Sprookjesmuseum

Het Sprookjesmuseum, tegenwoordig (weer) het huisje van Vrouw Holle

In het huisje met het strodak waarin Vrouw Holle woont, kon men van 1963 tot en met 2000 het Sprookjesmuseum vinden - en ook voor die tijd waren er al sprookjesobjecten te zien. Het gebouw bestond uit twee ruimtes en was via een dubbele deur aan de zijde van het Herautenplein te betreden.

Omschrijving

Sprookjesmuseum in 1963

De kleine ruimte had een schriele, maar unieke verzameling van bekende sprookjesvoorwerpen. Voor een grote schouw met drie tinnen borden erop en een pot boven het vuur stond een kabinetje in het midden van de ruimte met zes voorwerpen. Aan de muur hingen een tulp van de Fakir en de Knuppel uit de Zak, in de hoek stond een vitrine met de onzichtbare kleren van de keizer, en in een aparte ruimte achterin bevond zich de toverspiegel van Sneeuwwitje.

Sprookjeskabinet

Sprookjeskabinet zonder nachtegaal, 1999

In het fraaie sprookjeskabinet, dat in het midden van de ruimte van het museum stond, waren zes voorwerpen uit sprookjes te vinden, elk op een paars fluwelen kussentje:

• de sleutel van de Bibelebontse Berg,
• de erwt van de Prinses op de Erwt,
• de giftige appel van Sneeuwwitje,
• de spoel van Vrouw Holle,
• de gouden nachtegaal die de keizer van Japan aan die van China cadeau deed en
• het gouden muiltje van Assepoester.

Ter informatie was er bij ieder object een bordje geplaatst met een kort fragment uit het sprookje waar het object een rol in speelde in zowel tekst als met illustratie van Anton Pieck. Bovenop het kabinet brandden vier kaarsenlampen.

• Aquarels Sprookjeskabinet
• 

  De Bibelebontse berg

• 

  De prinses op de erwt

• 

  Sneeuwwitje

• 

  Vrouw Holle

• 

  Chinese nachtegaal

• 

  Assepoester

Knuppel uit de Zak

De knuppel in 1965

Knuppel met de twee rijmpjes

Aan de muur hing de knuppel uit het bekende sprookje Tafeltje dek je, ezeltje strek je, knuppel uit de zak. De houten knuppel heeft een uitgesneden gezicht en stekels op de bovenzijde. Om de knuppel in toom te houden is deze op een houten plank bevestigd met twee metalen beugels, en nog een ijzeren kooi er omheen die met vier hangsloten is afgesloten. Voor extra zekerheid is een kogel aan de knuppel bevestigd.

Alsof het geheel er al niet vervaarlijk genoeg uitzag, hing ernaast een instructie voor de meest argeloze bezoeker:

Bij het aanraken van de tralies bewoog de knuppel woest van voor naar achter, hetgeen uitgelegd werd door een ander rijmpje:

Later werd de trigger van dit effect aangepast waardoor het al voldoende was om de knuppel dicht te benaderen.

Toverspiegel

Helemaal achterin het huisje vond men de toverspiegel van de stiefmoeder van Sneeuwwitje. In een aparte ruimte met een aparte toegang en uitgang, konden bezoekers voor de spiegel plaatsnemen en hoorden vervolgens de stem van Irene Poorter vragen:

Spiegeltje, spiegeltje aan de wand, wie is de mooiste in het land?

Hierop lichtten de robijnen in de lijst van de spiegel op, het spiegelglas werd gebogen en de stem van Corry van der Linden met heel veel echo weerklonk:

Zo mooi als u bent is er geen. U bent het mooist van iedereen.

Het geheel was dus eigenlijk een veredelde lachspiegel, waarbij de spiegel juist claimde dat je mooi was terwijl je zelf je vervormde evenbeeld aanschouwde.

Geschiedenis

Knuppel, kleren en spiegel

Zie voor een uitgebreide geschiedenis van het huisje zelf Vrouw Holle: De familie Klijn

Het huisje werd al in 1945 gebouwd als blokhut voor de verkenners, en begin 1952 ontwierp Anton Pieck een nieuw uiterlijk voor het gebouw om het te laten passen in het Sprookjesbos. Het gebouwtje zou bekend gaan staan als het huisje van Vrouw Holle, vlak naast de put uit het gelijknamige sprookje, maar werd sinds het openingsjaar van het Sprookjesbos gebruikt als souvenirwinkeltje.^[1]

Kleren van de Keizer

Al snel werden hier de eerste attributen uit sprookjes tentoongesteld. Zo zijn hier de nieuwe kleren van de keizer al sinds in elk geval 1955 (niet) te zien, uitgebeeld in een een vitrine waarin slechts een kleerhanger lijkt te hangen.^[2]

Ook rond die tijd of enkele jaren later^[3] verschijnt de Knuppel uit de Zak uit het sprookje Tafeltje dek je in het huisje, in een fraai ontwerp van Anton Pieck, in een ijzeren kooi en gezekerd aan een ketting met bal. De goudpoepende ezel uit het sprookje was sinds 1956 uitgebeeld in de Speeltuin. Alhoewel het de bedoeling is dat de knuppel gaat bewegen, was de uitbeelding de eerste jaren nog statisch.

Schakelapparatuur voor de toverspiegel

In 1962 krijgt de toverspiegel van de stiefmoeder van Sneeuwwitje een plaatsje in het gebouwtje.^[4] Dit sprookje was al sinds de opening van het Sprookjesbos uitgebeeld in de grot met de kist van Sneeuwwitje aan de overkant van het plein voor het huisje. De spiegel - een lachspiegel die omzoomd is door oplichtende robijnen (feitelijk fietsachterlichten) - wordt geplaatst in een aparte ruimte achterin het huisje, waar je via de rechter deur in kunt lopen en via de andere kant weer uit. Op een schets van Anton Pieck is te zien dat er ook overwogen is bezoekers aan de achterzijde van het huisje direct vanaf buiten in- en uit te laten lopen waarbij de bestaande rechterdeur ook nog een uitbouwtje zou kunnen krijgen.

• Ontwerpen
• 

  Ontwerp voor aangepaste achterzijde

• 

  Ontwerp voor het interieur van het huisje

• 

  Ontwerp voor de spiegel in het achterste gedeelte

Sprookjesmuseum

In 1963, een jaar waarin de Efteling verder geen nieuwigheden te presenteren heeft, vindt er een flinke 'upgrade' plaats van wat inmiddels toch al een aardig museumpje aan het worden is. Anton Pieck en Peter Reijnders^[5] ontwerpen een fraaie vitrine die centraal in de ruimte geplaatst wordt, het Sprookjeskabinet, waarin zes verschillende sprookjes zijn uitgebeeld op museale wijze: tentoongesteld achter glas met erbij een illustratie in tekst en tekening van Anton Pieck. Vanaf nu gaat het gebouwtje officieel door het leven als het "Sprookjesmuseum".^[3]

Volgens een ontwerpschets van Anton Pieck waren er meer ideeën voor voorwerpen om in het Sprookjesmuseum ten toon te stellen, waaronder de zevenmijlslaarzen van de reus van Klein Duimpje, Aladdins wonderlamp, het tovertafeltje uit Tafeltje-dek-je en de kop van de reus (deze laatste werd waarschijnlijk te luguber gevonden). Opmerkelijk is te zien dat het gouden muiltje op deze tekening nog van glas is (zoals ook bij de huidige versie van Assepoester in het Sprookjesbos) en dat Pieck de giftige appel van Sneeuwwitje per ongeluk eerst aan Doornroosje had gekoppeld.

• 

  Eerste ideeën voor voorwerpen in het Sprookjesmuseum

• 

  Alternatief ontwerp interieur, vermoedelijk voor andere locatie

Latere aanpassingen

Alhoewel het altijd al het idee is om de knuppel te laten bewegen, kwam Dré Broeders in 1965 met de technische oplossing waarmee hij in gang gezet wordt als iemand hem te dicht nadert.

In 1970 werd Marlies Rutte, de tienjarige dochter van Bart Jutte, gevraagd om de stem voor de toverspiegel opnieuw in te spreken. De opnames waren geen succes en zijn niet gebruikt - in plaats daarvan is het geluidsspoor van de LP Sprookjes van de Efteling - deel 1 gebruikt, dat voor die LP werd ingesproken door Irene Poorter en Corry van der Linden.

In 1994 werd na meer dan dertig jaar een nieuw voorwerp aan het Sprookjesmuseum toegevoegd. Ter ere van het jaar van de tulp werd een tulp van de Fakir in een kastje aan de muur geplaatst. De tulp is vandaag de dag niet langer meer ergens te zien (behalve natuurlijk de tientallen tulpen bij de Vliegende Fakir zelf).

De toverspiegel in 2002 in de Marskramer.

De toverspiegel werd in 1999 vervangen door de nieuwe toverspiegel die te zien is in het kasteel van de stiefmoeder van Sneeuwwitje op het Herautenplein. De originele oude toverspiegel werd verplaatst naar de Sneeuwwitje-hotelkamer in het Efteling Hotel, nadat deze een korte tijd onderdeel was van het decor van de souvenirwinkel de Marskramer. De knuppel werd verplaatst en slijt zijn dagen tegenwoordig in de voorkamer van Herberg de Ersteling, eveneens te vinden aan het Herautenplein. Daarbij is nu ook de zak te bewonderen. De nachtegaal uit het sprookje van De Chinese Nachtegaal werd na de opening van het sprookje in 1999 verwijderd uit zijn kabinetje, aangezien er anders twee mechanische vogels in het Sprookjesbos te vinden zouden zijn.

Sluiting

Jarenlang was een bezoek aan het Sprookjesmuseum een geliefde gebeurtenis voor menig wandelaar in het Sprookjesbos, maar nadat drie voorwerpen het veld moesten ruimen uit de attractie (waaronder de populairste onderdelen de knuppel en de toverspiegel) was de collectie karig geworden. Het park wist zich geen raad met het Sprookjesmuseum en zag de ruimte eigenlijk liever in gebruik voor iets winstgevends. In de zomer van 2000 werd in lege kabinetje van de gouden nachtegaal nog de fluit van de rattenvanger van Hamelen geplaatst, maar een paar maanden later werden de deuren van de kleinbehuisde expositie toch gesloten.

Efteling Museum

Het heeft gelukkig niet lang hoeven duren voordat we een groter en interessanter museum in de vorm van het Efteling Museum er voor terug kregen, al had het Sprookjesmuseum wel een zeer eigen knusse sfeer. Niet voor niets werd het interieur van het huisje te pas en te onpas gebruikt in de tv-serie Sprookjes.

Twee objecten in het sprookjeskabinet

Na de sluiting van het Sprookjesmuseum werd het Sprookjeskabinet voor korte tijd gebruikt om felgekleurde kabouterknuffels en babypantoffels in op te bergen in de souvenirwinkel de Marskramer aan de uitgang van het Sprookjesbos. Bij de vroege opening van het Efteling Museum in december 2003 werden de voorwerpen uit het kabinet in één van de glazen kasten geshowd. Het duurde niet lang voordat de Efteling tot bezinning kwam. De hele opstelling verscheen na een jarenlange afwezigheid weer zoals Pieck het ooit bedoeld heeft, nu in het Efteling Museum met de oorspronkelijke zes voorwerpen. Tevens werden in 2005 de onzichtbare kleren van de keizer, een glazen kast met een kledinghanger en een klein fel spotje, die in het Sprookjesmuseum in een hoek van de kamer stond opgesteld, terug in het Efteling Museum geplaatst, vlakbij het kabinet. Een leuke bijkomstigheid is dat we niet ver van het kabinet de oorspronkelijke ideeën voor sprookjesvoorwerpen van Pieck konden vinden in een lijst aan de wand.

Helaas moesten al deze zaken in mei 2017 weer plaats maken voor een nieuwe inrichting ter gelegenheid van de -overigens puike- tentoonstelling 65 jaar Efteling. Sindsdien zijn ze niet meer in de Efteling te zien.

Vrouw Holle in persoon

Interieur in 2019

Foto zoals die gemaakt werden in de Maxifotostudio in het huisje

Het huisje zelf werd na de sluiting voor verschillende doeleinden ingezet. Het werd in augustus 2001 gebruikt voor een overnachting, nadat vier gezinnen deze met een prijsvraag hadden gewonnen.^[6] Vanaf 2002 tot en met 2006 kon je er verkleed als sprookjesfiguur op de Maxifoto.

In dat laatste jaar werd het huisje voornamelijk aan de achterzijde omgevormd. Er werd een tuintje gecreëerd, de ramen en deuren werden vervangen inclusief nieuwe deurposten met stenen met gezichten. Op het dak kwam een animatronic-haan en het bovenste raam werd compleet vervangen. Op de zolder van het gebouw kwam de animatronic van Vrouw Holle. Sinds december 2006 is het sprookje hier te bewonderen. De wezenlijke ruimte van het voormalige Sprookjesmuseum, waar het kabinet stond, werd daarna gebruikt als opslag en als verkleedruimte voor entertainment. In 2019 was het huisje in slechte staat, en werd het gesloopt met het doel om het kort daarna te herbouwen. De belofte is dat dit in 2022 ook daadwerkelijk gaat gebeuren.