor bezoekers met een mobiliteits-handicap.

De tribunes voor het looppad liggen verdiept; de zaalvloer is hier beweegbaar als tribunelift. Deze tribunes zijn in delen als karren verrijdbaar. Via de weer vóór deze tribunes gelegen orkestbaklift kunnen de tribunewagens in de kelder onder het podium worden weggezet, waarna de vloerdelen van tribune en orkestbak weer op 0-niveau kunnen worden gebracht. De hele zaal is dan vlak en vrij van stoelen, en kan dan bijvoorbeeld een groot dansfeest huisvesten.

Wanneer de orkestbaklift niet beschikbaar is, zoals tijdens de periode dat CARO speelde, kunnen deze verrijdbare tribunekarren ook buiten de zaal in trailers worden opgeslagen.

Aan de wanden links en rechts van de tribunes hangen grote stervormige lichtarmaturen die het wat utilitaire geheel nog enigszins een sprookjesachtig uiterlijk geven.

Podium

Vóór de verdiept liggende voorste tribunes is een orkestbaklift. Hier kan een orkestbak tot op kelderniveau worden gemaakt vlak voor en onder het podium, maar in de praktijk zijn er zelden shows in het theater die deze optie gebruiken. Achter de orkestbak is het podium te vinden, dat zich weer op 0-niveau bevindt, even hoog als het gangpad. Het podium is 18 meter breed, wat zeer ruim is.

Boven het podium bevinden zich 26 zogenaamde 'trekken' voor het op- en neerlaten van decorstukken tijdens de shows. Deze zijn volledig gemotoriseerd. Bij opening waren er slechts 16 trekken; er zijn er later 10 toegevoegd om flexibeler te kunnen zijn in de programmering. Doordat het theater geen toneeltoren heeft waar decorstukken ver boven het toneel uit het zicht kunnen worden gehesen, is de hoogte van de toneelopening meestal ongeveer de helft van de totale zaalhoogte. Zo kunnen opgehesen decorstukken van rond de 6,5 meter hoog toch uit het zicht worden gehouden. De trekken bieden een vrije ruimte van 13,3 meter van onderkant trek tot de vloer van het podium. Ze zijn 20 centimeter uit elkaar geplaatst.

Achteraan het podium, doorgaans aan het oog onttrokken, bevinden zich drie grote deuren die meteen buiten uitkomen. Deze sluiten aan op drie laad- losplaatsen voor vrachtwagens, die daar op laadvloerniveau kunnen lossen.

Onder het podium zijn ook enkele kleine kleedkamers om snel van kostuum te wisselen tijdens een voorstelling.

Zaaltechniek

Het dak en de techniek bovenin de zaal worden gedragen door grote stalen spanten die elk 17 ton aan gewicht kunnen dragen. Daarmee kan de directiewens voor "een vrachtwagen uit het plafond" vervuld worden. Onder het dak bevindt zich een rastervloer boven de hele zaal die manshoog beloopbaar is en waar techniek op kan worden ondergebracht. Daar weer onder bevinden zich vier 'zaalbruggen' voor nog makkelijker toegankelijker (licht)techniek. Deze bruggen hebben aan beide kanten voorzieningen om verlichting op te hangen. In normale theaterzalen zijn dit soort voorzieningen alleen aan de podiumkant aanwezig, maar het Efteling Theater is zo flexibel mogelijk opgezet. Bij oplevering waren er 7 stroomgroepen van 125 ampère elk beschikbaar voor de theatertechniek op de bruggen. Dit is nu, door de overgang van gloeilampen naar LED, nooit meer volledig nodig.^[2]

Na oplevering beschikte de zaal over een geavanceerd akoestisch systeem van SIAP, waarmee qua geluid de ruimtelijkheid van allerlei andere zalen geëmuleerd kon worden. Hiervoor zijn ook op drie niveaus in alle wanden en het dak speakers aangebracht. De speakers zijn er nog steeds en worden nog gebruikt, maar het SIAP-systeem is niet meer in gebruik.

De eigenlijke vloer van de zaal onder de tribunes, doorgaans alleen te zien in het gangpad, is een houten vloer. Hierin bevinden zich diverse stroomputten, maar ook een bierleiding (voor feesten) en een verborgen afvoergoot.

Het Efteling Theater beschikt over een zware luchtbehandelingsinstallatie, die onder de tribunes aan de foyer-kant inblaast, en boven het podium afzuigt. Deze luchtbehandeling is in 2023 aangesloten op het nieuwe WKO-systeem onder en rond de Vonderplas.

Voor de show CARO in 2018 kreeg de zaal een 'Follow-Me'-systeem, dat volledig automatisch acteurs in de volgspot kan houden. De acteurs krijgen een tweetal sensors mee, en de lichtcomputer zorgt ervoor dat ze vanuit de beste hoek en precies uitgemeten in het volglicht blijven staan. Deze automatiseringsstap beperkt het benodigde aantal technici dat een show moet ondersteunen.

Dienstenblok

Rechts naast de zaal bevindt zich op twee niveaus een aantal 'backstage'-ruimtes: hier zijn op de begane grond kleedkamers en een balletstudio om 'op te warmen' voor een voorstelling. Op de eerste verdieping bevindt zich de artiestenfoyer, zijn er meer kleedkamers en kantoren voor de toneelmeester en producer. Ook zijn hier ruimtes om kostuums op te slaan, wasruimtes en een klein naaiatelier gesitueerd.

Ligging

De achterzijde van het gebouw ligt bijna direct aan de Kinkenpolder en het theater heeft hier een eigen toegangshek. Transporten van grote decordelen kunnen hier terecht bij een loswal met drie grote deuren om één en ander in en uit het theater te krijgen en direct het podium op te rollen. Evenals de achterkant is de zijkant van het theater aan de Kinkenpolderzijde niet gethematiseerd, maar slechts afgewerkt met beige betonnen gevelplaten. Aan de zijkant bevindt zich ook de artiesteningang en op de eerste verdieping het (rook)balkon van de artiestenfoyer.

Voorstellingen

Van parkshows naar avondvullende musicals

Bij de bouw van het theater was het in eerste instantie te doen om een permanente vervanger te hebben voor de tentconstructies op het zwembad, waarin de zogeheten parkshows werden opgevoerd. Een parkshow is een meestal kleinschalige show die tijdens openingsuren van het attractiepark opgevoerd wordt en waarvoor niet apart betaald hoeft te worden. Niettemin is de opzet natuurlijk veel grootser gemaakt en ook de positionering aan de rand van het park verraadt dat de Efteling al vanaf het begin van zins was om hier meer mee te doen dan alleen het opvoeren van parkshows.

De eerste show die is opgevoerd, de Wonderlijke Efteling Show is niettemin een parkshow. In het najaar van 2003 wordt er echter een avondvullende show geprogrammeerd: de musical Doornroosje. Het park is dan gesloten dus er moet voor deze voorstelling specifiek een kaartje gekocht worden. Tot en met 2008 wisselen deze functies zich af: tijdens het zomerseizoen wordt het theater ingezet voor parkshows, tijdens het winterseizoen spelen de musicals.

Op 18 december 2008 komt daar verandering in als de musical The Sound of Music van start gaat. Hierbij kiest de Efteling voor het concept van een 'open einde'-theater waarbij een voorstelling net zolang loopt als er kaarten verkocht worden, en dus potentieel ook tijdens het reguliere parkseizoen. Het theater wordt bij deze gelegenheid hernoemd tot 'Theater de Efteling' en de Efteling kondigt trots aan dat het het derde 'open einde'-theater van Nederland is. The Sound of Music is een groot succes en wordt inderdaad een flink aantal keer verlengd. Niettemin stapt de Efteling na de musical weer af van het 'open einde'-principe en een paar jaar later wordt de naam weer terugveranderd. De parkshow is echter nooit meer teruggekeerd: sinds 2008 spelen in het Efteling Theater uitsluitend nog voorstellingen waar apart voor betaald moet worden.

Na de musical musical Droomvlucht in 2011, die nog een 'volwaardige' familiemusical is, maakt de Efteling met Sprookjesmusical Klaas Vaak een duidelijke keuze voor het marktsegment van voorstellingen die zich echt op kinderen richten; qua verhaal, duur en ook prijsstelling. Deze trend wordt met Pinokkio en De Gelaarsde Kat voortgezet.

Op 5 januari 2017 vindt in het theater het Nieuwjaarsconcert Efteling van de Philharmonie Zuidnederland plaats. Voor deze avond is het theater even een klassieke concertzaal.

Vanaf september 2018 staat de voorstelling CARO er op de planken. Met deze voorstelling verlaat de Efteling de kindermusicaltrend en keert terug naar voorstellingen voor een groter publiek, en nu ook specifiek gefocust op internationale bezoekers. Deze voorstelling heeft geen vaste einddatum maar de ambitie is minstens drie jaar te draaien.

Vanwege de corona-maatregelen speelt CARO niet meer vanaf het voorjaar van 2020. Om toch wat invulling aan het theater te geven, grijpt men terug op de gratis parkshow en gebruikt vanaf 18 juli dat jaar de voorstelling Sprookjesboom Zomerconcert het CARO-decor. Vanwege aangescherpte maatregelen vanaf 29 september kon ook deze voorstelling daarna niet doorgaan. Vanaf september 2021 speelt CARO weer in het theater.

Lijst van voorstellingen

De volgende parkshows en musicals stonden in het Efteling Theater op de planken:

Foto	Voorstelling	Van	Tot
	Wonderlijke Efteling Show	28 maart 2002	27 oktober 2002
	Pardoes en het Kinder Winter Wonderfeest	7 december 2002	19 januari 2003
	Wonderlijke Efteling Show	1 april 2003	26 oktober 2003
	Doornroosje	1 november 2003	24 maart 2004
	Wonderlijke Efteling Show	1 april 2004	31 oktober 2004
	De Kleine Zeemeermin	17 november 2004	3 april 2005
	Efteling Sprookjesshow	25 maart 2005	30 oktober 2005
	Ti Ta Tovenaar	27 november 2005	26 maart 2006
	Efteling Sprookjesshow	1 april 2006	29 oktober 2006
	Annie	22 november 2006	4 maart 2007
	Tika is Jarig	1 april 2007	21 oktober 2007
	Assepoester	14 november 2007	24 maart 2008
	Tika is Jarig	21 april 2008	24 augustus 2008
	The Sound of Music	18 december 2008	28 juni 2009
	Sprookjesboom de Musical	29 juni 2009	27 september 2009
	The Sound of Music	20 november 2009	31 januari 2010
	Sprookjesboom de Musical	17 maart 2010	30 mei 2010
	Kruimeltje	21 november 2010	5 mei 2011
	Droomvlucht	9 oktober 2011	9 april 2012
	Sprookjesboom: een gi-ga-gantisch avontuur	19 september 2012	24 februari 2013
	Klaas Vaak	13 september 2013	9 maart 2014
	Sprookjesboom de Musical, een wonderlijk muziekfeest	17 september 2014	1 maart 2015
	Pinokkio	20 september 2015	28 maart 2016
	De Gelaarsde Kat	18 september 2016	17 april 2017
	Sprookjessprokkelaar de musical	20 september 2017	2 april 2018
	CARO	16 september 2018	12 maart 2020
	Sprookjesboom Zomerconcert	18 juli 2020	27 september 2020
	CARO	2 september 2021

Theatergevel als decor

De puberale wintersportfilm Snowfever van Pim van Hoeve uit 2004 bevat een sprookjeskasteel in de bergen van Tirol. De gevel van het Efteling Theater werd hiervoor gebruikt.

In 2007 is André Rieu in Wonderland opgenomen in de Efteling. Dit gebeurde echter niet ín het Efteling Theater, maar ervóór, op het Theaterplein.