| Stoomtrein | |
|---|---|
 | |
| Elkaar passerende stoomtreinen in 1978 | |
| Locatie | rond het park, stations in Marerijk en Ruigrijk |
| Type | smalspoorstoomtrein |
| Ontwerp | wagons en station Sint-Nicolaasplaets: Anton Pieck Station de Oost: Karel Willemen |
| Bouwer | Stations en wagons: Efteling Aagje en Moortje: Orenstein en Koppel Neefje: Henschel Dieseltje I: Diema Trijntje en Dieseltje II: Alan Keef rails: onbekende Belgische aannemer |
| Geopend | 31 maart 1969 |
| Baanlengte | 2,3 km (rit), 3 km (spoor) |
| Ritduur | tussen de 15 en 20 minuten (complete rit) |
| Capaciteit | 400 per uur |
| Attracties | |
De Efteling Stoomtrein Maatschappij (of Efteling Miniatuur Stoomtrein Maatschappij) is de benaming voor het geheel aan activiteiten rond het attractief doen rijden van stoomtreinen in de Efteling. Vanaf één van de twee stations kan de bezoeker een rit maken in een wagon getrokken door een authentieke locomotief, werkelijk op stoom aangedreven. De rit van 2,3 km over 600 mm breed smalspoor passeert nagenoeg alle delen van het park en is dus naast een transportmiddel bovenal een attractie op zich.
Inhoud
Traject
Een bezoeker die opstapt op Station Marerijk aan de Sint Nicolaasplaets passeert het restaurant Het Witte Paard en de Marskramer om daarna over het voorplein van het Carrouselpaleis te gaan. Hier zijn twee spoorwegovergangen voorzien van bellen, een knipperlichtinstallatie en een andreaskruis. Na de tweede overgang maakt men een scherpe S-bocht langs de personeelskantine en de groepsbagage om de weg te vervolgen door een groen stuk park gelegen achter de Speelweide.
Hierna is het wandelpad tussen Pagode en het Café-Restaurant aanmerkelijk verhoogd zodat de trein er onderdoor kan rijden. Onder deze ongelijkvloerse kruising uitkomend doorsnijdt de trein de Siervijver en kan men de bezoekers in de Gondoletta een groet brengen. Het is hier dat de iconische fotoboekjesfoto "wandelen, varen, rijden, vliegen" gemaakt is.
Wederom een ongelijkvloerse kruising, dit maal met de wandelroute Ruigrijk, en de trein passeert de oostelijke parkgrens en d'Oude Tuffer, waarna we aankomen op het andere station: Station de Oost. Nadat bezoekers de gelegenheid is gegeven in danwel uit te stappen, vervolgt de trein zijn reis langs de zuidelijke parkgrens. Hij passeert hierbij de Python, een spoorwegovergang voor Villa Pardoes-bewoners en Joris en de Draak om daarna een lang stuk parallel aan de wandelroute Ruigrijk te rijden.
Aangekomen bij Fata Morgana passeert men een derde spoorwegovergang en rijdt de trein parallel aan de Vonderplas. Hier is een dienstovergang naar de vlonders van Aquanura aangebracht, gewoonlijk afgesloten met een boerderijhek. Even verderop kruist de trein het begin van de Pardoes Promenade. Aan weerszijden van deze overgang kan de spoorbaan afgesloten worden met een boerderijhek, om al te proactieve bezoekers tegen te houden die voor openingstijd al het park zouden willen betreden via de spoorbaan.
Aan onze rechterhand vinden we nu de achterzijde van het Sprookjesbos, waarbij met name het toiletgebouw Kleine Boodschap en het kasteel van de stiefmoeder dicht genaderd worden. Aan de linkerzijde is helaas goed zicht op de Parkeerplaats. De trein passeert de laatste spoorwegovergang: een dienstovergang gebruikt om onder andere de Kleyne Klaroen te kunnen bevoorraden, waarna een wissel volgt richting de remise. De trein kiest echter het rechter spoor en na een groentetuintje komt men in het Sprookjesstation, waar de trein overigens niet stopt. Een wissel vanuit de remise voegt zich weer bij het spoor en de trein arriveert wederom op Station Marerijk, de rondrit voltooiend.
De route die je als bezoeker aflegt is in totaal 2,3 kilometer. Als je de remise en rangeersporen meetelt ligt er bijna 3 km smalspoor in de Efteling.
Geschiedenis
De zoektocht naar een locomotief (1959-1969)
De komst van een echte Stoomtrein in de Efteling heeft heel wat voeten in aarde. Al vanaf 1959 worden vele discussies gevoerd hoe een dergelijke attractie er uit zou moeten komen te zien, hoe breed het spoor mag zijn en wat voor trein geschikt is voor het park. Vanaf het begin van de speurtocht naar de juiste trein houdt de Efteling een studie- en fotodagboek bij. Daarin valt te lezen dat er al in 1959 en 1960 onderhandelingen zijn met 'Spoorijzer' Delft. De keuze valt hier dan echter niet op vanwege de hoge kosten. De zoektocht gaat verder, onder andere langs de firma Krekel in Apeldoorn en de heer Neve uit Vreeswijk, maar niets lijkt op wat de Efteling voor ogen heeft. Ook het Spoorwegmuseum in Utrecht wordt aangedaan en er wordt documentatie uit Engeland en de VS gehaald.
Begin 1968 valt het oog op de locomotief Aagje. "Aagje kwam en stal onze harten", zo meldt het dagboek. De trein is één van de laatste twee stoomlocomotiefjes in Nederland die nog in bedrijf is en rijdt haar rondjes dan op de Arnhemse Steenfabriek IJsseloord. De Efteling gaat over tot aanschaf van de locomotief en op 8 mei van dat jaar arriveert Aagje op een dieplader in het park. De aanleg van het 1800 meter lange parcours gebeurt met spoor en bielzen van de spoorlijn Antwerpen-Brasschaat.[1] Burgemeester en voorzitter van de Stichting Natuurpark Van der Heijden wil hiervoor geen bomen kappen, maar helaas blijkt dit wel noodzakelijk om de trein te kunnen laten rijden. Uiteindelijk opent in 1969 het aangelegde traject onder de naam Miniatuur Stoomtreintraject no. 1. Aagje rijdt dan als enige locomotief vanaf het Station Sprookjesbos een halve cirkel om het park, langs het Sprookjesbos, de Roei- en Kanovijver, richting het Café-Restaurant met Station Noord. En weer terug.
Nieuwe stations en treinen (1974-1980)
Station Sprookjesbos verdwijnt in 1974 om plaats te maken voor een gloednieuw station, gelegen aan de nieuwe Sint-Nicolaasplaets. Tevens wordt er een wissel geplaatst, zodat Aagje en de nieuwe locomotief Moortje tegelijk over het spoor kunnen rijden. Ter hoogte van het latere Station Zuid is dan een passeerspoor waar de in twee richtingen rijdende treinen elkaar voorbij kunnen op het verder enkelsporige traject.[2] De locomotieven worden aan de beide uiteindes van het hoefijzervormige traject losgekoppeld van de wagons en middels een keerdriehoek andersom weer gekoppeld om de dienst de andere richting in te vervolgen.
In 1980 wordt locomotief Neefje aangekocht om flexibeler te zijn met de materieelinzet. De remise wordt hiervoor uitgebreid.
Bezoekers kunnen in de jaren zeventig en tachtig de Stoomtrein gebruiken als transportmiddel door het park en bij maar liefst vier haltes op- en uitstappen: Station Sint-Nicolaasplaets, Station Noord bij het Café-Restaurant, Station Oost bij de Python en Station Zuid bij de Vonderplas. Voor de Python moet in 1980 het traject iets verlegd worden.
Het defilé (1980)
Op 31 mei 1980 viert Koningin Juliana haar laatste Koninginnedag met het traditionele defilé op paleis Soestdijk; een maand na haar verjaardag en troonsafstand. Zoals gebruikelijk trokken weer vele groepen Nederlanders langs het bordes.
De Efteling, koningsgezind als ze is, pakt bij deze gelegenheid uit met een spektakelstuk: er wordt speciaal een stukje smalspoor in de tuin van Soestdijk aangelegd en aan Aagje is de eer om daar een stukje te rijden. Juliana en de koninklijke familie rijden een stukje mee.
Aagje met haar wagons tijdens het defilé
Juliana berijdt Aagje in 1980
Juliana berijdt Aagje in 1980
Een gesloten treintraject (1984)
Sinds 1972 wordt er al serieus gediscussieerd over de noodzaak en mogelijkheid voor een gesloten treintraject, maar het duurt tot 1984 voordat deze plannen daadwerkelijk worden uitgevoerd. In dat jaar wordt de spoorbaan met zo'n 500 meter verlengd waardoor een rit nu zo'n 2,3 kilometer lang wordt; onder andere wordt er een 75 meter lange brug over de Siervijver aangelegd om de treinen een gehele ronde om het park te kunnen laten maken. Station Noord valt dan buiten het traject, maar een jaar later wordt het gebouw toch nog compleet gerenoveerd. Niet lang daarna stort het overdekte perronnetje niettemin compleet in door een flinke storm. De brokstukken worden opgeruimd, maar besloten wordt het station niet opnieuw op te bouwen.
In de jaren tachtig, vermoedelijk vanaf 1984, is er een audiotour te horen in de wagons. Hans van der Togt vertelt welke attracties bezoekers te zien krijgen langs het stoomtreintraject. Van der Togt deelde eerder dat jaar rode neuzen uit bij de uitgang van Carnaval Festival. [3]
In 1989 houdt de Efteling ter viering van 20 jaar Efteling Stoomtrein Maatschappij een tentoonstelling in het Victoriaans Theater met Märklintreintjes.[4]
Sprookjes wachten op de trein (1995-2001)
Ook Station Zuid moet het al snel ontgelden. Nadat het perron in de openlucht al enkele jaren niet meer in gebruik is, worden de restanten bij de bouw van het Fata Morgana Evenementencomplex in 1995 verwijderd. Een vierde stoomtrein wordt ingezet in 1992, Trijntje. Deze is speciaal voor de Efteling gebouwd.
In 1999 wordt de spoorbaan compleet gerenoveerd. Tevens wordt dat jaar ter hoogte van Droomvlucht een nieuwe remise gebouwd met als leuk extraatje een Sprookjesstation. Bezoekers kunnen geen gebruik maken van dit perron, maar kunnen vanuit de Stoomtrein een scène bekijken waar verschillende sprookjesfiguren op de trein wachten, waaronder een slapende Holle Bolle Gijs, een heks, een kabouter, enkele Laven en de Gelaarsde Kat.
In 2001 wordt Neefje, die al een decennium in onbruik was, definitief van haar taken verlost en als foto-object op de Sint Nicolaasplaets geplaatst.
Station de Oost (2009)
In 2008 wordt besloten de Likkebaerd te vervangen door een andere horecagelegenheid, met meer ruimte, een breder aanbod en vooral meer sfeer. Er wordt gekozen om ook het naastgelegen Station Oost mee te nemen in het ontwerp en dus wordt het nieuwe restaurant ontworpen als kolossaal station. Er wordt gekozen voor een koloniale, tropische sfeer met veel boogvormen, houtwerk en tegeltjes. Het logo van de Efteling Stoomtrein Maatschappij is meermaals in het ontwerp van het interieur meegenomen en ook het bekende stoomtrein-silhouet van Anton Pieck is terug te vinden. Het nieuwe station heeft behalve een groot perron en 4 horecagelegenheden ook een grote toiletvoorziening en is tevens bruikbaar als evenementenlocatie.
In oktober 2011 wordt het eeuwfeest van Aagje, Eftelings eerste locomotief, gevierd nadat ze terug is van een grote renovatie.
De komst van Aquanura in 2012 heeft het zicht op de Vonderplas vanaf het traject wat minder fraai gemaakt. Van de opening van de fonteinshow tot juli 2016 kon de stoomtrein in de avond, wanneer bezoekers zich naar de vlonders spoedden over een drietal daar al in 2008 aangelegde overwegen, niet rijden. De treinen gingen dan ruim voor de eerste show al naar de remise. Dit werd eindelijk opgelost in 2016 door een extra pad aan te leggen tussen de vlonders en de poort van Fata Morgana, en de overwegen te verwijderen of permanent af te sluiten. Sindsdien is de door een donker park puffende, sfeervol verlichte stoomtrein weer onderdeel van het avondlijke attractie-aanbod.
Stations
Tegenwoordig passeert een rit drie stations waarvan er twee opengesteld zijn voor bezoekers:
- Station Marerijk / Station Sint Nicolaasplaets / Station West. Het huidige station in Marerijk nabij Droomvlucht.
- Station de Oost: Het huidige station annex horecaverzamelgebouw in Ruigrijk, naast de Python.
- Sprookjesstation: Een station waar de trein niet stopt voor parkbezoekers, maar waar wel sprookjesfiguren wachten op een volgende trein, gelegen vlak voor het Station Marerijk.
In het verleden zijn hiernaast ook de volgende voormalige stations operationeel geweest:
- Station Ruigrijk / Station Oost: Station dat tot 2009 naast de Likkebaerd in Ruigrijk was te vinden.
- Station Zuid: Tot 1995 een eenvoudige opstapplek bij Fata Morgana.
- Station Noord: Vroeger te vinden op de plek waar nu de Kleuterhof staat.
- Station Sprookjesbos: Het allereerste station, tussen 1969 en 1974.
Rollend materieel
Het voor bezoekers ingezette materieel zijn allemaal echte stoomtreinen, die voorheen in de industrie in gebruik waren en door de Efteling zijn opgekocht en aangepast. Uitzondering is Trijntje, die speciaal voor de Efteling gebouwd is. De treinen rijden op steenkool die geleverd wordt door Rijnen Brandstoffen uit Tilburg. Het is een speciaal mengsel zodat de treinen snel kunnen optrekken en tegelijk ook niet teveel stinken.[5] Naast de stoomlocs is er een dieseltreintje voor dienstgebruik.
Lees verder voor meer informatie:
- Aagje, bouwjaar 1911, aankoop 1967
- Moortje, bouwjaar ±1907, aankoop 1970
- Neefje, bouwjaar 1914, aankoop 1980, uit dienst 1991
- Dieseltje I, bouwjaar 1953, uit dienst 1995
- Trijntje, bouwjaar 1991
- Dieseltje II, bouwjaar ±1995
Overige infrastructuur
Winter Efteling
Tijdens de Winter Efteling worden langs het stuk traject dat achter de Speelweide doorloopt witte bloemornamenten opgesteld. Vanaf de Winter Efteling 2019-2020 zijn de wachtrijen van de twee stations in de winter versierd met kerstkransen met daarin de ook op het naambord aanwezige goudkleurige 'ES' letters voor Efteling Stoomtrein (Maatschappij).
Incidenten
Omdat de stoomtreinen stapvoets rijden en de overgangen van bellen en lampen voorzien zijn, zijn er slechts sporadisch incidenten voorgevallen:
- 14 september 1996: Een 63-jarige man komt bij de spoorwegovergang bij het Carrouselpaleis onder de trein en overlijdt ter plekke. De toedracht blijft onduidelijk.[6] De overweg wordt verbreed om de kans op dodelijke ongelukken te verkleinen.
- 24 september 1997: Wederom ter hoogte van de Stoomcarrousel ontspoort één van de rijtuigen, waarbij de laatste twee wagons kantelen. Zeven mensen liepen daarbij verwondingen op.[7]
- 12 augustus 2000: Opnieuw bij het Carrouselpaleis komt de trein in botsing met een 6-jarig meisje, dat met lichte verwondingen afgevoerd wordt per ambulance.
- 1 mei 2009: Aagje komt in botsing met een vrachtauto op de onbewaakte dienstovergang achter het Sprookjesbos. De trein ontspoort maar er zijn geen gewonden.[8]
- 30 mei 2023: Trijntje botst tegen een vrachtauto op de provisorische overweg achter Joris en de Draak, die gemaakt is om materialen naar de bouwplaats van Danse Macabre te brengen. Er zijn alleen lichtgewonden.[9]
- ↑ Henk vanden Diepstraten: De Efteling/Kroniek van een Sprookje. Baarn: Tirion (2002), p. 59
- ↑ Opmerking ex-machinist 'Papa Harrie' in Facebookgroep 'Efteling Toen', 1 mei 2020.
- ↑ Eftelist: De geluidstrack in de jubileumtentoonstelling uitgeplozen, Ramon Heeren, 10 september 2012
- ↑ Titelloos krantenartikel, De Toren, 20/07/1989; p. 13
- ↑ Brabants Dagblad 7 december 2016
- ↑ Veghelnaar overlijdt na ongeval Efteling. Brabants Dagblad, 16 september 1996.
- ↑ Oorzaak ongeval met treintje Efteling onduidelijk. Brabants Dagblad, 26 september 1997.
- ↑ Freizeitparkweb: Voll heute in Efteling, 1 mei 2009.
- ↑ Looopings: 'Stoomtrein Efteling aangereden door vrachtwagen' (30 mei 2023)
| Efteling Stoomtrein Maatschappij | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|