Het Bruidskleed van Genoveva

Bruidskleed van Genoveva
Geopend	1952
Gebaseerd op	Het Bruidskleed van Genoveva
Opgetekend door	Bob Venmans
Vorige	Sneeuwwitje
Volgende	De Zes Zwanen
Sprookjesbos, overzicht

Het Bruidskleed van Genoveva is het achttiende sprookje op de route in het Sprookjesbos. Het is het enige sprookje dat niet bestaat uit een uitgebeeld tafereel of een indoor show, maar uit levende dieren. De duiven op het Herautenplein vormen de uitbeelding. Zestig jaar lang, van 1952 tot 2000 en 2005 tot 2018, werden de duiven in bonte kleuren geverfd, waarmee het sprookje veel opvallender was uitgebeeld.

De Efteling koppelde aan de kleurige vogels een zelfgeschreven sprookje over een oude weefster die een bruidskleed moest weven, maar door haar blindheid geholpen moest worden door de duiven.

Uitbeelding

De duiven die je ziet rondfladderen op het Herautenplein vormen de uitbeelding van dit sprookje. Bij het sprookje horen alleen de sierduiven; dit weerhoudt gewone stadsduiven echter niet op dezelfde plek neer te strijken en een graantje mee te pikken. Meestal zijn de sprookjesduiven te vinden op een tak boven de uitgang van Assepoester, op de bestrating voor de Kleyne Klaroen en in de plantsoenen aan de westkant van het Herautenplein.

De Kleyne Klaroen verkoopt al sinds mensenheugenis zakjes met duivenvoer. Op het zakje is een fraai Pieck-prentje gedrukt, waarop de oude weefster uit het sprookje te zien is terwijl ze haar duifjes voert. Op deze zakjes vinden we, net als op een bordje in het winkeltje en op het kunststof sprookjesboek op het plein, een korte samenvatting van het verhaal. Het zijn de enige duidelijke verwijzingen naar het sprookjesaspect van de vogels.

Achter de grot van Sneeuwwitje bevindt zich de duiventil waar de dieren overnachten. Vroeger uit het zicht voor de bezoekers, maar sinds 2009 goed zichtbaar vanaf het pad dat naar de ingang van het landhuis van de stiefmoeder van Assepoester loopt. Bovenop de grot van Sneeuwwitje staat een bakstenen torentje, waarin volgens het verhaal de wijze uil woont die de duiven in de juiste richting wijst om de oude vrouw te kunnen helpen. Op een illustratie van Anton Pieck voor "Het bruidskleed van Genoveva" is deze toren ook te zien, en op oud foto- en filmmateriaal uit de beginjaren zijn de duiven ook vaak rondom deze toren te vinden. Mocht men dus prioriteit stellen aan het benoemen van een specifiek gebouw als uitbeelding van dit sprookje, dan kan deze toren die functie wel gegeven worden.

• 

  De duiven op het Herautenplein

• 

  Een roze duif eet uit de hand

• 

  De oude duiventil

Geschiedenis

De duiven in de oorspronkelijke kleuren op een oude ansichtkaart

Al sinds 1952 vindt men in het Sprookjesbos op het Herautenplein de (gekleurde) duiven.^[1] Maar veel bronnen, waaronder het boek Zijn we d'r al?, noemen 1957 als het jaar dat de duiven kwamen. De duiven zijn echter in krantenartikelen, op foto's en op illustraties van Anton Pieck van vóór dat jaar al aanwezig. Het begeleidende sprookje werd al in 1955 in een sprookjesboek gedrukt. Wel werd in 1957 een grotere duiventil geplaatst achter de grot waarin Sneeuwwitje ligt. Wellicht dat daar de verwarring over het 'openingsjaar' is ontstaan.

In 1959 is er kort geëxperimenteerd met het dynamischer maken van het sprookje: ieder kwartier werd er voer ter beschikking gesteld bij de Magische Klok zodat de duiven over het plein zouden vliegen. Dit was echter geen succes: de duiven werden schuw van de bel en de herauten, dus dit idee werd snel weer afgeschaft.

In 1965 kwam er een verkooppunt op het Herautenplein. In 1975 werd de Grot van Sneeuwwitje vernieuwd. Ontwerper Henny Knoet had in zijn plannen voor het Herautenplein uit 1986 een Duivenvoer-automaat bedacht, maar deze is nooit gerealiseerd, ook niet toen de uitbreidingen van Tafeltje Dek Je, Ezeltje Strek Je en Sneeuwwitje, uit datzelfde Knoet-plan, in 1999 uiteindelijk wél werden geplaatst.

In 2000 veranderde het verkooppunt op het plein van uiterlijk en naam naar De Kleyne Klaroen. In datzelfde jaar werd er voor het eerst gestopt met het verven van de duiven, naar aanleiding van klachten over de diervriendelijkheid ervan. Sinds 2005 werden de duiven echter weer gekleurd, maar in plaats van de bonte kleuren als geel, rood en blauw werden de duiven nu roze, cyaan en grasgroen.

De toren na de renovatie van 2018 met witte duiven

De nieuwe duiventil achter de grot, na de renovatie

Op 14 juni 2018 werd besloten om definitief te stoppen met het verven, omdat de klachten bleven aanhouden. Om de overgang naar het nieuwe beleid te onderstrepen werden op deze dag brilletjes met gekleurde lenzen uitgedeeld; wie daardoor naar de duiven keek zag ze voor één dag nog in kleur.

De oorspronkelijke duiventil werd in februari 2018 bij de grote renovatie van de grot van Sneeuwwitje gesloopt, waarna een nieuw duivenhok werd geplaatst. Tegelijk werd de klimop rond de toren verwijderd, het bovenste deel daarvan opnieuw gemetseld en de ruiten werden vervangen door gekleurd glas-in-lood. De toren doet daarmee ook weer dienst als de toegang tot de duiventil en men kan nu zien hoe de duiven in en uit de toren vliegen.^[2]

Het kleuren van de duiven

Duiven verven in 1970

Het kleuren van de duiven is een idee van Peter Reijnders, dat hij had opgedaan bij zijn grootvader H.B.J. van Rijn (1841 – 1928^[3]), burgemeester van Venlo en daarvoor apotheker. Evenals Peter Reijnders amuseerde hij zijn omgeving met allerlei geintjes, waaronder een duiventil met prachtig gekleurde duiven. Hiervoor werden de duiven viermaal per jaar ondergedompeld in een bad met een speciaal soort spiritusbeits. De vluchtige verf maakte de duiven voor enige tijd zat. Aanvankelijk doet Peter Reijnders niets met dit idee, maar voor het Sprookjesbos kwam het van pas.^[4] Net als bijvoorbeeld de Papegaai en de Fakir is het sprookje dus gebaseerd op een leuke technische mogelijkheid waar pas daarna een verhaal omheen bedacht is.

Door tussenkomst van de dierenbescherming werden ze later niet meer ondergedompeld maar met een kwastje geverfd. Dit bleek overigens alleen maar mogelijk met een speciale, uit Duitsland afkomstige verf: ‘Zweihorn Spiritusbeits’. Deze fabriek is failliet gegaan, waardoor de Efteling zich genoodzaakt zag alle verf op te kopen.^[4]

Met ingang van seizoen 2000 staakte de Efteling het verven van de duiven, naar aanleiding van klachten over de diervriendelijkheid hiervan.^[5] In seizoen 2005 startte de Efteling weer met verven omdat ze meende een diervriendelijke oplossing te hebben gevonden door ze in een kleur te spuiten.^[6]

Het zien van de gekleurde vogels bleef toch veel mensen tegen de borst stuiten. In 2012 werden door de Partij van de Dieren zelfs Kamervragen gesteld over het verven van dieren naar aanleiding van de duiven in de Efteling en de verhuuractiviteiten van een bedrijf dat geverfde duiven verhuurt voor bruiloften en partijen.^[7]

In augustus 2017 ontstond er over het kleuren van de duiven weer veel commotie, ditmaal voornamelijk op Facebook.^[8] Daarop werd in juni 2018 nogmaals besloten te stoppen met het verven. Heden zijn de duiven dan ook weer wit.

Volgens een woordvoerder van de Efteling tast de monochromisering de uitbeelding van het sprookje niet aan: "In het Sprookjesbos wordt meestal slechts een fragment van een verhaal uitgebeeld, om de verbeeldingskracht van bezoekers aan te wakkeren. Nu zijn de witte duiven uit het begin van het sprookje te zien in plaats van de gekleurde varianten aan het einde."^[9]

Het sprookje

Oorsprong

"Het bruidskleed van Genoveva" is geen bestaand sprookje van 'de grote drie', Perrault, Grimm of Andersen. Het werd door de Efteling zelf gepubliceerd in Het Efteling Sprookjesboek uit 1955, geschreven door Bob Venmans.

Genoveva van Brabant

De legendarische figuur Genoveva van Brabant lijkt, op haar fraaie naam na, betrekkelijk weinig met het sprookje van Venmans te maken te hebben. De legende vertelt dat de onterecht van ontrouw beschuldigde Genoveva samen met haar pasgeboren zoontje tot de verdrinkingsdood werd veroordeeld. Ze wist te ontkomen naar een bos. Dankzij Gods bijstand werden zij daar zes jaar door een hert gevoed. De held Siegfried ontdekte hen toevallig tijdens een jacht en voerde hen naar het hof terug. De legende is waarschijnlijk rond 1400 door een monnik te boek gesteld, maar vond pas ruime verspreiding sinds het verschijnen van “L’innocence reconnue ou vie de Sainte Geneviève de Brabant” (1638) door de Franse jezuïet René de Cerisiers.

Het is niet helemaal duidelijk hoe de Efteling bij deze naam kwam voor haar eigen geschreven sprookje. Ongetwijfeld heeft de naam Genoveva ― tegenwoordig beter bekend onder de naar het Engels vertaalde naam Guinevère ― uit de sage over Koning Arthur en het Zwaard uit de Steen (inclusief alle mogelijke varianten, al dan niet met steen, meer, tovenaars etc), die ook rond deze tijd meer vorm moet hebben gekregen, geen kleine duit in het zakje gedaan. Daar Genoveva ook de “zwaarbeproefde huwelijkstrouw” vertegenwoordigt, is er in elk geval een subtiele link naar het huwelijk en bruidskleed in het sprookje rond de Efteling-duiven.

Vogels of andere dieren die helpen een klus te klaren vormen een vaker voorkomend sprookjesmotief, opvallend genoeg vooral in Assepoester, dat sinds 2009 vlakbij de gekleurde duiven te vinden is. In de Grimm-versie van dit sprookje wordt ze door vogels geholpen die de linzen, die door haar stiefmoeder in de as zijn gestrooid, weer uit de as zoeken en haar baljurk wordt geschonken door een wit vogeltje dat in de hazelaar bij het graf van haar moeder zit. Aan het eind zijn het duiven die de stiefzusters straffen door hen de ogen uit te pikken. Walt Disney zette in de animatiefilm Cinderella (Assepoester ― 1950) eveneens vogeltjes in om te helpen een feestjurk te maken.

Samenvatting

Prent van Anton Pieck met duiventorentje

Een prins ging trouwen met de liefste en mooiste prinses van alle landen. Haar naam was Genoveva. Samen reden ze voor het huwelijk door het land, en genoten van alle pracht die de natuur hen te bieden had. Wanneer ze langs de boterbloemen reden zei de prins: "Kijk, dát geel moet er in je bruidskleed te zien zijn." En even later: "En kijk, dat blauw daar, van die korenbloemen." De prinses glimlachte en zei: "Dát rood, van die klaprozen." Ze droomden het zo mooi dat het haast onmogelijk was het bruidskleed te maken.

Maar in het land woonde een oude weefster die zo goed was in haar vak dat ze de zijde zo fijn als spinrag kon weven en de teerste draden zo kunstig tot patronen vormde, dat bloem en blad wel op de stof leken te liggen. Alleen zij zou het kleed kunnen maken, en de prins reed dan ook naar haar toe. De weefster luisterde aandachtig naar de wensen van de prins, maar toen hij uitgesproken was bleef het stil. Toen pas zag hij, dat ze blind was van ouderdom, en dat twee tranen uit haar ogen vielen. Hoe zeer de weefster ook het bruidskleed wilde maken, ze kon het niet meer. Het weven van de patronen was geen probleem en de draden sturen ook niet. Maar de kleuren, die zou ze nooit meer uit elkaar kunnen houden. Teleurgesteld ging de prins terug naar zijn kasteel.

Illustratie van Anton Pieck bij het sprookje

De duiven, die van de oude weefster jarenlang lekker voer hadden gehad, keerden terug naar het bos, maar roekoeden de hele nacht door over die arme vrouw. De uil, waarmee zij goede vrienden waren, riep ze op om na al die jaren goede zorg iets terug te doen. Daarop besloten de duiven de oude vrouw te helpen. Zij kenden immers de kleuren van de bloemen op het land prima, en konden ook goed zien. Toen de weefster de volgende ochtend treurig achter haar weefgetouw zat, kwam er dan ook een duif door het open raam naar binnen gefladderd. En al snel waren alle duiven bij haar binnen gevlogen. "Wist ik nu maar wat groen was," sprak ze, en meteen pakte een duif een groene streng in zijn snavel en duwde die in de handen van de weefster. De weefster voelde hoe sterk de tinteling in haar handen was, en al snel schoot de spoel heen en weer door de schering die al gespannen stond. "Roze," zei ze, "zoals perzikbloesem". En weer bracht een duif haar de juiste streng.

Dagenlang werkten de duiven en de weefster aan het bruidskleed voor prinses Genoveva, tot het op een dag helemaal af was. Alle kleuren van alle bloemen waren er in verwerkt, maar mooier nog dan wie dan ook ooit had gezien. Eén van de duiven bracht bericht naar de prins die vervuld van geluk het kleed kwam halen. Toen de prins bij de weefster kwam en haar omhelsde zei ze: "Roept u de duiven maar, want zonder hen had ik dit nooit kunnen doen." Toen de duiven aan kwamen vliegen zag hij dat ze alle kleuren van de bloemen van het land en de prachtige stof van het bruidskleed hadden. Zó vaak en zó diep hadden ze tussen de stengen gezocht naar de juiste kleuren. Gewone duiven zijn wit of grijs, maar die van de oude weefster leken op bloemen, die door de wind waren opgenomen.

In de Eftelingse media

In het park

Oorspronkelijke locatie van het sprookjesboek

Tegenwoordige locatie van het sprookjesboek

Bij de uitbeelding in het Sprookjesbos staat een kunststof sprookjesboek opgesteld waarin een korte samenvatting van het sprookje staat in vier talen: Nederlands, Frans, Duits en Engels. De titel van het sprookje in deze talen luidt:

• Het Bruidskleed van Genoveva
• Guinevere's Bridal Gown
• Genovevas Brautkleid
• La Robe de mariée de Geneviève

Het boek werd pas eind maart 2018 geplaatst, tijdens de bouw van de nieuwe duiventil. Dit is jaren later dan de andere sprookjesboeken in het bos. Het boek was korte tijd te vinden tussen Ezeltje Strek Je en de Kikkerkoning, aan de linkerkant van het pad dat centraal over het Herautenplein loopt. Het werd verplaatst bij de ingebruikname van de nieuwe duiventil op 14 juni naar het plantsoen voor de grot. Een jaar eerder werd in de Kleyne Klaroen al een bordje met dezelfde samenvatting, én de illustratie van Pieck, opgehangen.

Sprookjesboek op het Herautenplein

Ook in de Kleyne Klaroen is het sprookje te lezen

De Nederlandse tekst:

Prinses Genoveva wenste een trouwjurk met alle kleuren van de regenboog. Dus ging haar prins op zoek naar de weefster, van wie men zei dat ze de prachtigste stoffen maakte. Maar de oude dame bleek blind te zijn geworden. De prins was ontroostbaar. De duiven van de weefster konden haar een handje helpen. 'Breng me nu het geel van zonnebloemen en dan het groen van dennenbomen', zei de oude dame. Ze liet de weefspoel heen en weer schieten terwijl de duiven af en aan vlogen met het gekleurde garen. Hun veren kleurden ervan. En zo kreeg prinses Genoveva de trouwjurk met alle kleuren van de regenboog...

In boeken

• Het sprookje van Bob Venmans staat voor het eerst te lezen in Het Efteling Sprookjesboek (1955), met illustraties van Anton Pieck.
• Truus Sparla herschreef het voor Het Sprookjesboek van de Efteling (1967).
• Martine Bijl koos ervoor om het verhaal niet mee te nemen in haar bundel uit 1974 Sprookjes van de Efteling. Vanaf dat moment raakt het verhaal wat in de vergetelheid. In 2009 nemen Gerrie van Dongen en Ad Grooten het wel op in Sprookjesboek van de Efteling en verschijnt een samenvatting van het sprookje op de duivenvoerzakjes bij De Kleyne Klaroen. Van Dongen en Grooten herschreven het verhaal een beetje, zo voegen ze een kort voorstukje toe over waarom de weefster graag een trouwjurk wil weven, maar in de kern bleef het het oorspronkelijke verhaal van Venmans. Een tot de helft ingekorte versie hiervan staat in En ze leven nog lang en gelukkig (2019).

In hoorspelen en luisterboeken

Het singletje van Het bruidskleed van Genoveva

• Het werd eind jaren zestig door CNR als dertiende hoorspel uitgebracht op single in een serie van vijftien. Later verschenen er meer sprookjes op vinyl, om uiteindelijk gebundeld uitgebracht te worden op de bekende langspeelplaten onder de naam Sprookjes van de Efteling. "Het bruidskleed van Genoveva" is het enige sprookje in de serie dat niet op een langspeelplaat werd uitgebracht.
• Op de tweede disc van het luisterboek van Sprookjesboek van de Efteling (2010) is een voorgelezen versie uit het boek te beluisteren.

Souvenirs en drukwerk

Duivenvoerzakjes

Voor meer informatie over het duivenvoer, zie Duivenvoer.

Duivenvoerzakjes door de jaren heen

De zakjes met duivenvoer zijn waarschijnlijk de oudste ― nog steeds verkochte ― Efteling-producten. Het voer wordt uitsluitend bij de Kleyne Klaroen verkocht. De zaden zitten in papieren zakjes met opschrift duivenvoer en een uitsnede van een prent van Anton Pieck van het sprookje, waarop we de blinde dame aan het weefgetouw zien omringd door duiven die haar helpen met de draden. Het ontwerp van het zakjes is door de jaren iets aangepast.

Plattegrond

Het Bruidskleed van Genoveva wordt in het park niet aangegeven met een wegwijzer en in programmaboekjes, folders en op de plattegrond werd het jarenlang niet aangegeven. Pas in 1982 tekent Henny Knoet op de parkplattegrond gekleurde duiven boven het Herautenplein, waarna in 1986 de geplande duivenvoer-automaat wordt ingetekend. Hoewel deze nooit werd uitgevoerd, bleef het gebouwtje voor jaren op de plattegrond staan. Toen in 2013 een nieuwe parkplattegrond werd gemaakt werd het sprookje eindelijk aangegeven in de legenda. Net als bij de vorige tekening, waarschijnlijk als een hommage, staan er gekleurde duiven (in het roze, blauw en grasgroen) boven het Herautenplein ingetekend.