Pinokkio

Pinokkio is een verhaal over een houten pop die een echte jongen wil worden en daarbij door schade en schande wijzer wordt. Het is afkomstig uit het boek Le avventure di Pinocchio (De avonturen van Pinokkio) van de Italiaan Carlo Collodi uit 1883. Het boek werd in vele talen vertaald, in 1915 in het Nederlands, en kent voornamelijk sinds de Disney-film uit 1940 een grote populariteit.

In de Efteling is het de vijfde uitbeelding op de route in het Sprookjesbos, tussen Roodkapje en de Rode Schoentjes. Het opende op 24 maart 2016 als het negenentwintigste sprookje in het bos. De uitbeelding bestaat uit de werkplaats van Geppetto, de Vos en de Kat opduikend uit een ton, en een vijvertje waar Pinokkio, samen met zijn vader, in de bek van een enorme monstervis zijn te vinden. Het op Italiaanse leest geschoeide sprookje is ontworpen door Robert-Jaap Jansen, die eerder Vrouw Holle ontwierp, en Alessio Castellani, eerder verantwoordelijk voor Efteling media-producties en zelf Italiaan. Pinokkio werd gebouwd voor een bedrag van € 2 miljoen op de plek waar voorheen In de Noordpool en Kapitein Gijs stonden. Die laatste werd verplaatst naar het Ruigrijk.

Uitbeelding

Het sprookje Pinokkio ligt aan een pleintje in het Sprookjesbos. Na het huisje van de grootmoeder van Roodkapje maakt de route een slinger om een wal en komt dan uit op de open plek in het bos. Rondom het met kinderkopjes bestrate plein vinden we drie losse tafereeltjes die samen het sprookje uitbeelden. Links is de werkplaats van Geppetto te vinden, in het midden een nis met de valse Vos en Kat, en rechts een haventje met de Monstervis. De drie elementen zijn zo opgezet dat de bezoeker een tocht maakt op zoek naar Pinokkio, vergelijkbaar met de verhaallijn van het boek.

Werkplaats

Het eerste tafereel is te vinden in de werkplaats van Geppetto. De werkplaats is vormgegeven als een bescheiden huisje met groot naambord "La Bottega di Geppetto" (‘De winkel van Geppetto’). Het heeft een kleine bovenverdieping met blauwe dakkapel en een luifel ondersteund door vier kolommen, die ieder vijf uit hout gesneden muzikale uilen bevatten: een slapende, een wakende, en drie die een trekzak, luit en fluit bespelen. De volgordes van de uilen verschillen per kolom. In ieder van de bogen tussen de kolommen zit nog een uil met uitgespreide vleugels, waarmee het totaal op vijfentwintig komt. Rond de werkplaats zijn wat werkstukken van Geppetto te vinden, zoals een uit hout gesneden drakenkop en een grote uil. Binnenin de werkplaats zijn uit de trapleuning nog twee uilen gesneden, en op de koekoeksklok is ook nog een stel te zien.

Bij de werkplaats klinkt een vrolijk tarantella-deuntje van Merkelbach en Kuypers. Voorin de werkplaats bevindt zich een dubbele deur, met links en rechts een raam. Aan de rechterzijkant zit, net als het geval was bij In de Noordpool die voorheen op deze plek stond, nog een deur met daarboven een uithangbord met trekpopje. Op de nok staat een windwijzer. Op de dubbele deuren van de winkel (normaal geopend van 8 tot 18 uur^[1]) hangt een bordje dat in het Italiaans wijst op de afwezigheid van Geppetto én Pinokkio:

(GESLOTEN. De werkplaats zal weer open gaan wanneer ik mijn Pinokkio terug heb gevonden... Getekend: Geppetto.)

Door de ramen is het interieur van de werkplaats te zien, waar in totaal dertig muizen, en daarnaast eekhoorns en vogels spelen op en met het speelgoed en ander houtsnijwerk van Geppetto. Het geheel doet hiermee wat denken aan de speelkamer van de Zeven Geitjes, maar dan groter en drukker. Aan de muren van de werkplaats hangt gereedschap voor houtbewerking, op de vloer liggen krullen hout, en tegen een tafel staat een grote zaag. Rechts geeft een trap toegang tot de bovenverdieping van de bottega, links is een stenen schouw geplaatst die aansluit op de schoorsteen op het dak.

Een groepje muizen houdt een aantal marionetten met Italiaanse maskers in beweging, wat een opvallend schaduwspel op de wanden geeft. Een ander groepje muizen speelt muziek in een theatertje met het opschrift "Teatrino". Verschillende werkstukken in de werkplaats dragen de signatuur van Geppetto. Vlak achter de ramen duikt van tijd tot tijd de behulpzame krekel uit het verhaal op, zowel links als rechts. Zijn stemmetje ("Hihi, Pinokkio!") is ingesproken door Robert-Jaap Jansen. Een ander insect dat is uitgebeeld is de houtworm. De witte larven van deze kevertjes duiken op een paar plaatsen in het decortje op, onder andere vooraan bij een verrekijker.

Op de vensterbank voor het rechter raam staat een houten kistje met het opschrift:

Wanneer bezoekers aan de sleutel draaien klinkt een opwindgeluid en springt in de werkplaats een duveltje uit een vergelijkbare doos. Links in het huisje is ook een speeldoos te zien. Synchroon met de muziek gaat deze open en toont een ballerina.

Van tijd tot tijd verandert het vriendelijke licht in de werkplaats in een blauwe gloed, stopt de tarantella en verschijnt onder begeleiding van twinkels en harp rechts op de trap de Blauwe Fee. Ze roept, duidelijk op zoek, om Pinokkio, en verdwijnt dan weer. Direct daarna gaat muziek weer verder en spelen de dieren door.

• Interieur werkplaats
• 

  Overzicht interieur

• 

  Marionetten

• 

  Houten speelgoed

• 

  De blauwe fee

Het affiche aan de buitenwand van de werkplaats verwijst naar nog een avontuur van Pinokkio. "L'unica marionetta che balla senza fili!" is erop te lezen: de enige marionet die danst zonder touwtjes!, een verwijzing naar het hoofdstuk in het boek waar Pinokkio zich aansluit bij een marionettentheater en daar zijn vijf goudstukken verdient. De tekst onderaan het affiche verwijst naar de samenwerking met de Fondazione:

Nis

Nabij de werkplaats, in een nisje in een muur, zijn wat tonnen levertraan ("Olio di Fegato") opgestapeld achter een laag hek. In deze tonnen hebben zich de Vos en de Kat verstopt. Ze komen regelmatig tevoorschijn en roepen dan gniffelend om Pinokkio, terwijl ze rondspieden op zoek naar hun slachtoffer. Op een muurtje naast de nis ligt de verloren knapzak van de marionet. De Vos is ingesproken door Jeroen Verheij. De nabijheid van de zee is duidelijk door de meeuwen op de tonnen en de nis.

Haventje

De apotheose van het Pinokkio-triptiek wordt gevormd door een haventje met de Monstervis. In een vijver tegen de rand van het Sprookjesbos is de enorme oranje-rode vis te vinden die zowel Geppetto als Pinokkio heeft opgeslokt. Het dier lijkt een kruising te zijn tussen een wrattige walvis en en een diepzee-hengelvis, met lichtgevende tentakels en een bek vol vervaarlijke tanden. Rond het beest hangt een walm van vislucht en van tijd tot tijd spuit het beest uit zijn spuitgat (wat weer doet vermoeden dat het een zoogdier is) een stevige stoot water omhoog.

Op de kade van het haventje is een hengel met veertje geplaatst waarmee de vis "wakker gekieteld" kan worden. Voor de duidelijkheid is in een reddingsboei het volgende rijmpje te lezen:

Wanneer bezoekers aan het molentje van de hengel draaien en de dobber neerlaten ontwaakt het dier, en opent zijn ogen en bek. Achterin zijn keel zien we dan eindelijk de marionet Pinokkio, samen met zijn vader Geppetto. Geppetto staat achter een tafeltje met een brandend kaarsje en Pinokkio kijkt verschrikt toe, zijn armpjes in de lucht geheven. De vissenbek sluit weer, en gaat iets later nogmaals open. Dit keer is Pinokkio veel meer voorin de bek te zien; Geppetto staat nog achter het tafeltje. Pinokkio probeert uit de vis te kruipen en roept, met de stem van Alessio Castellani, om hulp in het Nederlands en Italiaans ("Hé hé, Aiuto!"). Al snel sluit de bek zich, en valt de vis, na het laten van een boer, weer in slaap.

Rondom de vis borrelt het water op verschillende plaatsen. Het dier, dat ook in slaap grommende geluiden maakt, is rondom te bekijken vanaf de kade die is afgewerkt met een aantal meerpalen en een steigertje.

• Haventje met monstervis
• 

  Pinokkio en Geppetto in de maag van de monstervis

• 

  De complete vis in de vijver

• 

  Monstervis en omgeving (kleurstelling herfst 2021)

• 

  Vanaf de achterzijde bezien

Winterdecoratie

Tijdens de Winter Efteling krijgt de werkplaats van Geppetto aan de dakrand een guirlande van dennentakken met daarin allerlei kleine, ogenschijnlijk uit hout gesneden speelgoedjes. Daaronder bevinden zich miniatuursoldaatjes naar het model van de Soldatenpoort (die tot 2022 naast het sprookje stond), sneeuwpopjes en locomotiefjes met in de cabine weer Pinokkio met lange neus.

Geschiedenis

Uitbreidingen Sprookjesbos

Vanaf ongeveer 2014 begon de Efteling concreter na te denken over nieuwe uitbreidingen van het Sprookjesbos. Dit gebeurde in het project Sprookjesrijk, waarin een masterplan werd gemaakt voor uitbreidingen buiten maar ook binnen de grenzen van het huidige bos. Het doel was het actueel en relevant houden van het Sprookjesbos binnen de Efteling. Er werd gekozen voor Pinokkio als eerste invulling binnen het plan, zij het wel nog binnen het bestaande Sprookjesbos.^[2]

Ontwerp

Het sprookje is bedacht door Robert-Jaap Jansen, die al meer dan tien jaar met dit idee rondliep. Centraal in het concept stond de Monstervis (in het boek als 'Attila' betiteld, naar de woeste Hun), en daaromheen werd de "zoektocht" naar Pinokkio bedacht. Uiteindelijk werden dus zelfs drie taferelen uit het omvangrijke verhaal uitgevoerd, waarvan twee met een interactief element. Jansen besprak het idee voor de grote Montervis lang geleden al met creatief directeur Ton van de Ven, maar deze had twijfel bij de uitvoerbaarheid. Jansen zat zelf vooral met de beweging van de bek: hoe dat te realiseren zonder snel defect rakende rubberen bewegingspunten? Al experimenterend kreeg hij het idee van de stationaire kop en een alleen bewegende onderbek zoals dit is uitgevoerd.^[3]

• 

  Ontwerp voor hoofdrolspeler

• 

  Kat en Vos (Jansen)

• 

  Ontwerp voor Kat en Vos (Castellani)

• 

  Ontwerp voor de Monstervis

• 

  De Monstervis verder doorontwikkeld

• 

  Ontwerp voor de figuur van Geppetto

• 

  Ontwerp voor de affiche die aan het huisje van Geppetto hangt

• 

  Vroeg ontwerp voor de werkplaats van Geppetto

• 

  Ontwerp voor de werkplaats

• 

  Ideeën interieur werkplaats

• 

  Ontwerp voor de koekoeksklok van Geppetto

• 

  Ontwerpen voor figuren in het interieur

• 

  Detailtekening van de muizen in het huisje

Ontwerper Alessio Castellani voerde het grootste deel van het detailontwerp van het sprookje uit, en maakte de gedetailleerde tekeningen waarmee de vormgevers van het park aan de slag gingen. Castellani had hiermee een flinke invloed op de uiteindelijke vorm van het sprookje in het bos.

Er werd samengewerkt met de 'Fondazione Nazionale Carlo Collodi', de Italiaanse stichting in het plaatsje Collodi die zich tot doel stelt het verhaal van Pinokkio te promoten en aldaar het "Pinokkio Park" beheert, waar ook uitbeeldingen van het verhaal te zien zijn. De Fondazione schonk een originele houtschaaf die te zien is op de werkbank van Geppetto in de Efteling.

Pinokkio zit vol Italiaanse invloeden op het ontwerp. Het vele "houtsnijwerk" (een deel is uitgevoerd in kunststof) is uniek voor het Sprookjesbos, en samen met kleurige elementen als de Venetiaanse meerpalen (palines) bij het haventje zorgen ze voor een stijl die deels aansluit maar deels ook sterk afwijkt van die van de rest van het bos. Rondom de vijver zijn onder andere Italiaanse cipressen aangeplant.

In een eerdere incarnatie van het ontwerp was de vis mosgroen en de vijveromgeving moerassiger. Voor de Monstervis hebben de ontwerpers uiteindelijk gekozen voor een meer cartoony uiterlijk in de (oranje) kleur van een vriendelijke goudvis om deze minder beangstigend te maken voor kleine kinderen. Het sprookje wijkt daarmee wel meer af van het ingetogen kleurenpalet van Pieck in de rest van het bos. Ook werd in eerste instantie ontworpen rondom de bestaande structuur van het oude huisje van In de Noordpool; pas verderop in het traject werd ingezien dat het geheel vervangen moest worden door een onderkelderd nieuw bouwsel.

Volgens de Efteling is de figuur Pinokkio 'Eftelings' onder andere vanwege de krul in zijn haar en zijn gekromde wipneus. Het is opvallend te noemen dat het zeer bekende element van de groeiende en krimpende neus van Pinokkio in de uitbeelding van het sprookje niet is meegenomen.

Bouw

Het sprookje Pinokkio werd aangekondigd op 1 juni 2015 en de bouw begon in oktober van dat jaar. De ingang met de Soldatenpoort, die toen nog tussen de locatie van het sprookje en de Rode Schoentjes lag, werd gesloten en een tijdelijke ingang tot het Sprookjesbos werd gecreëerd via het dienstpad achter Polles Keuken. Op 2 oktober publiceerde de Efteling het eerste ontwerp voor het sprookje, een schets van Robert-Jaap Jansen van de werkplaats van Geppetto, 'La Botega di Geppetto'. Diezelfde dag ging In de Noordpool al tegen de vlakte.

• 

  Afsluiting bij Roodkapje en aankondiging

• 

  De techniekkelder onder de werkplaats

• 

  De werkplaats in aanbouw

• 

  De werkplaats in aanbouw

• 

  Er wordt zorgvuldig om de nis van Kapitein Gijs heengewerkt

• 

  De tunnel naar de Monstervis in aanbouw

• 

  Vijver en toegang tot techniek Monstervis

• 

  Vlak voor opening: de beplanting is net geplaatst

Voor de bouw van Pinokkio werd een flinke hap uit de begroeiing van het Sprookjesbos genomen, en werden verschillende bomen gerooid. Het voormalige nisje van Kapitein Gijs uit 1973 bleef behouden en werd hergebruikt als achterwand van de Vos en de Kat. De Efteling produceerde zelf de meeste van de decoratieve elementen in het sprookje, maar Jora Vision in samenwerking met Zephir Objects maakten de grote Monstervis. Tegelijk met de afronding van de bouw van het sprookje kregen de belendende sprookjes Roodkapje en de Rode Schoentjes de grootste onderhoudsbeurt uit hun lange geschiedenis. Op 24 maart 2016 opende het voor publiek; de dag ervoor konden pers en abonnementhouders alvast een blik werpen op het nieuwe sprookje.

Latere aanpassingen

In de zomer van 2019 werd de hengel waarmee de Monstervis wakker kan worden gemaakt vervangen. Deze was langdurig buiten gebruik geweest door een reeks van defecten. Het 'kietel de vis op zijn kop met het veertje door aan de hengel te sjorren' (wat in de praktijk neerkwam op eindeloos gebeuk en getrek aan het mechaniek) werd vervangen door een subtiel molentje waarmee de dobber omhoog en omlaag gelaten kan worden aan een draad. Er is sindsdien geen contact meer tussen hengel en vis.

In de herfst van 2021 kreeg de Monstervis groot onderhoud. De vis verdween voor enkele weken onder een steiger en werd schoongemaakt, hersteld en opnieuw geschilderd. Na deze onderhoudsbeurt heeft de Monstervis een duidelijk minder felle kleur, en zijn alle details zoals knobbels en schubben sterker ingeschaduwd.

Techniek

Pinokkio is als één van de nieuwste sprookjes in het bos ook één van de meest geavanceerde. In het huisje van Geppetto bewegen tientallen diertjes dat het een lieve lust is, geholpen door een manshoge kelder vol techniek direct onder de werkplaats. De bouw van deze kelder was de belangrijkste reden om het huisje In de Noordpool niet opnieuw te gebruiken, maar om een gelijkvormig bouwsel op dezelfde plek op te bouwen. Ook onder de Monstervis in de vijver bevindt zich een techniekkelder. Om deze makkelijk toegankelijk te maken (en zo bij de animatronics in de vis, de verlichting en mechanismen als het waterspuitsysteem te kunnen) is een tunnel aangelegd vanaf de wal onder de steiger naar deze centrale kelder. Personeel kan dus zonder bootje makkelijk aan de slag.

De Blauwe Fee die verschijnt en verdwijnt op de trap van de werkplaats doet dat middels een reflectie in een diagonaal geplaatste glasplaat: de beproefde Pepper's Ghost-techniek die de Efteling al sinds het Spookslot in 1978 toepast. Het verdwijnen van de kleine Pinokkio achterin de keel van de vis werkt anders: deze Pinokkio schuift wanneer de vis zijn bek dicht heeft een klein stukje naar achteren, en zakt dan in een ruimte onder het tafereeltje voordat hij (veel groter) voorin de bek weer opduikt. Hierbij is gebruik gemaakt van forced perspective om de vissenbek dieper te doen lijken: de Pinokkio en Geppetto achterin in de vis zijn veel kleiner dan de Pinokkio voorin.

De geureffecten bij de hengelplaats op de kade bij de monstervis worden via roostertjes in de balustrade verspreid.

Het sprookje

Het verhaal is afkomstig uit het boek Le avventure di Pinocchio van de Italiaan Carlo Collodi uit 1883. Collodi heette eigenlijk Carlo Lorenzini maar nam de naam van het dorp waarin hij opgroeide, Collodi, aan als pseudoniem. Het boek was een van de eerste voorbeelden van het nieuwe genre kinderliteratuur en genoot grote populariteit. Sindsdien zijn er zeer veel adaptaties van verschenen. Waarschijnlijk het meest bekend is de interpretatie van tekenfilmfabrikant Disney uit 1940. Van deze tweede langspeelfilm uit de Disneystal is ook een kermisachtige attractie gemaakt die je in drie Disney-pretparken kunt bekijken.

Samenvatting

In de meest bekende versie van het verhaal maakt de arme houtsnijder Geppetto een houten marionet, Pinokkio, die tot leven komt doordat deze uit betoverd hout is gesneden. Pinokkio is echter gemeen, ongehoorzaam, hedonistisch en naïef en komt continu in de problemen door zijn gedrag. Kenmerkend is zijn neus, die groeit als hij liegt.

Steeds weer komt Pinokkio in een nieuwe situatie terecht waar hij zichzelf diep in de nesten werkt, en zijn arme vader Geppetto heeft het nakijken terwijl Pinokkio weken, maanden of zelfs jaren van huis is. Op zijn avonturen krijgt Pinokkio wel de hulp van twee figuren: de geest van de krekel die hij op zijn eerste nacht in het huisje van Geppetto in een boze bui per ongeluk dood smeet, en de Blauwe Fee. Samen helpen ze hem om zijn slechte gedrag steeds wat langer onder controle te houden en zijn eigen fouten in te zien, met de belofte van de fee dat hij een échte jongen zal worden als hem dit lang genoeg lukt.

De bekendste episodes uit de avonturen van Pinokkio zijn de herhaalde ontmoetingen met de valse Vos en Kat die hem overhalen zijn goudstukken te begraven om een goudboom te kweken (en het goud vervolgens zelf opgraven) en een bezoek aan Pretland waar luie kinderen in ezels veranderen. Uiteindelijk verandert ook Pinokkio in een ezel, maar bij een val in de zee vreten vissen zijn ezelshuid op en is Pinokkio weer een marionet.

Geppetto is al zoekende naar Pinokkio (die dan al een jaar van huis is) terecht gekomen in de maag van een vreselijke Monstervis, en leeft daar in een bootje. Uiteindelijk lukt het Pinokkio om Geppetto te vinden, waarbij hij ook wordt opgeslokt door de vis. Samen ontsnappen ze, waarna Pinokkio maandenlang hard werkt op een boerderij om zo voor de oude en zieke Geppetto te kunnen zorgen. Met zijn gespaarde geld redt hij niet alleen Geppetto, maar ook de zieke Blauwe Fee. Als dank verandert ze de brave Pinokkio uiteindelijk in een echte jongen, tot grote vreugde van Geppetto en Pinokkio.

In de Eftelingse media

In het park

Bij de uitbeelding in het Sprookjesbos staat een kunststof sprookjesboek opgesteld waarin een korte samenvatting van het sprookje staat in vijf talen: Nederlands, Frans, Duits, Engels en als enige ook in het Italiaans. De titel van het sprookje in deze talen luidt:

• Pinokkio
• Pinocchio
• Pinocchio
• Pinocchio
• Pinocchio

Het boek werd geplaatst bij de opening in 2016.

De Nederlandse tekst:

De timmerman Geppetto wilde zo graag een zoon dat hij een houten pop maakte die hij Pinokkio noemde. Toen een blauwe fee Pinokkio tot leven wekte was Geppetto zielsgelukkig. Maar de goedgelovige houten pop moest nog veel leren voordat hij een echte jongen kon worden. Daarom stuurde zijn vader hem naar school. Onderweg haalden de sluwe Vos en de domme Kat Pinokkio over om mee te gaan op allerlei avonturen. Telkens als hij hierover loog tegen Geppetto, groeide zijn neus een paar centimeter. Op een kwade dag kwam Pinokkio niet thuis uit school en begon Geppetto wanhopig een zoektocht over land en zee... Waar is toch Pinokkio?

In boeken

• In het boek Meer Sprookjes van de Efteling (2011) is Pinokkio opgenomen. Ook staat het in En ze leven nog lang en gelukkig (2019) met als illustraties ontwerpen van Jansen en Castellani.
• Op 23 mei 2016 verscheen het door Alessio Castellani geïllustreerde prentenboek Pinokkio, de ondeugende pop waarin we veel elementen uit het sprookje terugzien.

Theater

• Van september 2015 tot maart 2016 speelde in het Efteling Theater de musical Pinokkio. Het plan voor uitbeelding in het Sprookjesbos zou eerder gemaakt zijn, waarna voor de musical ook voor hetzelfde verhaal van Pinokkio gekozen is. De musical werd echter eerder aangekondigd.

Live-entertainment

De fee uit het sprookje, met haar kenmerkende blauwe jurk en toverstaf, kun je tegen het lijf lopen als levend Sprookjesfiguur in het park. Pinokkio zelf (de pop uit zijn musical) heeft zich daar later bij gevoegd.

Souvenirs en drukwerk

Vanaf de première van de musical waren een aantal artikelen verkrijgbaar, waaronder een trekpop, drinkglazen en een pin.

De muziek die te horen is bij de uitbeelding verscheen op de cd Betoverende Efteling Melodieën uit 2018.

Wetenswaardigheden

• Het gegrom van de monstervis is het geluid dat de cocker spaniel van ontwerper Robert-Jaap Jansen maakte. Hij nam het geluid al jaren voor de opening van het sprookje op.
• Het ontwerp voor Geppetto in de monstervis is gebaseerd op de opa van ontwerper Alessio Castellani. Hij gebruikte ook zijn eigen kat als model voor de kater in de ton.
• Veel van de kleine figuurtjes en poppen die voor de werkplaats van Geppetto bedacht werden hebben hun oorsprong in de beroemde Italiaanse Commedia dell'arte.
• Eén van de dansende muisjes op de voorgrond in de werkplaats van Geppetto draagt de kop van de marionet Colombina, die hoort bij de plaats waar Castellani opgroeide: het muisje met rozen op haar witte hoed.
• Aan de muur van de werkplaats hangt een portretje van Carlo Collodi, schrijver van het verhaal.
• In de werkplaats is een kleine krekelachtige Mijnheer Prikkebeen te ontdekken, die sterk lijkt op de Prikkebeen in de Vlindermolen op het Anton Pieckplein.
• Wanneer de klok in de werkplaats afwezig is voor onderhoud, hangt in diens plaats een strohoed met lint in Italiaanse kleuren.

• Op de grond bij de open haard ligt de bladmuziek van het Nederlandstalige Oudejaarsavondlied, geschreven in ongeveer 1800 door Rhijnvis Feith en getoonzet door A. Albert, hier te zien als nummer 131 uit de bundel Kun je nog zingen, zing dan mee, waarschijnlijk de tiende druk uit 1915.^[4][5][6]
• Op de tonnen bij de vos en kat staat 'levertraan' maar een afbeelding van een walvis. Het is een wijdverbreid misverstand dat levertraan van een walvis komt dat kennelijk ook in de Efteling nog bestond (het wordt van kabeljauw gemaakt). De walvis-verwijzing is wat onduidelijk; Pinokkio bevindt zich immers niet in een wal- maar in een monstervis. Wellicht heeft men gedacht aan de Disney-uitvoering van het sprookje, waarin Pinokkio en Geppetto wél in een walvis belanden.
• Bij Kapitein Gijs in Ruigrijk vinden we precies een zelfde meeuw terug als rond de nis van de Vos en de Kat, waar de Boekanier voorheen te vinden was.
• Het Sprookjesboek bij Pinokkio is het enige in de Efteling met de tekst ook in het Italiaans; een speciaal verzoek van Alessio Castellani. De Italiaanse tekst verwijst als enige taal naar de samenwerking met de Fondazione Collodi.
• Vlak voor de Blauwe Fee op de trap verschijnt is in het raampje op het dak van de werkplaats een blauw licht te zien, waardoor het lijkt alsof de fee via die weg het huisje binnen komt.
• De stenen rond de vijver met de Monstervis komen van de Levensbron op de Brink.
• Het ontwerp van de pilaren met muzikale uiltjes werd hergebruikt op een 'Sprookjesboekenkast' die in februari 2016 werd aangeboden aan Villa Pardoes door Paul van Loon en Olaf Vugts.
• In de herfst van 2019 werd in toiletgroep Achter De Meermin een aantal decoratieve patrijspoortjes op klepraampjes geplakt met daarin een tafereel met de Monstervis op open zee en de meeuwen van het sprookje.
• In speeltuin Nest! in Ruigrijk is sinds 2021 een afbeelding van de Monstervis te vinden. Je moet hiervoor een kompasnaald in de juiste stand draaien op een speelbord in de Vliegende Hollander-zone.

Sprookjesbos

Algemeen: Sprookjesbos·Geschiedenis Sprookjes: Doornroosje·Het Kabouterdorp·De Zes Dienaren (Langnek)·Roodkapje·Pinokkio·De Rode Schoentjes·De Trollenkoning·Het Stoute Prinsesje (Papegaai)·Raponsje·De Kleine Zeemeermin·Draak Lichtgeraakt·De Wolf en de Zeven Geitjes·Hans en Grietje·Vrouw Holle·Kleine Boodschap·Tafeltje Dek Je, Ezeltje Strek Je, Knuppel uit de Zak·Sneeuwwitje·Het Bruidskleed van Genoveva·De Zes Zwanen·Assepoester·De Kikkerkoning·De Magische Klok·De Indische Waterlelies·Klein Duimpje·Repelsteeltje·Het Meisje met de Zwavelstokjes·De Nieuwe Kleren van de Keizer·Sprookjesboom·De Vliegende Fakir·De Chinese Nachtegaal Andere attracties: Sprookjeswijzer·Sprookjesbos-bord·Herautenplein·Openluchttheater·Siertuin·Grimmbeeld·Gedenkzuil·Tien jaar Kindervreugde Horeca: Kogeloog·Kleyne Klaroen Faciliteiten: Kleine Boodschap (gebouw) Holle Bolle Gijs: Wagen Gijs·Opa Gijs Langs het pad: Wegwijzer·Spreuk·Muzikale Paddenstoel·Sprookjesboek·Bankje·Klein Duimpje-prullenmand·Schuilhut·Verlaten heksenbezem·Kniesoor Poorten: Heksenpoort·Soldatenpoort·Prinsenpoort·Uitgang Sprookjesbos Routes: Route Sprookjesbos·Sluiproute·Shortcut-route Voormalig: De Chinese Nachtegaal (1952-1978)·Kogeloog (buste) (1954-19??)·In de Noordpool (1955-1978)·Sprookjesmuseum (1963-2000)·De Dansende Dolfijn (1964-1969)·Station Sprookjesbos (1969-1973)·Kapitein Gijs (1973-2015) Toekomstig: De Prinses op de Erwt (2025)