Max & Moritz

Max & Moritz is een dubbele familieachtbaan, gelegen in het Anderrijk in het thema van het Duitse beeldgedicht van dezelfde naam, geschreven en getekend in 1865 door Wilhelm Busch. De achtbaan werd in 2020 geopend op de plek waar van 1985 tot en met 2019 de Bob stond.

In de attractie bevind je je in het domein van de schavuiten Max en Moritz, die duizend-en-één streken, poetsen, grappen en grollen uitgehaald hebben.

De attractie

De dubbele achtbaan is geschikt voor het hele gezin, en speciaal voor kinderen tussen de 4 en 10 jaar oud (vanaf 1 meter groot).^[2] De attractie heeft een hoge capaciteit van 1800 personen per uur. In tegenstelling tot de dubbele houten achtbaan Joris en de Draak heeft Max & Moritz geen race-element.

De voorkant van het stationsgebouw is de woning en werkplaats van Frau Schmetterling en haar twee zonen. Op de muur is de naam Frau Schmetterling in sierschrift te lezen met daaronder 'koekoeksklokken' in vier talen. De dakranden zijn voorzien van decoratieve houten krullen. Onder de twee raampjes links zijn kleurrijke krullen en bloemen geschilderd, die doen denken aan de originele versieringen ten tijde van de Bob. Op de randen van de dakkapel zijn ook grote houten bladeren en een vogel aangebracht, uitvergrotingen van de versieringen die op koekoeksklokken uit het Zwarte Woud voorkomen. Langs de muren van het gebouw hoor je de kwajongens binnen druk timmeren, zagen, lachen en zich bezeren. Nu en dan gaat een koekoeksklok af, springt er een veer weg of roept Frau Schmetterling of meester Lämpel de jongens toe.

• Aanloop, gebouw en entree
• 

  Het stationsgebouw gezien vanuit de richting van het Pirañaplein

• 

  Rechter deel van het stationsgebouw

• 

  De ingang van de attractie

• 

  Chalets met horecaverkoop voor het gebouw

Entree en wachtrij

De ingang is gelegen aan het pad dat van het Pirañaplein naar het Max & Moritz Plein loopt. Een afscheiding van houten schuttingen wordt onderbroken door een poort van twee gepleisterde pilaren met daarop een houten balk met het logo van de attractie en een koekoeksklok waarop Max en Moritz als koekoeksklokvogeltjes aan een veer gezeten in zeepkisten aan weerskanten uit lijken te springen. Net na de poort is er een pleintje waarvandaan de drie verschillende wachtrijen vertrekken: van links naar rechts invaliden, single riders en regulier. Hierna volgt voor de laatste twee een meandering. De reguliere wachtrij gaat middels een overkapping onder de banen door en komt in nog een stuk meandering direct achter het stationsgebouw. Overal in de wachtrij hangen bont gekleurde olielampen die voor verlichting zorgen, en tevens ingebouwde speakers hebben voor de wachtrijmuziek. Er zijn allerlei grapjes van Max en Moritz te zien, zoals muntjes vastgeplakt aan het plaveisel. In het midden van de meandering staat een meiboom met daaraan guirlandes met lichtjes. Na nog een overkapt stukje splitsen de rijen zich in Max respectievelijk Moritz en elk betreedt via een trap de stationshal.

De single ridersrij loopt na de onderdoorgang onder de baan direct langs de gevel van het stationsgebouw om via een aparte trap die te betreden. De invalidenrij buigt gelijk naar links en komt al snel uit bij een lift die je in het station brengt.

In de wachtrij kun je met een app op de smartphone het spel 'Fang de meikevers!' spelen.^[3] Om hier de aandacht op de vestigen zijn er borden geplaatst en kun je Max en Moritz tegen elkaar horen zeggen dat ze meikevers gaan vangen.

Scheetkussenorgel

In de reguliere wachtrij loop je langs een scheetkussenorgel ('scheet-orgel-bank' genaamd op ontwerpen) dat in elkaar getimmerd lijkt te zijn door Max en Moritz. Het houten orgel met 5 orgelpijpen heeft in tegenstelling tot een normaal orgel geen klavier of pedalen, maar een bank met scheetkussens. Wanneer je op een scheetkussen gaat zitten hoor je een bepaalde noot, aangeduid naast de kussens. Wanneer je de eerste noten van een liedje in de juiste volgorde activeert kan het zijn dat het orgel het deuntje afmaakt. Voorbeelden hiervan zijn "Vader Jacob", "Mieke heeft een lammetje" en het thema van Carnaval Festival. Wanneer het orgel niet gebruikt wordt speelt het uit zichzelf enkele deuntjes. Op het orgel vinden we enkele handafdrukken in verf van Max en Moritz, een borstbeeld van Beethoven met een wasknijper op z'n neus en een groot muziekboek met daarop de partij voor het muziekthema van Max & Moritz. Voor het geluid van het orgel wordt gebruik gemaakt van een scheeteffect en een tuba om zo iedere scheet een bepaalde toon mee te geven.

Een andere muzikale attractie zijn vier koeienbellen van verschillende grootte die langs de meandering zijn opgehangen. Twee bordjes roepen op tot "niet aanraken!" maar uiteraard is de bedoeling dat er wel degelijk flink geklingeld wordt.

Kluphius

Na het eerste gedeelte van de meandering loopt de wachtrij het 'clubhuis' van Max en Moritz in: een halfopen houten overkapping, die onder de track doorloopt, waarop de jongens een krijtbordje hebben aangebracht met opschrift "kluphius". De dichte wand heeft een groene achtergrondkleur en is door Max en Moritz helemaal beklad en voorzien van allerlei aanplaksels. We vinden er onder andere een plakkaat met de klassieke grap "Wie dit leest is gek!", ongelofelijk veel moppen, pagina's uit een schoolboek waarop gekliederd is, rapporten, strafwerk en een onderste boven gehangen schoolkaart van Nederland. Ook hangt er een bekladde oude foto van Aagje tussen. Op een kolom hangt ook een aantal Engelstalige moppen en hier en daar een Franse of Duitse.

In het midden hangt een groot boek dat niet door Max en Moritz zelf lijkt te zijn aangebracht. Op de linker pagina worden Max en Moritz geïntroduceerd en wordt kort het verhaal van de attractie verteld zodat je weet wat je te wachten zal staan:

(en ook in drie andere talen). Het verhaal wordt er ook auditief verteld door Ans Verweij. Op de rechterpagina staan de oorspronkelijke zeven streken uit het verhaal van Wilhelm Busch steeds samengevat in één zin. Ze zijn echter dusdanig bondig opgeschreven dat het verhaal niet te volgen is. De laatste streek, waarin ze bij Busch aan de eenden gevoerd worden, is vervangen door het verstoppen van een scheetkussen op de stoel van de meester. De tekeningen zijn door de Efteling overgetekend van de werken van Busch.

In de nok hangen portemonnees aan touwtjes, en zijn koffers, kannen en manden met eieren te zien. In het laatste deel van het clubhuis hangen op de muur, naast nog weer eens veel moppen, twee posters die variëren op het plakkaat vooraan: "Wie dit leest is een (ezel)" en "Wie dit leezt is koekkoek". Tot slot hangt hier nog een lachspiegel met de oproep "Trek jij de gekste bek?".

Boemknaller

De wachtrij zet zich voort als een klassieke meandering die heen en weer gaat achter het stationsgebouw. In het midden staat een hoge meiboom met linten en lichtsnoeren eraan die de wachtrij verlichten. Langs de randen van de baan kom je een bekladde schutting tegen met teksten als "ga weg" en een met een pijl doorboorde teddybeer. Ook staat hier de Boemknaller, een door de vlegels geknutseld apparaat met een fietspomp erin, die als je pompt in het achtbaangedeelte water doet opspatten.

Schimmenspel

Vanuit de meandering heb je zicht op de achterzijde van het station. Achter het grote raam op de eerste verdieping zijn de schimmen te zien van Frau Schmetterling en diverse dorpsbewoners die bij haar komen klagen in een half verstaanbaar pseudo-Duits (en hier en daar een kreet in het Engels). Schmetterling, met de stem van Brigitte Kaandorp, moet zich verantwoorden over het gedrag van haar zoons jegens dorpsbewoners zoals bijvoorbeeld de veldwachter (René Peters), een buurman, een buurvrouw en een huilend meisje (eigenaresse van de gespieste knuffelbeer). Steeds roept hun moeder geërgerd "Max! Moritz!" en spreekt ze bestraffend toe. Max en Moritz zijn zelf ook te horen, beide ingesproken door Nola Klop. De belichting van het schimmenspel wordt automatisch aangepast aan de hoeveelheid daglicht buiten, en heeft 's avonds de sfeer van een met olielampen verlicht huis.

Na dit openluchtgedeelte kom je bij de splitsing van de wachtrij. Je kunt kiezen om de 'Max'- (blauw) of 'Moritz'-baan (groen) te nemen. Het wachtgedeelte hierna is even overdekt, met in de kap sleeën, zagen, boerenzakdoeken en enkele grote lantaarns. Hier klinkt een omroep met veiligheidsinstructies, ingesproken door René Peters. Vervolgens ga je weer in de open lucht ofwel direct de linkerzijde van het station binnen, of onder de baan door en dan rechts naar binnen.

Station

In het langwerpige station is aan de wanden van alles aangebracht. De kant van Max (aan de achtbaankant) staat in het teken van het ambacht van Frau Schmetterling; hier is haar werkplaats. Aan de wand hangt allerhande (houtbewerkings-)gereedschap zoals grote zagen, blokschaven, boren, beitels en gutsen; verf en verfbenodigdheden. Verder is de wand met name opgevuld door zeven ingelijste octrooien die Schmetterling heeft verworven op haar vindingen. Aan de kant van Moritz (de pleinkant van het gebouw) zijn de producten gereed en functioneert het gebouw meer als een winkel of toonzaal. Hier hangt een stel koekoeksklokken, staan er wat beeldjes en prullaria op een plank en is de wand verder ingenomen door vier sets grote luiken en twee dubbele deuren die met kettingen en een balk vergrendeld zijn, tegen het ontsnappen van de kinderen. Max en Moritz zijn door hun moeder namelijk opgesloten in deze werkplaats en zinnen op een manier om te ontsnappen.

Onder de koekoeksklokken in het station zijn er enkele met verwijzingen naar andere plekken in het park. Zo is er een klok met Prikkebeen, een met Krakeeltje en een steenbok. Ook in het station is een houten miniatuur te vinden van Holle Bolle Alphornblazer, een alternatief idee voor de Holle Bolle Gijs die in 1988 in dit gebied geplaatst werd en tegenwoordig Oompje Gijs heet.^[4]

• In het station
• 

  Perronhekjes

• 

  Het middenperron (uitgang) met springveer aan het dak

• 

  Machinerie voor lanceren zeepkisten

• 

  Animatronic van Max aan het plafond

• 

  Duitse huisvlijt aan de wanden

• 

  Houtsnijwerk mannetje

• 

  Gereedschap voor houtbewerking

• 

  Verf en lijmklemmen

• 

  Degelijke houtzagen

• 

  Eén van de Schmetterling-patenten uitgelegd

De treinen, door Max en Moritz gefabriekte zeepkisten, staan in tegengestelde rijrichting opgesteld. Elke baan heeft een eigen bijbehorende trein. Die bestaat uit een locomotief waarin ruimte is voor twee personen, en negen wagentjes met elk vier berijders, wat het totaal aantal passagiers per trein op 38 brengt. Via negentien poortjes aan iedere zijde kun je je opstellen en daarna instappen als de trein vrij is.

Als iedereen zit beginnen animatronics van Max en Moritz in het midden van de stationshal aan het opwinden van een levensgrote klokveer. Max doet dit op zijn buik gelegen op een slede met zijn handen een wiel aandrijvend, Moritz half achteroverliggend fietsend. Via een stelsel van tandraderen wordt de veer gespannen. Je hoort natuurlijk veel gekoekoek. Als de veer helemaal opgewonden is, laat hij al zijn energie los en vertrekken de treinen, in tegengestelde richting dus, uit het station: de ontsnapping is geslaagd!

Om in te spelen op de hoeveelheid zonlicht die het station binnen valt, zijn er twee lichtplannen geprogrammeerd. Bij avond zijn de spotjes in het station minder fel en is er gekozen voor meer (nacht)blauw in de lichtkleur.

De rit

De treinen leggen nu eerst een betrekkelijk rustige rit af over het parcours. De baan loopt via ruim 60 baandelen over 212 kolommen door het landschap. De rit voert door een 'alpenweide' met diverse hoogteverschillen. Om dit extra te accentueren is bij de heuvelachtige delen gekozen voor hoge bomen (tot 5 meter hoogte) en bij de lager liggende delen voor laagblijvende beplanting. Men plantte in totaal 125 sparren. Er is ook een beekje, compleet met een watervalletje en bruggetjes, dat uitmondt in een klein meertje. De treinen hebben elk een eigen boordsoundtrack.

Max

De trein van Max neemt de blauwe baan en gaat na een slinger en een curve omhoog over de groene baan; daarna een bocht links en een scherpe rechtsom en weer onder de Moritz-track door. Hierna komt hij heel toepasselijk in een Bayern curve (helix) naar boven, om met een ruime bocht naar rechts weer bij het station aan te komen.

Hier rijdt hij af op de school van Meester Lämpel. Vlak voor aankomst zie je bovenin het raam het silhouet van de meester. Hij probeert zijn pijp aan te steken, maar weet niet dat die pijp door Max en Moritz is gevuld met buskruit - hij ontploft! Het silhouet slaat naar achter en het bordje Schüle zakt scheef. Door de ontploffing vliegt de trein vooruit om door een rookwolk in het station te rijden en nog een rondje door het landschap te maken, maar nu beduidend sneller. Het tempo van de muziek ligt nu ook hoger. Ondertussen hoor je Lämpel kuchen en hoesten en hij slaakt -met de stem van Pieter-Bas de Jonge- een aantal kreten (er zijn drie verschillende programma's), waarin "Alles kaput!" steeds terugkomt. Bij terugkomst zie je vlammen achter de schoolramen, hangt het bordje scheef en komt de zwartgeblakerde meester Lämpel boos naar buiten, en weeklaagt "Waarom ik, meester Lampel? [sic]", "Hilfe, hilfe!" of "Max! Moritz!".

Moritz

Moritz' zeepkistentrein rijdt over de groene baan in oostelijke richting het station uit. Hij buigt naar rechts en daalt af om via een opgaande helix weer op hoogte te komen. Aan de rechterkant is een kampvuurtje te zien, waarna de baan twee maal achter elkaar die van Max overbrugt. Vervolgens duikt hij onder Max door naar grondniveau en gaat daar een tweede opgaande helix in. Met een ruime bocht komt de trein terug bij het station. Daar zie je boven de ingang Max op en neer springen op een gigantisch scheetkussen. Bij zijn laatste grote sprong ploft hij met zijn volle gewicht neer op het kussen. Zo ontstaat er een enorme voelbare windvlaag, die Max hoog de lucht in doet vliegen en de trein een extra vaart geeft waarna ook deze de baan in een tweede snelle ronde aflegt met dito versnelde soundtrack. Na de tweede ronde zie je alleen nog de beentjes van Max bungelen uit het plafond.

Geschiedenis

Voorgeschiedenis

Max & Moritz is gebouwd op de plek waar tot 2019 de Bob stond. Omdat de bobsleebaan uit 1985 steeds vaker in onderhoud moest en er geen soortgelijke achtbanen meer geproduceerd worden, deed dat de Efteling besluiten om een alternatief te plaatsen. Op 9 oktober 2018 werd aangekondigd dat de Bob in september 2019 zou sluiten en vervangen werd door de nieuwe attractie Max & Moritz.^[2] De Efteling liet in november 2018 de naam "Max + Moritz 2 achtbanen voor donderstenen" vastleggen als handelsmerk.

Het was niet het eerste plan voor een powered coaster in het Anderrijk. Het achtbaanmodel van MACK Rides dat voor Max & Moritz gebruikt is, had al vele jaren eerder de aandacht van de Efteling getrokken: men had dit gezien bij de 'Alpenexpress "Enzian"' in Macks showroom Europa-Park uit 1984. Men wilde ook zo’n baan bij Mack bestellen en die in het Anderrijk plaatsen. De baan zou een stukje over de Piraña heen gaan. Ton van de Ven had ook al tekeningen gemaakt voor een stationsgebouw, en er was begonnen aan een maquette. Om budgettaire redenen ging het toen niet door.^[5] Met het verscheiden van de Bob was er alsnog de kans om zo'n baan, of zelfs gelijk maar twee stuks te bestellen.

Ontwerp

Efteling-ontwerper Robert-Jaap Jansen was verantwoordelijk voor het ontwerp. Het is de eerste attractie waarvoor hij hoofdontwerper is (hij werkte wel eerder al aan scènes in Symbolica). Zijn collega Karel Willemen heeft veel van Jansens ideeën op papier gezet en nader uitgewerkt waaronder het interieur. Jeroen Verheij deed dat voor de personages. De Efteling-ontwerpen werden bouwkundig uitgewerkt door Van Aken Architecten. Ontwerpcoördinator was Annette Vishers en het project werd geleid door de extern ingehuurde Paul van Amstel, die eerder ook projectleider was van de renovatie van de Python.

Oorspronkelijk bedacht Jansen twee verschillende concepten met een enkele achtbaan. Bij de presentatie aan de directie bleek dat er meer capaciteit nodig was waarna het idee ontstond om een dubbele aangedreven achtbaan te bouwen. Jansen wil de banen een naam geven naar analogie met de Python. Zo komt hij uit bij het verhaal van het kwajongens duo Max en Moritz. Als inspiratiebronnen voor de attractie en omgeving gebruikte hij onder andere de film The Sound of Music, foto's van Duitse vakwerkhuisjes en een stop-motionfilm over Max en Moritz uit 1941 door de gebroeders Diehl,^[6] al vindt hij de figuren daarvan (te) eng. Het team bracht ook een bezoek aan het geboortehuis van Busch in Wiedensahl.^[7]

In een eerste ontwerp zou je de klas van meester Lämpel binnenrijden waar alles om je heen ontploft. Hiervoor moest het gebouw nog verder uitgebouwd worden. Dit idee was vrij ver uitgewerkt maar is om budgettaire redenen toch geschrapt. Daarnaast bleek het ook niet haalbaar om de ritduur van de twee banen dan te synchroniseren.^[8]

Op de eerste gepubliceerde concept arts en bouwtekeningen zijn nog diverse zaken te zien die het niet gehaald hebben in het definitieve ontwerp. Zo zou er links op het station een torentje moeten komen, en aan de pleinzijde een groot waterrad.^[9] De oorspronkelijke wachtrij van de Bob werd in de eerste plannen gehandhaafd, en zou beginnen bij een rond pleintje met een waterpomp en ook een pad achter het Seylend Fregat langs naar het Spookslotplein. In een latere ontwerptekening zijn de nokken van de pannendaken glooiend in plaats van recht en zijn tonnen te zien. Menig idee uit de concepten, waaronder het torentje en waterrad, is geschrapt wegens budgettaire beperkingen en met name in een heel late fase sneuvelde nog veel aankleding en afwerking.

Onder de noemer "Galerij der Grappen & Grollen" werd ook speciale aandacht besteed aan de aankleding van de wachtrij en in het bijzonder aan het aanbrengen van maar liefst drie interactieve elementen tijdens het wachten: het scheetkussenorgel, een rijtje koeienbellen en de Boemknaller.

• Ontwerpen voor de buitenwachtrij
• 

  Mock-up van de entree

• 

  Ontwerp voor een wand in de buitenwachtrij

• 

  Een ander aanzicht op de schutting

• 

  Vroeg ontwerp scheetkussenorgel

• 

  Ontwerp voor het scheetkussenorgel

• 

  Ontwerp van een wand voor het clubhuis

• 

  Perkamenten met gekke opschriften

• Ontwerpen voor het station
• 

  Ontwerp voor exterieur van het station

• 

  Alternatief ontwerp met glooiende daklijnen

• 

  Ontwerp voor de achterkant van het station

• 

  Ontwerp voor de zijgevel van het station met Max op het springkussen

• 

  Ontwerpen voor verschillende gevels van het station

• 

  Ontwerp voor het interieur aan de zijde van de Max-trein

• 

  Ontwerp voor het interieur aan de zijde van de Moritz-trein

• 

  Ontwerp voor het springveermechanisme in het station

De baan werd gebouwd door de Duitse fabrikant MACK Rides en daar ontworpen door Stephan Alt. Hij ontwierp de twee banen die op een betrekkelijk kleine oppervlakte ingepast moesten worden en ook nog eens precies even lang moesten zijn zodat de treinen weer tegelijk terug in het station zijn.

Bouw

Op 10 mei 2019 werd de vergunningsaanvraag ingediend voor de verbouwing van het station.^[9] Begin juni moest zeer veel groen in het gebied het veld ruimen. In september startte de bouw op de bouwplaats van 8.850 m² groot. Henk Schellekens was uitvoerder voor het station, Frank Poels uitvoerder baan. Voor de funderingen werd 700 m³ beton gestort. Het hoogste punt werd op 20 december bereikt - een bescheiden gegeven in dit geval omdat het stationsgebouw natuurlijk grotendeels al bestond.

De basis van het stationsgebouw van de Bob bleef staan, maar het station werd aan de rechterzijde uitgebouwd (vanwege de lange treinen die niet in het Bobstation pasten) en opnieuw aangekleed. De grote ramen in de vorm van een halve cirkel verdwenen, de twee kleine raampjes links bleven en behielden ook hun muurschildering in Bob-kleuren. De kenmerkende muur langs de attractie werd afgebroken maar de pilaren keerden terug, nu met een houten schutting ertussen.

Op 9 maart 2020 arriveerde de eerste trein (Max) in de Efteling en werd op de baan geplaatst. Vanaf die week waren ook de effecten van meester Lämpel en Max op het scheetkussen voor het eerst te zien. Het testen van de gearriveerde treinen kon aanvankelijk niet gebeuren vanwege de heersende corona-pandemie. Leverancier Mack wilde vanwege de ernst van de situatie niet afreizen naar Nederland, waardoor het project vertraging opliep.

De Efteling deed, zoals ze dat eerder gedaan had voor andere bouwprojecten, een oproep aan het publiek voor oude gereedschappen en koekoeksklokken. De inzendingen werden gebruikt voor het aankleden van het stationsinterieur.^[10] In de wachtrij werden kleurige lampen-annex-luidsprekers geplaatst die werden geproduceerd door de Duitse firma Robers.

Het rommelige Steenbokplein voor de attractie ging in mei 2020 ook geheel op de schop en werd opnieuw bestraat en ingericht. Dit liep nog door tot in de zomer dat jaar; de nieuwe naam werd Max & Moritz Plein. Horecapunt De Steenbok zou aanvankelijk vervangen worden door het nieuwe restaurant met de (werk)naam Bäckerei Krümel, maar in februari 2020 werd alsnog besloten om in plaats daarvan het bestaande restaurant te handhaven, te ontdoen van zijn bobsleethema en te verbouwen tot Frau Boltes Küche. In afgeslankte vorm volgde Bäckerei Krümel, alsnog tegenover het verbouwde restaurant en opende op 4 december 2021.

De eigen Holle Bolle Gijs aan het plein, Tiroler Gijs, werd ongewijzigd teruggeplaatst maar wel ingebed in het verhaal van Max & Moritz. Hij gaat nu door het leven als Oompje Gijs, de oom van M&M wiens bed de bengels voorzien van kriebelkevers; een nieuw gedicht en tekening rondom de papierslokker geven hem deze context.

De bouw kostte in totaal 15 miljoen euro. Er werd een making-of van gemaakt die in tien korte afleveringen werd uitgebracht op YouTube.

Opening

Oorspronkelijk zou de attractie openen in het voorjaar van 2020. De COVID-19-crisis zorgde voor wat vertraging, alhoewel de baan zelf in hoofdlijnen al af was voor de eerste sluiting van de Efteling vanwege de pandemie. Toen de maatregelen van rijkswege per half mei tijdelijk weer wat versoepeld werden, kon de openingsdatum van 20 juni bekend gemaakt worden.

Ook bij deze attractie konden abonnementhouders een preview krijgen van de attractie voordat deze officieel open ging. Omdat abonnees van de Efteling vanwege de coronabeperkingen sowieso minder van hun abonnement gebruik konden maken dan voorheen, maar ook omdat er veel meer afstand gehouden moet worden onderling, werden er maar liefst 27 blokken van twee uur ter beschikking gesteld, buiten openingstijden van het park: tussen 4 en 19 juni dagelijks van 8-10 en 19-21 uur (op vrij- en zaterdagen alleen 's ochtends).

Ontvangst

De reacties op Max & Moritz waren gemengd. Natuurlijk waren er velen die het een leuke nieuwe aanwinst vonden voor het park, en de achtbaanrit zelf werd ook goed gewaardeerd. Maar er was ook veel kritiek. Allereerst was er een flinke groep die het verlies van de Bob sowieso spijtig vond, en in de nieuwe attractie geen volwaardige vervanger zag.^[11] Maar ook de nieuwe attractie sec kon op kritiek rekenen. De kinderlijke stijl en de vele grappen en grollen riepen al vroeg gemengde reacties op en de vraag wat de verbanden zijn met de bestaande ontwerpen in de Efteling. Desgevraagd was de reactie van hoofdontwerper Robert-Jaap Jansen dat het Eftelings is "omdat het in de Efteling staat".^[12] Deze toch wat circulair aandoende redenering werd al snel een gevleugelde uitspraak onder Eftelingfans. Wat naast het thema ook op kritiek kon rekenen was de mate van afwerking van het geheel.^[4]

Latere aanpassingen

Sinds eind 2021 wordt op hele rustige dagen alleen de single ridersrij gebruikt. Alle bezoekers betreden dan via deze route het stationsgebouw. Bij de ingang staat dan een klapbord om dit toe te lichten.

Techniek

Aangedreven achtbaan

De baan van Max & Moritz is een zogeheten aangedreven achtbaan of powered coaster, wat wil zeggen dat er in tegenstelling tot de traditionele achtbaan géén gebruik gemaakt wordt van zwaartekracht om de voertuigen door de baan te bewegen, maar dat elke trein een elektromotor aan boord heeft die de trein over de rails voortbeweegt. Onder de voorste zeepkist zit een extra wiel dat de trein aandrijft op een over het midden van de track aangebracht contactvlak. De voordelen van dit systeem zijn dat de baan veel vlakker kan blijven (geen lifthill nodig), dat snelheidsverschillen op de track mogelijk zijn en dat de treinen ook net zo goed achteruit kunnen rijden. Leverancier Mack heeft het type in 1982 ontwikkeld onder de naam Blauer Enzian. In Max & Moritz worden de eigenschappen ingezet om tijdens de rit te versnellen en vertragen, en om de tweede ronde met hogere snelheid te rijden. Er wordt niet achteruitgereden. Voor Mack is het de eerste achtbaan van dit type die twee tracks heeft in tegengestelde richting.

Voor de aandrijving is veel elektriciteit nodig, alsook voor Frau Boltes Küche waar elektrisch gefrituurd wordt. Er werd daarom tijdens de bouw een nieuw transformatorhuisje geplaatst, pontificaal voor het station op het Max & Moritz Plein. Om dit te camoufleren werd er een schutting en een haag omheen gezet.

Reservetreinen

Er zijn drie reservekarretjes beschikbaar voor de attractie: twee normale bakjes voor passagiers en een locomotief, met een neutraal uiterlijk. Zo kan de attractie open blijven tijdens sommige vormen van onderhoud aan de treinen; er kunnen altijd wat wagentjes of een locomotief in onderhoud zijn, maar er kan dan toch een complete trein samengesteld worden om mee te rijden.

Duurzaamheid

Bij de ombouw van Bob naar Max & Moritz was er ook aandacht voor verduurzaming. De attractie en het stationsgebouw worden volledig gasloos verwarmd. Het stationsgebouw van de Bob is deels behouden en bij de verbouwing is voor het houtwerk aan de buitenzijde van het gebouw gebruik gemaakt van de duurzame FSC-houtsoort Accoya. Wanneer de achtbaan afremt, wordt de vrijkomende energie teruggeleverd aan het elektriciteitsnet.

Muziek en geluidseffecten

Muziek

De muziek van de attractie werd gecomponeerd en geproduceerd door Audiocult; René Merkelbach, Marco Kuypers en Rosalie Zuyderwijk. Volgens ontwerper Jansen moest de sfeer die van “Tirol meets slapstick” worden. Voor de melodie stelt Jansen de Colonel Bogey Mars^[13] voor als inspiratiebron, zoals bekend uit de film The Bridge over the River Kwai van David Lean uit 1957. Daarnaast wil hij gebruik maken van een fagot en muzikale effecten met zingende zagen en gekke instrumenten.^[8] De soundtrack is in basis opgenomen met vier instrumenten: een fagot, gitaar, accordeon en tuba. Er komt ook gejodel in voor en er zijn veel geluidseffecten doorheen gemixt. Voor de geluidseffecten wordt onder andere gebruik gemaakt van het geluidseffectenpakket Toons! van Boom Library. De geitengeluiden die je hoort in de wachtrij zouden een “hommage aan de Veulenweide” zijn die (voor de Bob) op deze plek gesitueerd was.^[14]

Op het pleintje met de meiboom naast het stationsgebouw is een medley van bestaande Tirolermuziek te horen, dus, bijzonder voor een recente toevoeging, geen specifiek voor de attractie geschreven muziek. De bezetting van de orkesten is typisch enkele koperblazers, een klarinet, een accordeon en een drummer. De muziek is een verwijzing naar de muziek uit de wachtrij van de voormalige Bob, al worden er nu uitsluitend instrumentale versies gebruikt, zodat er niet te veel interferentie ontstaat met de dialogen uit het schimmenspel. In de medley komen bekende nummers voorbij zoals Tiroler Holzhacker Marsch door Die Oberland Musikanten en Beim Heimatabend door het Sonnwend Quintett. Sommige nummers zoals de Schellentanz door Brauchtumsgruppe Gallzein en Edelweiss door Trachtenverein "Die Naviser" zijn uitgevoerd met alpenklokken, een typisch instrument uit de Alpenlandse volksmuziek. De melodie van Edelweiss uit The Sound of Music is ook terug te horen in de kippenschuur van Frau Bölte, alwaar de kippen meekakelen. In het nummer Boarisch getanzt und geplattelt door Trachtenverein "Die Naviser" is ook het typische dijenkletsen te horen.

Stemacteurs

In en rond de attractie zijn de stemmen te horen van natuurlijk Max, Moritz en hun moeder Frau Schmetterling, alsook klagende dorpsbewoners. De teksten zijn veelal een soort pseudo-Duits, deels omdat dat natuurlijk grappig klinkt, maar ook zodat het meer sfeergeluiden zijn dan concrete tekst en daarmee min of meer gelijkwaardig begrijpbaar is voor internationale bezoekers.

Voor het inspreken van de stemmen is een beroep gedaan op een aantal professionele en minder professionele stemacteurs. De titelpersonages Max en Moritz zijn beide ingesproken door stemactrice Nola Klop, die veel ervaring heeft met onder andere nasynchronisaties. Zij nam ook de omroepberichten in de attractie voor haar rekening. Voor het andere hoofdpersonage, Frau Schmetterling, wist de Efteling de bekende cabaretière Brigitte Kaandorp te strikken. De animatronic met de meeste spraak, Meester Lämpel, werd van een stem voorzien door de Bergen op Zoomse acteur Pieter-Bas de Jonge. Het hoesten en huilen zijn echter geluidseffecten uit een commercieel audiopakket. De meester heeft drie verschillende monologen waarbij terugkerende elementen "Alles kaput!" en het roepen naar de belhamels zijn.

In het clubhuis wordt het verhaaltje van Max en Moritz verteld door logopediste Ans Verweij - de buurvrouw van Robert-Jaap Jansen. In het schimmenspel dat vanuit de wachtrij te zien is komen nog diverse klagende dorpsbewoners langs. De veldwachter is hierin ingesproken door entertainer René Peters, een verwijzing naar de vorige attractie op deze plek, de Bob, waarbij de daarbij behorende act van Peters in de latere jaren een vast nummer op de zomeravondopenstellingen was geworden. Hij sprak ook veiligheidswaarschuwingen in die, afwisselend met die ingesproken door Nola Klop, in het station klinken.

Ritmuziek

De treinen hebben muziek aan boord die tijdens de rit te horen is. Omdat ze in tegengestelde richting rijden, en misschien niet elke keer precies even snel, is het nodig dat de muziek zo gecomponeerd is dat deze niet 'botst' als de twee treinen bij elkaar in de buurt zijn. Dit werd vermeden door de geluidsterktes van de instrumenten verschillend te maken in de twee treinen, vooral van de percussie. Zo horen we bij Max de melodie vooral pizzicato gespeeld op viool en zijn de achtste noten van de hihat zeer duidelijk hoorbaar. Bij Moritz is de hihat minder aanwezig en zit de melodie vooral bij de accordeon en in het gefluit. Om te verifiëren of beide tracks goed simultaan klonken is een test gedaan waarbij medewerkers op fietsen met achterop een geluidsinstallatie rondjes zijn gaan rijden op het Theaterplein.^[14]

In het station horen we het draaien van de raderen en pogingen om de veer op te spannen. Vlak voor het vertrek spant de veer volledig op en knalt deze uit elkaar. Met het geluid van een flexatone (die verschillende keren zal terugkeren) en koekoeksklokken die afgaan start dan de rit met een stijgende toonladder op marimba. Hierna begint de melodie van de ritmuziek. Het afgaan van de koekoeksklokken is niet in beide treintjes gelijk getimed, waardoor er even een kakofonie ontstaat. Bij de versnelling in het station horen we weer de toonladder op marimba waarna het tempo van de melodie hoger wordt. In beide treinen is dan een stevige tegenmelodie van de klarinet te horen. Bij finale aankomst in het station horen we weer de flexatone en geluidseffecten van vogels, springveren, een kat en vallende, uiteenspattende glazen, potten en kisten.

Tijdens de rit zijn er in ieder treintje ook verschillende geluidseffecten te horen. Zo horen we bij Max onder andere de flexatone, het piepen van een hondenspeeltje, gejodel van een vrouw, een bel met stevig dopplereffect om de illusie van snelheid te creëren, een sirene, gierende banden in de bochten en een toeter. Bij Moritz daarentegen hoor je een haan die kraait, vogels, een bel met dopplereffect, ook de flexatone, gierende banden, een scheetkussen en een toeter. De geluidseffecten en de muziek zijn twee aparte tracks, waarbij de effecten geactiveerd worden via een sensor in de baan. Dit loopt soms mis waardoor een ritje zonder effecten te horen is.^[15]

Het verhaal

Aan de achtbaan is een verhaal gekoppeld, waaraan deze de naam aan te danken heeft. Max und Moritz (Max en Maurits in het Nederlands) zijn twee kwajongens uit een bekend Duits beeldgedicht uit 1865, geschreven en getekend door Wilhelm Busch. Het verhaal bestaat uit tekeningen met een rijmende tekstregel bij iedere prent. Het wordt gezien als één van de eerste stripverhalen. In het verhaal maken de kwajongens hun dorp onveilig door zeven streken uit te halen, waar de dorpsbewoners de dupe van worden. De streken zijn geen plagerijtjes maar uiterst wreed. Hun slachtoffers worden tot echt tot wanhoop gebracht, hen wordt pijn gedaan en dingen die belangrijk voor hen zijn worden rücksichtslos gestolen of vernietigd. Bij de laatste streek zijn Max en Moritz zelf het slachtoffer en worden gevoerd aan de eenden.

De Efteling heeft veel elementen uit het oorspronkelijke verhaal doen terugkomen in de attractie en de omgeving, maar in de Efteling-versie zijn de bengels wel veel goedaardiger en meer ondeugden naar moderne maatstaven die weinig echt kwaad doen. Er is door de Efteling een achtergrondverhaal gepubliceerd, dat overigens afwijkt van wat je in de attractie meemaakt.

Oorspronkelijk verhaal

In het boek zoals door Busch geschreven en geïllustreerd, worden in de inleiding de kwajongens geïntroduceerd. Daarna volgen zeven hoofdstukken waarin evenzoveel van hun streken zijn beschreven.

1. In de eerste streek gaan Max en Moritz achter de kippen van Frau Bolte aan, die zij koestert als haar kostbaarste bezit. Door stukjes brood met een touwtje erin neer te leggen weten ze ze alle vier aan elkaar te binden, waarna de kippen in paniek een boom invliegen en zichzelf verhangen. Frau Bolte is uiteraard in alle staten.
2. Alsof dat niet genoeg is pakken ze Frau Bolte nogmaals in de tweede streek. Bolte heeft haar geliefde maar dode kippen dan maar binnengehaald om ze te roosteren, om er toch nog iets goeds van te krijgen. Dit gunnen Max en Moritz haar niet, en ze hengelen de gebraden kippen via de schoorsteen naar buiten en eten ze allemaal op. Bolte verdenkt haar hondje Spitz en geeft hem ervan langs.
   

   Meester Lämpel
3. De derde streek leveren ze aan kleermaker Böck. Ze zagen het bruggetje voor zijn huis half door, roepen hem vanaf de overkant van de beek naar buiten, waarna Böck in het water stort. Hij staat op het punt te verdrinken als hij zichzelf nog aan twee ganzen uit het water weet te trekken. Vrouw Böck droogt hem op met haar strijkijzer.
4. Meester Lämpel is het doelwit van de vierde streek. Na een lange werkdag geniet hij altijd van orgelspelen en als hij thuiskomt een moment met zijn pijp. De kwajongens vullen zijn pijp echter met buskruit. Het gevolg laat zich raden.
5. Met hun vijfde streek richten ze hun pijlen op oom Fritz. Max en Moritz schudden meikevers uit een boom en vangen die in puntzakken. Deze ledigen ze in het bed van de oom. 's Nachts schrikt deze zich een hoedje. Pas als hij ze allemaal heeft doodgetrapt kan hij weer rustig slapen.
   

   Max en Moritz worden afgebakken
6. Voor de zesde streek begeven Max & Moritz zich naar de bakker. Het is paastijd en ze willen een pretzel stelen. Ze vallen echter in het meel en beslag. De meesterbakker treft de dieven aan, rolt ze snel tot broodjes en bakt ze af in de oven. Het lijkt gedaan met Max en Moritz, maar ze knagen zichzelf vrij.
7. Bij de bakker hebben ze hun lesje niet geleerd. Max en Moritz gaan voor hun laatste streek naar boer Mecke en snijden een gat in zijn jutezak, waardoor alle graan eruit loopt. De boer ontdekt de jongens en stopt hén in een zak. Hij brengt ze naar de molenaar, die ze vermaalt tot korrels. Deze worden aan de eenden gevoerd en het is nu toch afgelopen met Max en Moritz.

Daarna volgt nog een afsluitend hoofdstuk waarin blijkt dat alle dorpsbewoners blij zijn van de plaaggeesten verlost te zijn.

Efteling-versie

De Efteling heeft uit de oorspronkelijke elementen van het verhaal een nieuwe insteek gekozen. Zowel in de attractie als bij het gepubliceerde achtergrondverhaal is vooral gehandhaafd dat Max en Moritz schavuiten zijn, maar zij en andere elementen zijn verder in een nieuwe context geplaatst.

De Efteling-versie van het verhaal werd geschreven door Ad Grooten en nog voor de opening van de attractie gepubliceerd in de Wonder van najaar 2019. Een wat uitgebreidere versie van dezelfde tekst is opgenomen in het boek En ze leven nog lang en gelukkig dat in september van dat jaar verscheen. Er staan tekeningen bij van Robert-Jaap Jansen. Het is ook opgenomen in De Efteling Sprookjes Omnibus uit 2022.

M&M zijn nu de zoons van een klokkenmaakster, Frau Schmetterling (Vrouw Vlinder). In haar werkplaats hangt de mooiste klok, gemaakt door haar vader: de Zwaan Kleef Aan-klok. De gouden opwindsleutel hiervan heeft hun moeder echter een keer in een vlaag van frustratie over de langzame werkwijze van haar vader over de schutting gesmeten en is nu al jaren kwijt. M&M doen mee aan een zeepkistenrace. Ondertussen leren we nog over hun eerste vier streken. Ze bouwen hun zeepkisten met spullen uit de werkplaats; Max met een grote springveer in en Moritz met buskruit. Ze gaan helemaal los en Moritz belandt uiteindelijk in de sloot. Daar vindt hij de gouden sleutel terug. Iedereen is opgelucht en blij.

Bij de attractie is er geen sprake van een zeepkistenrace noch van een rol voor de gouden klok. Het beroep en de werkplaats van hun moeder, en het ontsnappen daaruit middels zeepkisten, vormen de basis voor de attractie. Er komt verder maar weinig uit de verhalen van Busch terug. Hier en daar is een element uit de zeven streken in de attractie verwerkt, zoals meester Lämpel en zijn opgeblazen pijp. De beeltenissen van de twee hoofdpersonen zijn wel sterk gebaseerd op de tekeningen van Busch, maar omdat de rest van het thema niet in het oorspronkelijke boek voorkomt, zijn hier weinig directe verbanden met het bronmateriaal.

Veel directere verwijzingen naar Busch' verhaal vinden we in de omgeving van de attractie. Oompje Gijs is direct gebaseerd op de vijfde streek van Max en Moritz, Frau Boltes Küche op de tweede streek en Bäckerei Krümel verwijst naar de zesde. De Efteling-tekeningen die hierbij gebruikt zijn, zijn direct van de oorspronkelijke illustraties afgeleid.

Souvenirs

Ten tijde van de opening van de attractie bracht de Efteling een aantal gerelateerde souvenirs uit. Een pin-set met drie verschillende pins (Max respectievelijk Moritz in hun zeepkist, en het attractielogo), een t-shirt met opschrift 'wie dit leest is gek' (zoals op de poster in de wachtrij), een poster en koelkastmagneet met de key visual erop, en hoe kon het ook anders, een scheetkussen.

Attracties

Fantasierijk: Symbolica·Fabula·Aquanura Marerijk: Sprookjesbos·Carrouselpaleis (Stoomcarrousel en Diorama)·Stoomtrein·Droomvlucht·Raveleijn·Villa Volta·Kindervreugd·Volk van Laaf (en Monorail)·Anton Pieckplein·Efteling Museum Reizenrijk: Carnaval Festival·Vogel Rok·Sirocco·Archipel·Kleuterhof·Kinderspoor·Pagode·Gondoletta Ruigrijk: Game Gallery·Halve Maen·Oude Tuffer·Stoomtrein·Nest!·Python·Joris en de Draak·De Vliegende Hollander·Baron 1898 Anderrijk: Danse Macabre·Piraña·Fata Morgana·Max & Moritz Voormalig: Speeltuin (1951-1989)·Kinderbad (1952-2002)·Zwembad (1953-1988)·Kanovijver (1953-2005)·Roeivijver (1954-2010)·Rolschaatsbaan (1957-1965)·Kleuterhof (1960-1989)·Veulenweide (1964-1984)·Waterorgel (1966-2010)·Wankelbrug (1976-1989)·Spookslot (1978-2022)·Radiografisch Bestuurbare Bootjes (1980-2005)·Polka Marina (1984-2020)·Bob (1985-2019)·Monsieur Cannibale (1988-2021)·Game Gallery West (1990-1993)·Pegasus (1991-2009)·Avonturen Doolhof (1995-2021)·Kinder Winter Wonderland (winters 1999-2013)·IJspaleis (winters 1999-2020)·PandaDroom (2002-2019)·'t Hijgend Hert (winters 2002-2020)