| PandaDroom | |
|---|---|
 | |
| Het logo van PandaDroom | |
| Locatie | Anderrijk |
| Type | 3D-bioscoop |
| Ontwerp | Marieke van Doorn, Karel Willemen, Sergej Karnet, Piet De Koninck en kort ook Michel den Dulk |
| Bouwer | Efteling, Joop van den Heuvel, Jora Vision, nWave Pictures |
| Geopend | 28 maart 2002 |
| Gesloten | 3 november 2019 |
| Horeca | Octopus |
| Winkel | Panda |
| Thema | Natuur, klimaat |
| Muziek | René Merkelbach |
| Figuren | 5 (in de Dierenwereld) |
| Kosten | € 23 miljoen (waarvan € 7 miljoen door het WNF) |
| Ritduur | 10 minuten |
| Capaciteit | 360 per show (1440 per uur) |
| Opgevolgd door | Fabula |
| Attracties | |
PandaDroom (in Engelstalige communicatie PandaVision genoemd) was een 3D-bioscoop aan de Pardoes Promenade in het Anderrijk die in 2002 werd geopend voor publiek. De attractie vertoonde een film rond de mooie kanten van de natuur en de menselijke bedreigingen daarvan, en werd gerealiseerd in samenwerking met het Wereld Natuur Fonds.
In mei 2019, 17 jaar na de opening, maakte de Efteling bekend dat de attractie aan het eind van dat jaar geheel vernieuwd zou worden en ook een nieuwe naam zou krijgen: Fabula. PandaDroom sloot op 3 november 2019.
Inhoud
Omschrijving
De in- en uitgang van PandaDroom lagen aan het Spookslotplein. Vóór de komst van de attractie had het Spookslot het plein voor zichzelf, wat een bijzonder sfeervol beeld opleverde. Met de komst van PandaDroom vonden we aan rechterzijde twee grote rotsen, die van een afstandje bekeken twee dierenkoppen vormen.[1] De linker is een leeuw, in de rechter is een beer te herkennen.
Wandelwoud
Tussen deze rotsen doorlopend betraden we het wachtgedeelte: een pad dat zich slingerend en weg baant door een uitbundig groene omgeving. Onderweg passeerden we een aantal landschapselementen: een brede rots met daarop de naam van de attractie, een te beklimmen zeeschildpad en een fontein met een olifantenkop. Ook passeerden we met regelmaat een vogelhuisje met een klok die aftelde tot de aanvang van de volgende voorstelling (verwijderd ergens na 2013). Er was een plaquette aangebracht die herinnerde aan de opening door Prins Bernhard:
PandaDroom
is op 19 juni 2002 officieel geopend
door Zijne Koninklijke Hoogheid
Prins Bernhard der Nederlanden,
President van het Wereld Natuur Fonds.
Van de wachtrij werd bij de bouw van PandaDroom door de Efteling gezegd dat deze enkele jaren nodig zou hebben om tot wasdom te komen. Bekeken op het moment dat de attractie bijna sloot, kunnen we bevestigen dat het inderdaad een dichtbegroeid, natuurlijk aandoend gebied is geworden. Na een bruggetje over een nevelig vennetje kwamen we bij een grot onder een waterval. Als de show begint (in principe ieder kwartier) werden er maximaal 360 personen via tourniquets binnengelaten. Elk kreeg hier een 3D-bril uitgereikt en betrad de preshow: de Wondergrot.
Wondergrot
Zie voor het hoofdartikel over dit onderwerp: Wondergrot
De Wondergrot was de voorshow van PandaDroom. De grot heeft een onderaards, donker thema met uitstekende wortels en een notoir gebrek aan zitgelegenheid. De bezoeker verbleef hier een kwartier en werd in de stemming gebracht voor de hoofdshow door middel van op drie grote schermen geprojecteerde beelden van de schoonheid van het dierenwereld en instructies over de gedragsregels tijdens de film. De preshow eindigde met een filmpje over een Pandabeer die de contemporaire bedreigingen van dit natuurschoon waarneemt: de opmaat tot de film in de volgende ruimte: de Wereldreis.
Wereldreis
Zie voor het hoofdartikel over dit onderwerp: Wereldreis
De Wereldreis was de hoofdshow van de attractie: een bioscoop waar de 3D-film geprojecteerd wordt. Hier zet men dan ook de eerder verstrekte 3D-brilletjes op. Soms wordt er ook gesproken over een 4D-film, omdat er in de zaal zelf effecten zijn ingebouwd die andere zintuigen dan de ogen en oren prikkelen, zoals sproeiend water en verzakkende banken.
De film voerde de bezoeker langs drie ecosystemen waar alles in eerste instantie mooi en gezellig leek te zijn: ijsberen op de noordpool, diepzeeleven en apen in een oerwoud, vandaar de naam Wereldreis. De gezelligheid werd in elk van de gevallen echter doorbroken door een door de mens veroorzaakt ongerief: smeltende ijskappen op de noordpool, sleepnetten op de zeebodem en houtkap in het oerwoud. Aan het eind zagen we de panda uit de voorshow die ons oproept om hem te helpen de aarde te redden. Als de film ten einde was, verlieten de bezoekers de zaal richting de post-show: de Dierenwereld. Daar werden de 3D-brillen weer ingenomen.
Dierenwereld
Zie voor het hoofdartikel over dit onderwerp: Dierenwereld
De Dierenwereld of educatieruimte was de postshow van PandaDroom. Het zware thema van de hoofdshow werd hier weer verlaten en met name de jeugd kan zich hier uitleven op diverse activiteiten in het natuurthema. Aan de randen waren op beeldschermen interactieve spellen te spelen. Ook kon men zich hier inschrijven als donateur van het Wereld Natuur Fonds: bij de Jeep en junglehut waren inschrijfformulieren te vinden, en op drukkere dagen ook een WNF-medewerker die informatie verstrekte.
In deze ruimte vonden we ook de vijf animatronics van de attractie: de panda, ijsbeer, schildpad en aap uit de attractie, en een leeuw die verder niet in de attractie te vinden is. Deze animatronics stonden hoog opgesteld en sprongen daardoor niet bijzonder in het oog.
De ruimte liep over in souvenirwinkel Panda en restaurant Octopus. Via deze kon men de attractie verlaten en kwam men respectievelijk terug op het Spookslotplein of op de Pardoes Promenade.
Geschiedenis
Aanloop en ontwerp
De aanloop tot PandaDroom begon in 1999, als het WNF-programma Ranger Report wordt opgenomen in de Efteling. De samenwerking met het WNF beviel beide partijen goed. De directie van het WNF was op zoek naar een manier om hun boodschap van natuurbescherming via andere media onder de aandacht te brengen: de traditionele brief en tv-spot nemen in effectiviteit af. Men dacht aan een eigen attractie, en bereisde pretparken wereldwijd om zich te oriënteren.
Al in de conceptfase ontstond er een verschil van inzicht tussen de Efteling en het projectteam van het WNF. Het WNF zag als voorbeeld voor hoe het moest worden de film Circle of Life, An Environmental Fable (1995) uit Disney's Epcot, een vrij weinig ontziende tekenfilm waarin Timon en Pumbaa (uit De Leeuwenkoning) in alle onschuld bouwen aan een stuwdam, waarbij ze al snel achter de rampzalige gevolgen voor het milieu komen, die vrij expliciet worden getoond. Ondanks de hoopvolle afloop van de film wordt deze door de Efteling als te expliciet en triest gezien en past dat niet bij het kindvriendelijke karakter dat de Efteling voor ogen heeft. De Efteling geeft zelf de voorkeur aan de luchtiger en komischer 3D-film It's tough to be a bug (1998) in het nabij Epcot gelegen Disney's Animal Kingdom. Die film gaat over insecten die onterecht als ongedierte worden gezien, waarin de boodschap minder expliciet en verwijtend is en de attractiewaarde hoger vanwege de 3D-effecten.
Na verschillende discussies wordt onder enige tijdsdruk besloten beide attracties te bezoeken en daarna de keus te maken: of Eftelings referentie It’s tough to be a bug wordt leidend, of men beëindigt de samenwerking, en de Efteling gaat op zoek naar een andere invulling van haar jubileumattractie. Het WNF lijkt bij nader inzien ook meer te voelen voor de minder expliciete vertelling en stemt in met het voorstel van de Efteling.[2]
Ondertussen kwam voor de Efteling het jublileumjaar 2002 met rasse schreden dichterbij. Ton van de Ven was op dat moment druk met het Efteling Theater, dus er werd overwogen dan maar een catalogusattractie te bestellen om nog iets te hebben bij de vijftigste verjaardag van het park. Op dat moment klopte het WNF aan bij de Efteling met hun idee van de 3D-bioscoop. De Efteling aanvaardde het maar al te graag: een meebetalende partner (het WNF betaalt 7 miljoen, de Efteling 16 miljoen euro) en een op maat ontwikkelde attractie voor het jubileumjaar, daar had het park wel oren naar!
In tegenstelling tot voorheen ging een team van ontwerpers aan de slag. Dit team stond onder leiding van nieuwkomer Marieke van Doorn en bevatte daarnaast onder andere Karel Willemen, Sergej Karnet, Piet De Koninck en Michel den Dulk. Deze laatste werd na conflicten over de stijl al na enkele maanden van het project afgehaald. Een stijl die al in de aanloop ook door de Efteling zelf werd gekarakteriseerd als een breuk met het Pieckse en Venneriaanse. Volgens Van Doorn is dit het meest Eftelingse wat je zou kunnen krijgen als je samenwerkt met een externe partner.
Voor de productie van de film werd het Brusselse bedrijf nWave Pictures ingeschakeld, dat toen gezien werd als pionier in 3D/4D computergeanimeerde films.
- Ontwerpen
Ontwerp van het exterieur
Ontwerp voor de voorgevel
Ontwerp voor de voorshow
Bovenaanzicht (1) - complexer, eerder gebouw voor Promenade-locatie
Gevelontwerp voor andere gebouwvorm Promenade-locatie
Bovenaanzicht (2)
Vroeg 'moodboard' met ontwerpen voor de hoofdshow (met bankjes en schermranden die de suggestie van een enorme rafflesiabloem wekken)
'Moodboard' voor PandaDroom-junglesferen voor de preshow, hier nog voorzien voor locatie naast Droomvlucht
Zoekend naar 'Panda-sferen' op een 'moodboard'
Voorstel wachtrij door Jurgen Picocrie
Techniek
Lex Lemmens ging op zoek naar de juiste projectietechnieken en koos hierbij niet voor IMAX, dat te duur werd geacht en ook geen flexibiliteit bood: alle onderdelen van de bioscoop moesten dan van IMAX komen. In plaats daarvan heeft men projectoren geïnstalleerd van Kinoton, voor films van 70 mm en beeldjes van 5 perforaties hoog.[3] Na de sluiting van PandaDroom in 2019 gingen deze projectoren naar een museum.
Voor de neerdalende boom in de filmzaal werd een systeem van trekken geïnstalleerd zoals dat ook in theaterzalen in gebruik is om decors boven het podium mee omlaag te laten komen. Deze kleine trekkenwand van PandaDroom is van dezelfde leverancier als de grote van het Efteling Theater, en werd tegelijk geïnstalleerd.
Locatie
Als locatie werd gedacht aan de ruimte tussen Droomvlucht en Villa Volta (waar uiteindelijk Raveleijn kwam), die vrijgekomen was na het afbreken van Ingang West. Die plek bleek ongeschikt, omdat het Wereld Natuurfonds de attractie aanvankelijk voor veel meer doeleinden wilde gebruiken dan attractie alleen. Daarvoor was de locatie essentieel: er moesten ook leden geworven kunnen worden buiten de openingstijden van het park. Dat was de voornaamste reden waarom gekozen werd voor de pontificale locatie nabij de entree, die makkelijk afzonderlijk van het park te bezoeken zou kunnen zijn. Daarnaast moesten er televisieopnames in gemaakt kunnen worden, waarvoor de voorshow omgebouwd moest kunnen worden naar televisie-studio.
- Ontwerpen voor locatie naast Droomvlucht
PandaDroom gepland naast Droomvlucht
Suggestie met 'dierenplein'
Uiteindelijk koos de Efteling voor het terrein tussen Bob en Pardoes Promenade. Op deze plek waren ooit de tennisbanen te vinden, echter, die waren al een kleine twintig jaar eerder verdwenen waardoor hier een bosrijk stukje park was ontstaan. Sinds 1999 had de Efteling nog concrete plannen om op deze plek het Efteling Theater te bouwen, maar uiteindelijk is begin 2001 gekozen om het theater aan de andere kant van de Vonderplas te plaatsen en tegelijkertijd de bouw van PandaDroom op deze locatie te starten.
Opening
Op 28 maart 2002 opende de attractie voor publiek. Na de opening werd nog flink gesleuteld aan de attractie. Volgens projectmanager Erik van den Brand was de attractie op 28 maart nog maar 'voor 60 procent klaar'. Zo waren de vallende boom en waterspettereffecten in de hoofdshow pas in april operationeel. Op 4 juli werd door twee minderjarige onverlaten brand gesticht in de toiletten: een handdoekrol werd aangestoken hetgeen leidde tot 20.000 euro schade. De attractie bleef een etmaal gesloten om de schade te herstellen.
De officiële opening vond plaats op 19 juni 2002 door Prins Bernhard, president van het Wereld Natuur Fonds, die de handeling verrichtte door een ballon op te laten. Ook was de Russische gouverneur Leonid Korotkov aanwezig. Aansluitend lieten kinderen nog eens duizend zwarte en witte ballonnen met 'dierendromen' de lucht in - verwijzend naar de nog duizend in het wild levende reuzenpanda's.
Latere ontwikkelingen
Al in de loop van de zomer van 2002 werd het mosschild van de schildpad in de wachtrij vervangen door een hard kunststof exemplaar dat beter tegen klauteren kan. Het groene dak van de attractie krijgt in oktober van het openingsjaar een lichtere kleur, om zo minder af te steken bij de omgeving. Het effect is niet erg overtuigend.
Update 2003
In 2003 vindt er een flink aantal aanpassingen plaats. Tegenover de ingang, aan het Spookslotplein, wordt een buggystalling gebouwd. De voorshow wordt qua beeld- en geluidsmateriaal grotendeels vernieuwd: er wordt een animatie van twee apen die de huisregels uitleggen toegevoegd, en het filmpje met de panda wordt ook aangepast; het WNF hoopt zo de 'boodschap' beter over te brengen. nWave tekent weer voor de productie van deze animaties. De voorshow krijgt ook nieuwe muziek van Hans Visser Music uit Utrecht. De film van de hoofdshow bleef dezelfde, maar de originele computerspelachtige muziek van nWave-componist Louis Vyncke is geschrapt en vervangen door onder andere het dramatische Lied van de Aarde van Irena Filippova en (verderop) vrolijke popmuziek.
- Aanpassingen 'Panda Eiland' voor WNF-ledenwerving
De oude ledenwerftafel in 2002
Ontwerp Van Doorn voor het vernieuwde 'Panda Eiland', vol WNF-reclame
Plattegrond nieuwe 'Panda Eiland'
In de Dierenwereld wordt de hoek voor ledenwerving door het WNF aangepast, waarschijnlijk omdat de aanwas onvoldoende was. Naar een ontwerp van Marieke van Doorn krijgt dit 'Panda Eiland' een Jeep in zebraprint. Bezoekers kunnen zich in het bestaande bovenhutje omkleden in rangerkleding en in de Jeep op de foto om hun nieuwe lidmaatschap feestelijk te omlijsten. Deze foto's worden op een vlag geprojecteerd en verschijnen op een videowall van schermen in kisten naast de Jeep. De ronde ledenwerftafel die hier in 2002 stond verdwijnt. Overigens blijft men slechts korte tijd zo actief met WNF-personeel nieuwe leden werven; na 2003 is de locatie nog maar sporadisch bemand.
2009 en later
Het exterieur aan de Pardoes Promenade-zijde en het interieur van Octopus gingen flink op de schop in 2009. Het mozaïekpatroon werd vervangen door hoge deuren uit hout en glas. Het restaurant kreeg nieuwe aankleding en een 'front cooking' pasta-assortiment.
De muziek van de attractie kreeg opnieuw een update in februari 2012. Het stuk van Filippova werd weer geschrapt en René Merkelbach introduceerde nieuwe muziek voor zowel de voorshow als de hoofdfilm, die werd opgenomen bij Swamp Studio in Raamsdonk. Het nummer van Oosterhuis bleef gehandhaafd. Deze kleine update werd luister bijgezet door een optreden van WNF-ambassadrice Ellen ten Damme.
Sluiting en ombouw
Na de aankondiging van de vervanging door Fabula in mei 2019 werd de attractie in de herfst van dat jaar al stukje bij beetje gestript; de ingangsrotspartij werd in oktober opgeknapt en voorzien van het nieuwe logo, en restaurant de Octopus sloot op 20 oktober. De weken daarvoor was het winkeltje Panda al gesloten en het interieur grotendeels afgebroken. Ook in de hoofdshow of 'Wereldreis' werden al technische aanpassingen gedaan, zoals de installatie van een nieuw geluidssysteem. De laatste weken, toen het restaurant dicht was, werden bezoekers via een backstageroute de attractie uitgeleid. Op 3 november 2019 sloot de attractie om 20:00 voor de laatste maal, zonder noemenswaardig ceremonieel. Een honderdtal fans was bij elkaar gekomen om voor een laatste maal 'In This Together' mee te zingen, waarvan de songtekst door medewerkers werd uitgedeeld. De attractie heropende als Fabula op 6 december dat jaar.
Op 21 december 2019 verkocht de Efteling 250 exemplaren van een souvenir met een stukje van de oude filmrol van de attractie. Tijdens de Efteling-sluiting vanwege het coronavirus in het voorjaar van 2020 werd in de wachtrij van Fabula de rots die een aandenken was aan de opening door Prins Bernhard omgevormd tot een monumentje voor PandaDroom middels een aangepaste plaquette.
Ontvangst en kritiek
De reacties na de opening waren gemengd. Met name de 3D-kwaliteiten van de film werden in 2002 geroemd, evenals de groene wachtrij, de eerste meandering-vrije van het park. Ook de totale kwaliteit van afwerking van de attractie kon over het algemeen op goedkeuring rekenen. Desalniettemin was er veel kritiek op de attractie.
Thematisering en afwerking
Al sinds de opening klonk de kritiek dat de thematisering niet past in de Eftelingstijl zoals die tot op dat punt was gedefinieerd door de bestaande attracties. Er lijken geen lijnen te trekken tussen eerdere attracties en sprookjes en de ontwerpen die aan PandaDroom ten grondslag liggen. Hier werd hoofdontwerper Marieke van Doorn in het bijzonder op aangekeken, mede omdat ze al eerder kleinere ontwerpen voor het park had gemaakt die niet in het Pieckeriaanse en Venneriaanse beeld pasten. Het mozaïekpatroon aan de zijde van de Pardoes Promenade werd gezien als de ultieme uiting van dit stijlenconflict. In 2009 is dit patroon verwijderd en vervangen door een minder uitgesproken gevel.
Afgezien van de stijl van thematisering was (en is) er ook veel kritiek op de afwerking van de buitenzijde van het gebouw. Het grote gebouw is midden in het park geplaatst en vanaf alle zijden te aanschouwen, echter, de afwerking aan de Vonderplas-zijde en Steenbok-zijde varieert van matig tot afwezig. Het gebouw wordt vergeleken met een grote bunker of hamburgerdoos die plompverloren in het park is neergezet. Dit is een groot contrast met bijvoorbeeld het Spookslot, dat op eendere wijze centraal in het park staat maar dan ook aan alle zijden is afgewerkt in het thema.
3D-film
Aanvankelijk was men over de film SOS Planet wel te spreken: voor die tijd waren de 3D-effecten vernieuwend en ook de special effects in de zaal misten hun uitwerking niet. De film was echter zeer fragmentarisch: drie ultrakorte opeenvolgende scènes die geen onderling verband hebben. Hierdoor heeft de film een geringe herhalingswaarde en dreef geheel op de gimmick van de speciale effecten.
In latere jaren, met de opkomst van moderne 3D-cinema in de mainstream bioscopen, is de techniek van de film niet bijzonder meer en werd de houdbaarheid voor de toekomst dus zeer beperkt.
Onttovering
Misschien wel het belangrijkste kritiekpunt was de onttovering die de attractie teweeg brengt. Attractieparken zoals de Efteling bieden hun bezoekers een belevingswereld aan waarin de zorgen en problemen van alledag even achterwege blijven. In PandaDroom echter, werd de bezoeker actief en doelbewust geconfronteerd met problemen in de echte wereld, en niet de minste problemen ook. De film probeerde de bezoeker zelfs schuldbewust te maken en aan te zetten tot een bijdrage in het oplossen van deze reële bedreigingen van de aarde. Kortom, de illusie van de zorgenvrije wereld werd doorbroken: er vond onttovering plaats.
Ook elders in het park vindt onttovering plaats, bijvoorbeeld in de Stoomtrein die langs de parkeerplaats rijdt. Dit hoeft niet per se een probleem te zijn als dit tijdelijke gevoel weer gecompenseerd wordt. Bij PandaDroom was de insteek juist expliciet om de urgentie van deze wereldproblemen in te prenten, een doelstelling van het WNF die haaks op die van de Efteling staat.
In andere parken
De 3D-film is onder de Engelse naam PandaVision verkocht aan andere Europese pretparken, waaronder Hansa Park, Europa-Park in Duitsland en Liseberg in Zweden.
Founding Partners
Naast de Efteling en het WNF hebben ook vier bedrijven de totstandkoming van de attractie financieel alsmede inhoudelijk gesteund, te weten Essent, CMG (nu: Logica), Heijmans en TBI. Door de Efteling werden deze aangeduid als de founding partners van PandaDroom, en als zodanig vermeld onder andere op de making of-dvd en in de attractie zelf, vlak bij de uitgang.
Onder inhoudelijke steun moet verstaan worden het om niet leveren van diensten waarin het bedrijf gespecialiseerd is, zoals elektra door Essent. Het was de enige attractie in de Efteling waarbij dergelijke bedrijfssponsoring expliciet werd vermeld. Het ligt in de lijn der verwachting dat de betreffende bedrijven deze inspanningen voor een WNF-gerelateerde attractie onder filantropie konden schuiven.
Na afloop van het oorspronkelijke tienjarige contract in 2011 was de verplichting tot naamsvermelding vervallen en werden de bedrijfslogo's dan ook verwijderd uit de attractie; bij de uitgang zaten in plaats van de logo’s toen houten ‘pootafdrukken’ op de muur.
Zie ook
- Horecapunt Octopus
- Souvenirwinkel Panda
- The making of PandaDroom
- ↑ Efteldingen, maart 2002
- ↑ Kleine Boodschap (podcast) nr 137: In gesprek met Erik van den Brand
- ↑ De Vijf Zintuigen: documentaire Lex Lemmens (2014)