| De Trollenkoning | |
|---|---|
 | |
| Geopend | 1988 |
| Ontwerp | Ton van de Ven |
| Techniek | Ton Merkx, TNO, Spitting Image |
| Ingesproken door | Peter van Ostade |
| Figuren | Trol, uil |
| Vorige | Rode Schoentjes |
| Volgende | Sprekende Papegaai |
| Sprookjesbos, overzicht | |
De Trollenkoning is het zevende sprookje op de route in het Sprookjesbos. Het werd in 1988 toegevoegd tussen de Rode Schoentjes en de Papegaai. De Trollenkoning werd ontworpen door Ton van de Ven en ontwikkeld in samenwerking met TNO Delft en de makers van het Britse programma Spitting Image.
De uitbeelding bestaat uit een trol (een geavanceerde animatronic) op een troon in een holle boom. De boom staat op een eilandje in een vijver met een pleintje ervoor, waar een wijzerplaat met sterrenbeelden en vlak daarvoor een trillende steen in de bestrating te vinden zijn. De Trollenkoning is niet gebaseerd op een bestaand sprookje, maar de Efteling heeft later verschillende verhalen geschreven bij het tafereel.
Uitbeelding
De Trollenkoning is een gekromde oude trol, die in het Sprookjesbos de rol van waarzegger vervult. Volgens sommige sagen beheersen trollenleiders magie, zoals kinetisme en waarzeggerij. Dat gegeven was inspiratie voor de waarzeggende trol, en wellicht de trillende steen.
De Trollenkoning is gezeten op een troon in een grote holle boomstronk. Boven zijn zitplaats groeien grote zwammen op het hout als "afdakje". Bezoekers kunnen met een koperen wijzer hun sterrenbeeld kiezen op een rotsblok. Na korte tijd klinkt een heldere bel, het fluwelen gordijn voor de trol schuift open en het tafereel toont de Trollenkoning in diepe rust. Naast zijn rechterbeen zit een uiltje, dat zijn hoofd draait en de ogen opent en sluit. Als de trol ontwaakt en begint te praten gaat een grote hardstenen stapsteen voor de wijzer stevig trillen, een effect dat argeloze bezoekers vaak flink laat schrikken. Bezoekers krijgen vervolgens in nauwelijks verstaanbaar gebrabbel hun horoscoop te horen, tot de Trollenkoning uiteindelijk weer in slaap sukkelt en verdwijnt achter zijn gordijntje.
Hij lijkt zijn voorspellingen af te lezen van de steen die schuin voor hem ligt. Uit die hoek komt blauw of oranje licht, dat duidt op slecht of goed nieuws. Dit is direct te horen aan de Trollenkoning die regelmatig van stemming wisselt, en af en toe verstaanbare kreten uit als 'triest' of 'da's leuk ja', vergezeld van een schaterlach of hoofdschuddend gemompel.
Het thema van de waarzeggerij wordt nog versterkt door reliëfs van de symbolen van de dierenriem in de arduinbestrating van het plein, vanaf links startend met vis op de gebruikelijke volgorde tot en met nogmaals vis helemaal rechts.
Het tafereel in het Sprookjesbos
De wijzerplaat en trilsteen voor de boom
De holle boom met drie zwammen
De Trollenkoning in 2017
Het uiltje
Winter Efteling
Tijdens de wintermaanden hangt er onder de Trollenkoning aan de schors van zijn boom een krans van dennentakken en herfstbladeren. Aan de tak met de bel is een slinger van dennentakken en appels te zien.
Geschiedenis
Ontwerp
Ton van de Ven bedacht al in 1978 de Trollenkoning.[1] Op dat moment was men op zoek naar een vervanger voor de eerste versie van De Chinese Nachtegaal. Op die zoektocht maakte Van de Ven een schets van een dwergenkoning in een boomstronk met grote zwammen eraan en een bel aan een tak met een touw aan de klepel. De koning zou de bezoeker onsamenhangend moeten toespreken, nadat hij eerst een uiltje had aangekeken, dat uiltje zou daarna de 'veelbetekenend knipogen' naar de bezoeker. Overigens baseerde hij dit figuur weer op een boekillustratie die hij twee jaar eerder had gemaakt voor het sprookjesboekje De Gouden Bijl.[2] Als vervanger voor de Nachtegaal komt in 1979 een ander fraai figuur: Draak Lichtgeraakt. Tien jaar later, als de Efteling samen met TNO een proefproject wil doen voor een geavanceerde animatronic, komt de schets van de dwergkoning weer op tafel.
De Trollenkoning wordt bijna geheel volgens die oorspronkelijke schets gerealiseerd. Er werd gekozen voor een doorgroefd, karikaturaal gezicht. Door de diepe rimpels in de huid was het mogelijk om veel beweging in het gezicht te stoppen, en hierdoor een indrukwekkende hoeveelheid uitdrukkingen aan het karakter te geven.
Rechts voor de Trollenkoning ligt een opvallende molensteen, waarin een spot verborgen zit die de trol goed aanlicht. In de oorspronkelijke plannen had deze steen geheel moeten opgloeien en mysterieuze schaduwen achter de Trollenkoning moeten opwerpen.[3] De wijzer werd ontworpen door Henny Knoet.[3]
Ontwikkeling en bouw
De Trollenkoning is gebouwd als proefproject om animatronics meer gedetailleerde bewegingen te geven. TNO meldde zich in 1987 bij de Efteling met een robotarm die ze aan het ontwikkelen waren onder de naam 'Project Manus', met de vraag of het park daar niet eens iets mee kon. De Efteling overwoog het in te zetten voor een Dirigent in het Spookslot, maar koos uiteindelijk voor een nieuw sprookjesfiguur: de Trollenkoning.[4] Men maakt onder andere gebruik van nieuwe ontwikkelingen op het gebied van elektromotoren. Deze toepassing voor een langer programma was nog niet aan de orde tijdens de ontwikkeling van Fata Morgana.
Voor het masker van de trollenkoning benadert men Spitting Image, een satirische Britse poppenshow. De bewegingen in het programma waren heel mooi en soepel. Spitting Image heeft daarop het ontwerp van Ton van de Ven uitgevoerd in een uiterst soepel masker. De poppen van Spitting Image werden normaal gesproken slechts een aantal keer achter elkaar gebruikt. Omdat het masker in de Efteling dagelijks acht uur bewoog, moest het elk half jaar vervangen worden.
De Trollenkoning dankt zijn bewegingen aan live opnamen op video. Deze opnames zijn vervolgens geanalyseerd en zo echt mogelijk nagemaakt.[5] De animatronic kent een groot aantal bewegingen. Alleen al in het gezicht zijn 24 bewegingen aanwezig, waardoor allerlei gezichtsuitdrukkingen mogelijk zijn. De diepe rimpels zijn hierbij van groot belang.
- Binnenwerk van de Trollenkoning
Motortjes in het gezicht
De figuur in zijn troon
Hoofd en handen
Gezicht close-up
Oud masker en techniek
De bouwput is gegraven door een aannemer. De verdere uitvoering van boom en koning ligt in handen van eigen Eftelingvormgevers. De boom is 6 meter hoog en heeft een doorsnede van 170 centimeter.[5]
Het project lag in het voorjaar van 1988 enkele weken noodgedwongen stil omdat de Efteling al begonnen was met het project (evenals de verbouwing van het Café-Restaurant en de bouw van Monsieur Cannibale) alvorens men de benodigde vergunningen verkregen had.[5]
Vertelstem
De stem is vertolkt door Peter van Ostade. Tussen het gebrabbel vangt de bezoeker af en toe een verstaanbaar woord op ('triest', 'haha da's leuk ja'). Hierdoor is het moeilijk in te schatten of de Trollenkoning nu wijs of seniel is. Wel zijn duidelijk stembuigingen waarneembaar die lijken te wijzen op goed of slecht nieuws. Het laten brabbelen in plaats van spreken is een bewuste ontwerpkeus geweest die beter bij het internationale karakter van de Efteling past.[5]
In het Sprookjesbos zijn drie varianten op het gebrabbel te horen: één klinkt positief, de ander is neutraal van toon en de derde lijkt een negatieve toekomst te voorzien. Er zijn er meer opgenomen, maar deze zijn niet allemaal gebruikt. Helaas is er niet voor elk sterrenbeeld een ander verhaal.
Bij het experimenteren met de geluiden probeerde de Efteling verschillende boxen uit voor de lage bastonen. Met de zware discoboxen van JBL van het W-bin-type lokte de Efteling verschillende boze telefoontjes van omwonenden uit. Men zocht een zwaar, diep geluid, dat meer te voelen dan te horen zou zijn. Daarop wendde men de blik naar Bose, dat ook de speakers voor de vertelstem leverde. Bose kwam rond die tijd met een nieuw product, een akoestikanon of 'acoustic wave cannon', een 4,3 meter lange basbuis. Dit leek in eerste instantie bijzonder geschikt, maar bleek in de buitenlucht toch te weinig effect te hebben. Omdat het Bose-kanon binnen wél fenomenaal werkte, werd het met zijn geweldige orgelpijpeffect daarom per 1989 in het Spookslot toegepast, waar het aan het slot van de voorstelling de zware donder nog extra accentueerde.[3]
Opening
De opening van de Trollenkoning werd verricht door PR-manager Cees Kikstra, algemeen directeur Ruud de Clercq en prof.dr.ir. A.E. Pannenborg, afgevaardigde van Philips en als zodanig betrokken bij het Cosmo Science Center. Pannenborg werd persoonlijk door de trollenkoning welkom geheten bij de feestelijke ingebruikname van diens troon in de Efteling. Vervolgens houdt Koning Trol zijn eerste standaard show; Cees Kikstra vertelt de kleine hoeveelheid bezoekers en pers trots over de verschillende bewegingsprogramma's en de geavanceerde technieken, waarna de pers een rondleiding door het park krijgt.
Ondanks de positieve pers door het technische hoogstandje dat was verricht, bracht de Trollenkoning intern de nodige stevige discussies, doordat het project enorm over budget ging. Het sprookje werd 'vele malen' duurder dan bedacht.
Een harder masker
Omdat het masker zacht en plooibaar moest zijn, ging het helaas ook snel stuk. In 2001 heeft de Trollenkoning een taaier masker gekregen dat weliswaar langer meegaat, maar ook veel van de fijne bewegingen in zijn gezicht tempert. In maart 2010 is het masker nogmaals vervangen (op basis van dezelfde hardere kunststof) en werd de boom flink opgeknapt.
Vervanging animatronic en siliconen
In het najaar van 2013 kreeg het sprookje een grote renovatie. Bijna alle onderdelen werden gerestaureerd of vervangen. Met name de techniek en de animatronic zijn geheel vervangen. Men ging ook aan de slag met het qua expressiviteit teleurstellende harde maskertype uit 2001. Het masker werd opnieuw gemodelleerd. Voor het eerst in het park werd hier een nieuw type siliconenmengsel ingezet voor het gieten van het masker, dat zeer duurzaam bleek; het exemplaar uit 2013 deed in elk geval in 2022 nog dienst.[6] De gezichtsuitdrukking van de trol werd hiermee enorm versterkt ten opzichte van het harde masker van de jaren daarvoor. Wel heeft de Trollenkoning tot op heden nog steeds de oude programmering die niet alle mogelijkheden van de nieuwe animatronic onder het flexibele masker benut.
- De koning door de jaren heen
Oorspronkelijke masker
Begin jaren negentig
1990
2010
2012
2012
Het sprookje
In 1988 verscheen de Trollenkoning in het Sprookjesbos zonder een expliciet geassocieerd verhaal: net als de kabouters in het Kabouterdorp was hij een uitbeelding van een algemeen figuur dat je tegen kunt komen in sprookjes, en niet een vertelling van een specifiek sprookje.
Binnen een jaar verscheen er echter toch een achtergrondverhaal bij de koning in deel één van De Eftelingsprookjes, geschreven door Carole Vos (Truus Sparla). In 2009 kreeg hij opnieuw een eigen verhaal, ditmaal van de hand van Gerrie van Dongen en Ad Grooten, in het Sprookjesboek van de Efteling en vanzelfsprekend ook in het luisterboek hiervan, te vinden op de eerste cd. Dit laatste was ook de basis voor zijn eigen Efteling Gouden Boekje. Een ingekorte versie van dit verhaal staat ook in En ze leven nog lang en gelukkig (2019), geïllustreerd met een (wat opgeschoonde) ontwerptekening van Ton van de Ven; deze tekening was eerder al te zien in Zijn we d’r al? en staat ook hierboven in dit lemma. Het is ook opgenomen in de op de Gouden Boekjes gebaseerde De Efteling Sprookjes Omnibus uit 2022.
De Eftelingsprookjes
Trollen wonen in een ver land. Ze zijn altijd boos. Ook zijn het pestkoppen die genoegen scheppen in het plagen van mens en dier. Ze wonen tussen de wortels van de bomen, behalve één trol: hun koning. Er is echter een probleem met de koning. De koning is lief. De trollen zitten hiermee in hun maag, want trollen behoren niet lief te zijn. In plaats van ze te pesten helpt hun koning juist mensen en dieren.
De koning besluit dan maar te vertrekken en trekt op blote voeten de wereld in. Aanvankelijk ziet hij het niet, maar hij wordt gevolgd door een uil; de uil die door de Trollenkoning eerder in bescherming was genomen tegen trollenpesterijtjes. Na drie dagen zoeken vinden ze een mooi bos, waar sprookjes wonen. De uil vraagt aan de Efteling of de trollenkoning daar welkom zou zijn. En dat is hij. Nu woont hij er nog. Hij slaapt graag en veel, maar als hij wakker is, kun je hem bijna verstaan. Lief is hij nog steeds, en zijn vriend de uil, die blijft altijd aan zijn zij.
Sprookjesboek van de Efteling en Gouden Boekje
Het bos van de trollen wordt geregeerd door de boosaardige trol koning Kobold. Er woont echter ook een aardige trol van meer dan zeshonderd jaar oud in een grote boom, die de toekomst kon voorspellen. Op zekere dag kwam er een meisje bij hem voor de boom: prinses Adelheid. Ze wil trouwen met prins Wikke, die heel sympathiek is, maar waarvan haar vader twijfelt aan zijn dapperheid. Op basis van hun sterrenbeelden voorspelt de oude trol dat hij zeker onversaagd is.
Zodra ze echter uit het zicht verdwenen was kreeg de oude trol een naar voorgevoel. Hij stuurt zijn uil op pad om Wikke te gaan zoeken. De volgende ochtend staat de kleine trol Tore bij zijn boom. Hij meldt dat Kobold een prinses gevangen heeft genomen. Tore wordt op pad gestuurd om haar te bevrijden van een eiland, dat alleen te bereiken is via stapstenen. De twintigste stapsteen ligt los; Tore onthoudt dit goed en springt eroverheen. Net als hij samen met Adelheid weer van het eiland wil vertrekken komt koning Kobold. Hij neemt al enkele stapstenen richting het eiland, totdat, plotseling, dappere prins Wikke op zijn rug springt. De koning kan nog snel een stap zetten om niet uit balans te raken, maar het is de twintigste steen waardoor hij pardoes in het moeras valt en in de diepte verdwijnt.
Toegesnelde trollen laten een luid gejuich horen bij het verlies van hun ongeliefde leider. Diezelfde avond nog werd de oude trol gekroond tot koning Trol de Eerste. Prins Wikke had bewezen dapper genoeg te zijn en leefde nog lang en gelukkig samen met zijn prinses.
In het park
Bij de uitbeelding in het Sprookjesbos staat een kunststof sprookjesboek opgesteld waarin geen korte samenvatting van het sprookje staat, zoals bij alle andere uitbeeldingen in het bos, maar een uitleg over hoe de attractie werkt in vier talen: Nederlands, Frans, Duits en Engels. De titel van het sprookje in deze talen luidt:
De Trollenkoning
The Troll King
Der Trollkönig
Le Roi Troll
Het boek werd geplaatst in 2016.
De Nederlandse tekst:
De oeroude Trollenkoning in zijn holle boom weet alles. Hij voorspelt de toekomst voor iedereen die op bezoek komt. En soms helpt hij de toekomst een handje… Wat is jouw sterrenbeeld? Stier, Tweelingen, Boogschutter of Waterman? Zet de wijzer op jouw sterrenbeeld en luister dan heel goed naar de Trollenkoning. Hoewel hij een beetje binnensmonds mompelt en soms raadselachtig brabbelt, kun je hem toch verstaan! En… is de Trollenkoning somber gestemd of heeft hij de grootste pret? Dan weet jij wat jou te wachten staat…
Souvenirs en drukwerk
De Trollenkoning was in de jaren negentig een populair beeldje in de souvenirwinkels van het park. Momenteel is een beeldje verkrijgbaar in de Anton Pieck-serie, inclusief de boom. De Trollenkoning stond centraal in een reclamecampagne van de ABN Amro in midden jaren negentig.
Wetenswaardigheden
- Een versie van het oude masker is te zien op de schappen van de beeldenwand van het Wonder Depot in het Efteling Museum.
- ↑ Henk vanden Diepstraten: De Efteling/Kroniek van een Sprookje. Baarn: Tirion (2002), p. 110
- ↑ De Gouden Bijl / Sprookjes van Piet van Beest 1974, OmniBoek Den Haag
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Artikel Oog&Oor Magazine, jaargang 2, nummer 2, februari 1988
- ↑ De Vijf Zintuigen: Documentaire Lex Lemmens (2014)
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 'Trollenkoning', Efteling Nieuws (personeelsuitgave), maart 1988
- ↑ Kleine Boodschap (podcast) nr 294: Thematisering in de Efteling met Martin en Patrick