Kabouterdorp

Het Kabouterdorp is het tweede sprookje op de route in het Sprookjesbos. Het toont in en om verschillende paddenstoelenhuisjes het leven van de kabouter, een bekend mythologisch wezen uit volksverhalen. De verschillende scènes zijn gebouwd tussen 1952 en 1980 naar ontwerpen van Anton Pieck, Ton van de Ven en Henny Knoet.

Het totale tafereel behelst niet een uitbeelding van een enkel bestaand sprookje over kabouters, maar er zijn later door de Efteling wel twee verhalen specifiek voor het Kabouterdorp geschreven: "De gouden stemvork" in Sprookjes van de Efteling en "Het kabouterdorp" in Sprookjesboek van de Efteling.

Uitbeelding

Paddenstoelendorp

Het eerste object dat men tegenkomt wanneer men vanaf Doornroosje het Kabouterdorp betreedt, bevindt zich aan de linkerzijde van het klinkerpad. Daar staat de eerste waarschuwing voor bosbrandgevaar in het bos op een houten bord, waar met gotische letters een rijmpje is te lezen:

Aan de rechterzijde begint het eigenlijke Kabouterdorp. Hier is voor kinderen een kort zijpad van de hoofdroute aangelegd, met een drietal paddenstoelen met lage doorgangen waar ze doorheen kunnen lopen. Kabouters zijn hier overigens nog niet te zien. Ouders worden gemaand op het hoofdpad te wachten met het beroemde rijmpje:

Het rijmpje is te vinden op een hartvormig bordje dat aan een laag houten poortje hangt aan het begin van het parcours, sinds 2023 is de tekst ook in het Engels aangebracht.

Als je dit parcours betreedt, kom je buiten eerst langs een klein tafeltje met vier krukjes en een waslijntje met wat kabouterkleren. De eerste twee paddenstoelen zijn vliegenzwammen en onderling verbonden met een bruggetje over een vijver. In de eerste staat een kachel, waarin je het brandende hout hoort knapperen; het rookgaskanaal mondt uit op een zwarte ijzeren schoorsteen op het dak. De tweede heeft een bel buiten hangen en binnen hoor je boven je hoofd de geluiden van een snurkende kabouter, die je verder niet te zien krijgt. In de derde zwam, een morielje, hangt een plankje met vier boeken - waarvan één een afbeelding van een paddenstoel op de rug heeft. Buiten staat een kruiwagentje in de beplanting.

Alledrie de paddenstoelen hebben lantaarntjes buiten hangen en raampjes voorzien van luikjes met hartvormige uitsparingen, en in de muren loerbuizen waardoor je via gekleurd glas naar buiten tuurt.

De Kabouterboom met Muziekkabouter

In een holle boom, tussen het paddenstoelenparcours en het Grote Kabouterhuis, vinden we de eerste kabouter van het dorp: de muziekkabouter. De boom, waar op Pieckeriaanse wijze een verwrongen gezicht in te herkennen is, is voor kinderen een geliefd klimobject.

Tussen de wortels zijn twee kijkruitjes te vinden; op ooghoogte voor kleine kinderen, maar alleen door te hurken te gebruiken voor volwassenen. In en onder de boom is een kleine ruimte uitgespaard waarin we een scène vinden met een kabouter die op z'n spinet het Menuet in G majeur speelt. Achterin komt een baardloze kabouter zo nu en dan even kijken van achter een deurtje. De opgestelde partituur is niet die van het Menuet dat hij speelt: erboven staat in sierlijke letters: Per Jocum. Opus II (Latijn: "Voor de grap, tweede werk"), en de muziek is praktisch onuitvoerbaar.

De muziek weerklinkt uit alle Muzikale Paddenstoelen in het Sprookjesbos. De eerste van de twintig op de route is te vinden naast de Kabouterboom. De suggestie wordt gewekt dat het dus deze kabouter is die de muziek produceert die uit de paddenstoelen komt.

• 

  De holle boom van de muziekkabouter

• 

  Muziekkabouter en kabouter achter deurtje

• 

  De onzinpartituur 'Per Jocum'

Het loze vissertje en het schrijvertje

Aan de andere zijde van het pad vinden we, onder een overhangende paddenstoel, een kabouter die zit te vissen, ingedommeld in een bootje in het vijvertje dat zich rondom de paddenstoel bevindt. Wanneer je hem roept via de microfoon boven het bordje waarop te lezen valt:

schrikt hij wakker. Z’n ogen staan dan wijd open en kijken met een verbaasde blik richting de persoon bij het bordje. Het vissertje heeft een hengeltje met een dennenappel als dobber. In zijn hand houdt hij een grote groene fles. Kenmerkend is ook de flinke pukkel op zijn wang. Aan de kant van de vijver, naast het deurtje, is een andere kabouter te zien die bezig is zijn pijp te stoppen.

Het paddenstoelenhuisje zelf bestaat uit een langwerpige paddenstoel (ruwweg gemodelleerd naar een morielje) met een kleine poort en een trap omhoog, waar kinderen makkelijk doorheen kunnen, maar volwassenen alleen gebukt in kunnen komen. Via een smal houten bruggetje kom je dan uit in de bovenverdieping van een grote bolle vliegenzwam. In deze ruimte is een scène van een schrijvende kabouter van achter glas te bekijken.

Aan de houten tafel is een kabouter te zien met een brilletje op die met een pennenveer aan het schrijven is. Af en toe kijkt hij over zijn schouder naar de mensen achter het glas, om vervolgens weer door te gaan met pennen. Vlakbij hem is een eekhoorn te zien die hij schijnbaar als huisdier houdt. Over de vloer en op de planken zien we de boeken over paddenstoelen, sprookjes en geneeskrachtige kruiden. We zien ook het bedje van de kabouter, het kooitje voor de eekhoorn en een stoof. Op de achtergrond klinkt rustgevende speeldoosmuziek.

Aan de andere zijde van de ruimte vinden we een raam met luiken en een vensterbank dat uitzicht geeft over het Kabouterdorp. Vanaf de grond ziet men je hier uit de paddenstoel kijken, waardoor het vooral voor (groot)ouders een geliefde locatie is voor het nemen van een foto van de (klein)kinderen. De bovenverdieping van de paddenstoel is weer te verlaten via een houten trap.

• 

  De schrijfkabouter aan het werk

• 

  De kabouter kijkt even op

Het Kabouterhuisje met het waterrad

Als je de houten trap vanuit de paddenstoel van de schrijvende kabouter achter je laat kom je op een klein pleintje aan een waterstroompje. Het water drijft een waterrad aan de zijkant van een volgend huisje aan. Via een stenen trapje kom je voor het huisje te staan, dat opvallend genoeg minder zwammig van karakter is dan de overige bouwsels in het dorp. Het betreft een voornamelijk als gewoon huisje vormgegeven constructie, met een dak van pannen en een klokgevel. Alleen rechts is de link met het rest van het mycologische dorp te zien: hier bestaat het huisje uit een bruine langwerpige morieljepaddenstoelenhoed. Voor het huisje is een klein bruggetje te vinden en een hekje met een kruk. Het is het tweede interactieve element in het Kabouterdorp: als je het hekje probeert open te doen, komt een kaboutermannetje kijken, al lijkt hij de bezoekers niet te kunnen zien. De deurkabouter zegt:

We komen deze interactie met een kruk aan een hek later in het bos ook tegen bij Hans en Grietje, hoewel dat sprookje veel eerder aan het bos werd toegevoegd.

Rechts van het deurtje zien we, voor het huisje, een kaboutervrouwtje. Ze is de enige vrouw in het hele dorpje en rolbevestigend bezig om de was te doen. Ze staat onder een afdakje van stro op een houten vlondertje boven het stroompje haar wasgoed op een wasbord uit te schrobben. In de tobbe is meestal een flinke laag schuim aanwezig. Boven het kaboutervrouwtje hangt een waslijntje.

• Het huisje met het waterrad
• 

  Zijkant van het huisje

• 

  De deurkabouter komt naar buiten

• 

  Het wasvrouwtje onder haar afdak

Het Grote Kabouterhuis met de rustende kabouters

Als laatste onderdeel van het Kabouterdorp, voordat de route zich verder begeeft naar het sprookje van De zes dienaren, is een huisje te zien met een gelijkvloerse doorloop. Het is vrij organisch opgebouwd uit steengaas en gestuukte gipsblokken. Links bestaat het dak weer uit de bruingevlamde kegel van een morielje, de uitwaaierende dakvorm rechts heeft in elk geval de kleuren van een vliegenzwam. Tegen de buitenmuur zit een vissende kabouter onder een paraplu en we zien een kabouter op het balkon uit een raampje naar buiten kijken. Op het dak van het huisje zijn windvaantjes met een kabouter en een eekhoorn er op te zien en hier is ook een klokkentorentje met een bel die met enige regelmaat klingelt. Aan de linkerkant is een loden schoorsteentje te zien dat, volgens een bekende anekdote, door Mari van Heumen naar eigen zeggen met een houten hamer is bewerkt in opdracht van Anton Pieck om 'm een authentiek uiterlijk te geven.^[1]

Het huisje is via twee poortjes te betreden, aan de linker- en aan de rechterzijde. Boven het poortje aan de linkerzijde hangt een hoefijzer, en naast het poortje aan rechterzijde is een niet beweegbare bel te vinden. In het huisje kunnen we via twee openingen met smeedijzeren traliewerk naar buiten kijken. Achter glas zijn vier kabouters te zien die slapen, of rustend met een pijpje luisteren naar een speeldoos. Twee kabouters liggen in bed: eentje geheel links in een bedstee. De andere, uiterst rechts in een losstaand ledikant, heeft een flinke griep te pakken. Een ander is aan het dommelen in schommelstoel. De enige kabouter die nog wakker lijkt te zijn heeft het boek Anton Pieck en de wonderbaarlijke geschiedenis van de Efteling voor zich open liggen (de pagina verschilt ieder jaar) en op de tafel ligt de Efteling Kabouter Courant. Het interieur bestaat verder uit doorgezakte ruwe balken die het plafond dragen, een gevulde kromme boekenplank en een antieke potkachel.

Dit huisje wordt gezien als één van de mooiste elementen in het Sprookjesbos en bevat veel kenmerken die tegenwoordig als 'Eftelings' worden gezien. Onder andere de kenmerkende speeldoosmuziek die hier klinkt en de Pieckmuisjes treden in dit huisje voor het eerst op. Eén van de muisjes staart naar een stuk brood op een krukje en maakt om de paar seconden een grote sprong om er bij te kunnen komen.

Winter Efteling

In de wintertijd komt er uit de dan met witte klodders bedekte paddenstoelen muziek waaraan kerstbelletjes zijn toegevoegd; om dit weer te laten 'kloppen' met het tafereel in de holle boom wordt sinds 2012 tijdens de Winter Efteling een viertonig klokkenspel geplaatst dat mechanisch verbonden lijkt met het spinet. Daarnaast staat er meestal een piepklein kerstboompje en hangt er een krans aan de deur achterin de boomwortelruimte.

Bij het vissertje, die 's winters een sjaal draagt, dobbert een ijsschots met vier schaatsende Pieckmuizen.

Het zicht van de kabouter die naar buiten komt uit het huisje met het waterrad lijkt in de winter beter, of we worden verraden door onze silhouetten in de sneeuw, want dan zegt hij (met de stem van Karel Willemen):

Aan de deur hangt een krans en onder het afdakje van het wasvrouwtje een guirlande, voorzien van enkele gouden dennenappels.

Binnen in het Grote Kabouterhuis aan de overkant zijn op tafel hulstblaadjes te vinden en een krans met dennenappels aan de schouw. De twee kabouters die buiten te vinden zijn dragen een sjaal. Sinds Winter Efteling 2012-2013 worden de paddenstoelenhuisjes bedekt met een laag nepsneeuw.

Geschiedenis

Het Paddenstoelendorp in 1952

De verschillende kabouterwoningen zijn in de loop der jaren gebouwd. Bij de opening van het Sprookjesbos op 31 mei 1952 was het paddenstoelendoorloopje het enige deel van het Kabouterdorp. Er is daar echter geen kabouter in te vinden, en daarom werd de 'attractie' diplomatiek aangekondigd als Paddestoelendorp. De wegwijzer langs de sluiproute om het kasteel van Doornroosje verwijst daarom ook nu nog naar het Kabouterdorp als de Paddestoelen. In het openingsjaar was overigens verderop in het Sprookjesbos wel al de kabouter Kleine Boodschap te vinden.

Anton Pieck ontwierp voor aan de puntigste paddenstoel een vogelkooi met vogel; de kooi werd ook uitgevoerd, maar verdween in de loop der jaren weer.

Uitbreidingen 1972 en 1974

Het Grote Kabouterhuis was het eerste huis met bewoners dat in het dorpje werd geopend, in 1972. Het werd ontworpen door Anton Pieck, maar de uitvoering is gedaan door Ton van de Ven. De holle boom en de scène van de muziekkabouter volgden twee jaar later. Pieck ontwierp hiervoor "dansende elfen en gedrochten", die echter niet werden uitgevoerd. Dit intrigerende ontwerp van Pieck is onder andere te vinden in Anton Pieck en de wonderbaarlijke geschiedenis van de Efteling en in het Efteling Museum.

• Ontwerpen Pieck en bouw
• 

  'Dansende elfen en gedrochten', niet uitgevoerd (Pieck)

• 

  Ontwerp exterieur Grote Kabouterhuis (Pieck)

• 

  Ontwerp interieur Grote Kabouterhuis (Pieck)

• 

  Plaatsing van de paddenstoelen van het grote huis

• 

  Interieur Grote Kabouterhuis in 1978

Uitbreiding 1980

In 1980 wordt het Kabouterdorp flink uitgebreid. Onder leiding van Ton van de Ven worden twee nieuwe huisjes verwezenlijkt aan de andere zijde van het pad. Het paddenstoelenhuis van de schrijvende kabouter wordt gebouwd op de plek waar voorheen een schuilhut was te vinden. Het exterieur werd overigens nog ontworpen door Anton Pieck, maar de scène binnen is geheel een ontwerp van Ton van de Ven. Het huisje met het waterrad is eveneens een ontwerp van Anton Pieck dat door Ton van de Ven werd uitgevoerd. Op het oorspronkelijke ontwerp van Pieck valt te lezen dat het huisje eigenlijk bedacht was voor tussen de Kabouterboom en het Grote Kabouterhuis. De uitbreiding wordt in 1980 geopend door Anton Pieck en Martine Bijl in aanwezigheid van burgemeester Fiévez van Loon op Zand.

Het wasvrouwtje is echter geen ontwerp van Pieck of Van de Ven, maar van Henny Knoet. Op een illustratie die Knoet van het Kabouterdorp maakte in 1979 is ze al te zien. Terwijl Van de Ven tijdens de bouw van het dorp op vakantie was bedacht de decoratie-afdeling om ook het wasvrouwtje te maken: iets waar Van de Ven waarschijnlijk niet door geamuseerd was toen hij terugkwam.

Het kan als jammerlijk beschouwd worden dat het zicht op het huisje gehinderd wordt door het afdakje, dat nodig is om de kabouter droog te houden. Anderzijds is het wasvrouwtje wel een kenmerkend onderdeel van het Kabouterdorp. Zo vertegenwoordigt ze het Kabouterdorp al jaren fier in het fotoboekje. In het Sprookjesboek van de Efteling werd het Wasvrouwtje plots 'Tobbelientje' genoemd.^[2] Later werd dezelfde naam ook voor merchandisedoeleinden gebruikt.

In de loop van de jaren 90 raakt het waterrad zodanig uit evenwicht, dat het steeds vaker stil komt te staan. Extra contragewichten en zelfs het verwijderen van een plank mogen niet baten. Uiteindelijk wordt in 2000 het hele gebouwtje gerenoveerd, waarbij er ook uiterlijk nogal wat verandert in de details van de uitvoering. Het rad draait sindsdien weer prima.

Een leuke anekdote die opduikt tijdens het vijftig jarig bestaan van het park, is dat er bij de opening van het Kabouterdorp nog geen kleding was om aan het waslijntje in het paddenstoelenparcours te hangen, waarop Mari van Heumen snel naar huis ging om wat kleren van zijn kinderen te halen en op te hangen aan het lijntje.^[1]

• Bouw Kabouterhuis en Paddestoel, voorjaar 1980
• 

  Een zojuist gebouwd Kabouterhuis, voor het vullen van de vijvers

• 

  Kabouterhuis in aanbouw, de voorzijde

• 

  Paddenstoelenhuis in aanbouw, op de achtergrond het Kabouterhuis

• 

  Paddenstoelenhuis in aanbouw

In aanloop naar de opening van seizoen 1987 krijgt de Schrijvende Kabouter als marketingstunt de naam ‘Archibald’. Hij zou benoemd zijn tot erelid van de ‘Kring van Noord Brabantse Archivarissen’, waarvan de voorzitter Marc Taminiau zou wezen.^[3]

Renovatie 2018

Tussen 3 september en 1 december 2018 kreeg het Kabouterdorp een grote opknapbeurt van dertien weken. Daarbij zijn de houtconstructies, stucwerk, kozijnen en schilderwerk van alle huisjes onder handen genomen. Bij deze renovatie werden onderdelen vernieuwd, waaronder de microfoon bij de visser en de taart op tafel bij de rustende kabouters binnen. Ook werd de kop van de deurkabouter vervangen. Al eerder, in december 2015, was de trap van de paddenstoelenwoning van de schrijvende kabouter gerenoveerd.^[4]

Naast onderhoud zijn er ook elementen toegevoegd. Zo zijn er extra bosdieren te ontdekken: er komt een spin naar beneden bij de kabouter achter de visser en achter de wassende kaboutervrouw komt een konijn achter een stapel brandhout vandaan. Boven de ingang van het Grote Kabouterhuis piepen nu om de beurt een eekhoorn uit het onderste en een muisje uit het bovenste raam. Binnen zijn er meer Pieckmuizen te ontdekken. De springende muis bij het krukje met brood is met krukje en al verplaatst van naast de bedstee naar naast de tafel, om meer op te vallen in de scène. De taart op tafel die tot dan van inmiddels wat afgetakeld gips was, werd vervangen door een veel fraaier, roze exemplaar. Twee kabouters die eerder geluidsloos waren, hebben nu een stemgeluid gekregen. Het wassende kaboutervrouwtje neuriet het Menuet in G en de kabouter die uit het centrale raam van het Grote Kabouterhuis kijkt giechelt en grinnikt. In het schoorsteenpijpje van de paddenstoelenwoning van de schrijvende kabouter is nu een muisje te vinden dat af en toe over de rand komt piepen.

Het oudste deel van het Kabouterdorp werd niet meegenomen bij deze opknapbeurt. De drie losse paddenstoelen waren sinds eind 2017 ontoegankelijk voor bezoekers.

Opknappen Paddenstoelenparcours

De toekomst van het afgesloten Parcours zou nog even onzeker geweest zijn. Toen in 2017/2018 ideeën gezocht werden voor uitbreiding van het Sprookjesbos onder de naam Sprookjesrijk, werd onder andere een idee bedacht voor Het Geheim van de Kaboutermijn. Deze zou mogelijk op de plek van het parcours moeten komen en was naar verluidt dicht bij daadwerkelijke uitvoering. Uiteindelijk is toch gekozen voor De Zes Zwanen als Sprookjesbos-uitbreiding.

Op 11 april 2023 begonnen eindelijk, na vijfenhalf jaar afgesloten te zijn, de werkzaamheden aan het herstel van het Paddenstoelenparcours. De oude paddenstoelen werden geheel verwijderd en nieuwe op hun plaats teruggebouwd. Van de oude paddenstoelen werden snel enkele 'stippen' uitgezaagd en veiliggesteld door Team Erfgoedbeheer. Karel Willemen greep de kans om wat kleine aanpassingen te maken. Zo zijn de doorgangen wat breder en nu drempelvrij zodat ze rolstoeltoegankelijk worden. Eén van de paddenstoelen is daarvoor ook iets verplaatst. De paddenstoelen zelf werden nog wat gedetailleerder dan voorheen, met kraagjes bovenaan de steel en een platen-structuur aan de onderzijde van de hoed, in plaats van de eerdere houten planken. Op het ontwerp zijn kraagjes te zien bij alle drie de paddenstoelen, maar de Efteling heeft zich op tijd gerealiseerd dat de morielje helemaal geen kraagje draagt, dus die is uiteindelijk niet aangebracht.

Ook werden er nog wat details aan toegevoegd, zoals een luikje dat op een kier staat, een nieuw boekenplankje, een belletje aan de buitenkant, nieuwe lantaarntjes en in de paddenstoel met de schoorsteen een klein kacheltje in de wand. Ook hoor je nu een snurkende kabouter vanaf de ‘zolder'. De vernieuwde paddenstoelen zijn vanaf 19 september 2023 weer toegankelijk.

• Nieuwe ontwerpen door Karel Willemen
• 

  Paddenstoelen met 'rokjes'

• 

  Boekenplankje

De kabouters

Zie voor meer informatie Kabouter

Oorsprong

Dit tweede sprookje op de wandelroute van het Sprookjesbos is niet gebouwd naar aanleiding van een bestaand verhaal, maar laat het leven zien van 'de kabouter', één van de bekendste mythische wezens in de Westerse wereld. Kabouters komen in Angelsaksische, Scandinavische en Germaanse sprookjes, sagen en legenden regelmatig voor als baardige, oude aardgeesten met het postuur van een klein mannetje. Het woord kabouter komt van het Middel-Nederlandse “cobout”, dat “huisgeest” betekent. De eigenschappen en eigenaardigheden die aan de kabouter en aanverwanten worden toegeschreven verschillen nogal van streek tot streek, waardoor ze afwisselend in een kwaad en goed daglicht staan. In veel vertellingen echter, zijn kabouters weinig zichtbare wezens die de armen en behoeftigen helpen. Het bekendst zijn de verhalen waarin ze hulp bieden aan hen die met onmogelijke opdrachten worden opgezadeld, door ’s nachts bergen werk te verzetten als schoenen maken, koren malen en manden vlechten. Hier komt de Nederlandse uitdrukking “Dat hebben de kaboutertjes gedaan” vandaan. Dit motief wordt ook gebruikt in het eerste sprookje van drie in het verhaal De kabouters uit de Kinder- und Hausmärchen van de gebroeders Grimm.

Literatuur

De gebroeders Grimm hebben meer sprookjes opgenomen in hun sprookjesbundel waarin kabouters een rol spelen. De kabouter uit Het aardmannetje is een nogal driftig en onaangenaam exemplaar, maar De drie mannetjes in het bos houden er een Vrouw Holle-achtig rechtvaardigheidsbesef op na. Het vlijtige meisje dat zonder morren hun stoepje veegt belonen ze met een mond vol gouden dukaten. Veel kleine valse ventjes uit de sprookjes van Grimm zijn overigens geen kabouters, maar eerder demonen of personificaties van de duivel. Repelsteeltje uit het gelijknamige sprookje is hier een schoolvoorbeeld van.

In de literatuur zijn vooral illustrator Rien Poortvliet en co-auteur Wil Huygen de laatste decennia van enorme invloed geweest op het beeld dat men in de Nederlanden van de kabouter heeft. Hun welhaast wetenschappelijke fictie over een superieure kaboutermaatschappij, levend in harmonie met de natuur, vindt nog altijd gretig aftrek en leverde als spin-off zelfs een populaire tekenfilmserie uit eind jaren tachtig, David de Kabouter, op.

Kabouters in de Efteling

In de Efteling is een dertiental kabouters te vinden in het Kabouterdorp, maar ook daarbuiten zijn de aardmannetjes present. De bekendste is de baardloze kabouter Kleine Boodschap, die vlakbij het Herautenplein al sinds de opening van het Sprookjesbos op een stenen muurtje zit en gasten naar de toiletten wijst. Op de daken van de huisjes van Speeltuin Gijs en Geeuwende Gijs vinden we eveneens baardloze kabouters, als ook de drie hoofden die ter decoratie op de klok van de zeven geitjes dienen. Het klassieke Eftelingwapen wordt door twee kabouters gedragen. Vroeger maakte Anton Pieck veelvuldig gebruik van kabouters in grafische ontwerpen voor het park. Ze doken op op menukaarten, wegwijzers, brochures en parkeerstickers. Tegenwoordig spelen kabouters nog steeds een grote rol binnen de Efteling. Ze zijn een geliefd onderwerp voor de cover van het jaarlijkse fotoboekje en de verschillende sprookjesboeken van het park. De kabouters, en met name Kabouter Ko, hebben een rol in de tv-serie Sprookjesboom. Voor de campagne van het persoonlijk sprookje in 2012 werd een kabouter gebruikt als de schrijver van het souvenir.

De sprookjes

Hoewel het Kabouterdorp bestaat uit losstaande taferelen die niet zijn gebaseerd op een oorspronkelijk verhaal, schreef Martine Bijl speciaal voor Sprookjes van de Efteling het begeleidende sprookje "De gouden stemvork".^[5] Dit verhaal was lange tijd in beknopte versie te lezen in het sprookjesboek dat staat opgesteld bij de kabouterboom.

Het sprookje van Bijl is in het meest recente Sprookjesboek van de Efteling niet opgenomen; daarvoor in de plaats werd een nieuw verhaal geschreven getiteld "Het kabouterdorp". Ook het sprookjesboek bij de kabouterboom in het bos toont nu deze nieuwe versie. Het is te beluisteren op de tweede cd van het luisterboek Sprookjesboek van de Efteling en een ingekorte versie staat in En ze leven nog lang en gelukkig (2019).

De gouden stemvork

Het sprookje

In een klein welvarend land leefde een koning met drie mooie dochters. Twee van die dochters waren bijzonder muzikaal, maar de jongste, Estrella, was dat bepaald niet. Ze kon geen noot zuiver zingen en bij het dansen struikelde ze tien keer over haar eigen voeten. De koning zond zijn minister van Vrolijke Zaken er op uit om een muziekonderwijzer voor haar te vinden. De minister had echter weinig zin om de reis te maken en gaf de opdracht door aan de klokkenluider, die op zijn beurt de opdracht doorgaf aan een poortwachter. Ook hij zag er geen heil in om een man te vinden die toch onvindbaar zou zijn, maar op dat moment kwam de hofmandenmaker voorbij. De poortwachter drukte hem een zilverdukaat in de hand en hij kreeg zo de opdracht om voor de koningsdochter een muziekonderwijzer te vinden.

De volgende dag vroeg de koning aan de minister waarom hij nog niet weg was om een muziekleraar voor Estrella te vinden. Toen hij hoorde hoe hij de opdracht had doorgegeven aan de klokkenluider, werd de minister op staande voet ontslagen. De mandenmaker kon ondertussen niemand vinden die het aandurfde om de a-muzikale prinses te onderwijzen. Totdat hij in een lieflijk kabouterdorpje kwam, waar de mooiste muziek weerklonk. Er stond zelfs een holle boom waar een kabouter in zat achter een klavecimbel. Eén van de kabouters vertelde de mandenmaker dat ze muzikabouters waren en dat ze alles wisten van zijn opdracht. Omdat hij als enige paraat was om te zoeken naar een muziekonderwijzer, kreeg hij van de muzikabouter een gouden stemvork, waarmee hij de koningsdochter kon betoveren.

De mandenmaker ging terug naar het paleis, waar op dat moment een groot feest gevierd werd. Hij sloeg de stemvork op een voorwerp, vlakbij de prinses, die op dat moment geweldig kon dansen. Bij een tweede slag met de stemvork klonk er een prachtig lied uit het keeltje van de koningsdochter. Vanaf dat moment danste zij zo sierlijk als een ballerina en zong zij zo zuiver als een nachtegaal. De mandenmaker besloot om het hele verhaal aan de koning te vertellen, die daarop de mandenmaker aanstelde als zijn nieuwe minister van Vrolijke Zaken. De koning stuurde de muzikabouters iedere week een kistje van zijn beste wijn. En uiteindelijk trouwde Estrella met de nieuwe minister van Vrolijke Zaken.

Oorsprong

Er zijn ontelbaar veel sprookjes bekend waarbij een betoverd object de oplossing tot een probleem vormt. In de Kinder- und Hausmärchen van de gebroeders Grimm zijn voorbeelden te vinden als Tafeltje dek je, ezeltje strek je, knuppel uit de zak, De raaf en De ijzeren kachel. Het meest leentjebuur lijkt Martine Bijl te hebben gespeeld bij het sprookje Zwaan kleef aan. Daarin is een prinses ongelukkig en kan pas weer aan het lachen worden gemaakt wanneer de onhandige jongste zoon van een houthakker met de hulp van een klein mannetje een gouden zwaan of gans vindt, waar een hele stoet mensen aan vast komt te zitten.

Martine Bijl maakt in haar bewerking slechts sporadisch gebruik van het Kabouterdorp. De focus in het verhaal ligt niet op de kabouters en/of het dorpje, het dient enkel als het decor waar de mandenmaker de muzikale kabouters vindt en de gouden stemvork overhandigd krijgt, om vervolgens weer snel richting het paleis van de koning te vertrekken. Ten tijde dat dit sprookje geschreven werd (1974) bestond het Kabouterdorp slechts uit een huis, de holle boom en het paddenstoelenparcours.

Het kabouterdorp

Het sprookje

Er was eens een kaboutervolkje dat midden in een groot bos woonde. Hun dorpje bestond uit kleine stenen huisjes, grote woonpaddenstoelen en een holle boom. In die boom woonde Riedeltje, de muziekkabouter van het dorp. Hij speelde elke dag de prachtigste melodieën op zijn piano, die via bijzondere muziekpaddenstoelen door het hele bos te horen was. Speciaal voor het lentefeest had Riedeltje een nieuw liedje gemaakt.

De volgende dag had Riedeltje hoofdpijn. Dat kwam vast door de vlierbessenwijn van de avond daarvoor. Riedeltje strompelde naar buiten voor wat frisse lucht, maar "Pats!"… de deur viel achter hem in het slot. "Dom van me", zei hij. "De sleutel ligt nog binnen." Hij duwde hard tegen de deur, maar helaas, deze ging met geen mogelijkheid meer open. Riedeltje ging daarom in het dorp zoeken of een andere kabouter hem kon helpen de deur open te krijgen.

Hij gluurde naar binnen bij het dichtstbijzijnde huis, maar daar zag hij enkel slapende kabouters. Sommige lagen in bed en een lag zelfs in een schommelstoel te dutten. Hij besloot verder te zoeken en kwam bij de beek waar een kaboutervrouwtje de was deed. Het was Tobbelientje. Nog voor Riedeltje zijn probleem kon uitleggen, vertelde ze dat ze het te druk had, maar dat hij het maar moest vragen aan Druppel. Riedeltje klopte op de deur, maar nog slaperig kwam Druppel naar buiten en dacht niemand te zien. “Dan zal ik me wel vergist hebben,” mompelde hij en ging weer terug naar bed.

Zo kwam Riedeltje ook bij Dobbertje die aan het vissen was, Krabbel de schrijfkabouter, maar niemand die hem kon helpen of zelfs naar zijn probleem wilde luisteren. Alle kabouters hadden hun smoesje klaar. Riedeltje werd er moedeloos van en besloot een wandelingetje te gaan maken. Bij een meertje ging hij in het gras liggen en viel in slaap. Ondertussen begon het de andere kabouters op te vallen dat het zo stil was in het dorp. Waar was de muziek uit de paddenstoelen? En waar was Riedeltje? Ze besloten naar de holle boom te gaan. Maar Riedeltje was er natuurlijk niet. Toen werden de kabouters pas echt ongerust. "We moeten de deur open zien te krijgen", sprak een kabouter en ze verzamelden al hun kracht. Ze beukten de deur open, maar Riedeltje was nergens te bekennen. Daarop kwam Riedeltje aanlopen en bedankte de kabouters voor het openmaken van de deur. Hij ging achter zijn piano zitten en zong zijn nieuwe lied.

Oorsprong

Als sprookje komt dit verhaal minder sterk over dan De gouden stemvork. Het verhaal lijkt dan ook vooral een poging te zijn om alle elementen van de uitbeelding van het Kabouterdorp in de Efteling te gebruiken. De kabouters hebben zelfs namen en er wordt een verklaring gegeven voor hun houding of bezigheid.

In het park

Bij de uitbeelding in het Sprookjesbos staat een kunststof sprookjesboek opgesteld waarin een korte samenvatting van het sprookje staat in vier talen: Nederlands, Frans, Duits en Engels. De titel van het sprookje in deze talen luidt:

• Het Kabouterdorp
• Le Village des Lutins
• Das Zwergendorf
• The Gnome Village

Het boek werd geplaatst in 2015. Voorheen stond hier sinds 2000 een boek met het verhaal van "De gouden stemvork".

De Nederlandse tekst:

De muziekkabouter van het Kabouterdorp, Riedeltje, liet op een morgen de deur van zijn holle boom achter zich in het slot vallen. En de sleutel lag binnen. Wat nu? Hij moest toch muziek maken? Niemand had tijd om hem te helpen. Het wasvrouwtje had het te druk met wassen, Dobbertje was aan het vissen en de schrijfkabouter moest zijn boek af schrijven. Toen raakte het Kabouterdorp in rep en roer. Er was geen muziek te horen. Alles was stil! Gelukkig kwam het allemaal goed. Kijk maar, daar zit Riedeltje, achter zijn piano...

Meer kabouterverhalen

• Ook op de langspeelplaten Sprookjes van de Efteling komen de kabouters terug. Op LP nummer zeven staat het hoorspel Het Kabouterhuisje. Op LP nummer 8 staat De Kabouterboom. In de hoorspelen van LP nummer negen, Spoken op de Efteling, figureert ook een aantal kabouters.
• De kabouters komen ook terug in de serie Flappie de Clown in Sprookjesland. Zij moeten voorkomen dat Flappie de wijde wereld in trekt.
• In het boek Anton Pieck en de wonderbaarlijke geschiedenis van de Efteling^[6] geeft Martine Bijl de hoofdrol van het verhaal aan kabouter Efteling. Anton Pieck tekende voor deze uitgave een hele reeks nieuwe kabouterillustraties.

Wetenswaardigheden

• Rond de schrijvende kabouter zijn boeken te zien, waarvan de titels verwijzingen zijn. Zo is er een boek te vinden dat geschreven is door A. Vendervan, een anagram van ontwerper (An)ton van de Ven. De titel van het boek is O+O, wat de afkorting is voor Ontwerp en Ontwikkeling, de afdeling waar Ton van de Ven leiding aan gaf. In de scène zijn meer boeken te vinden met titels en teksten die verwijzen naar zaken in de Efteling. Zo lag er vroeger een perkament met een tekst over Draak Lichtgeraakt. In 2012 werden boeken toegevoegd met een kikker op de rug, een boek over toversla en een boek met de titel “Formula Aquanura”. Op een nieuwe perkamentrol staat de nieuwjaarswens: '... en een harmonieus nieuw jaar', in het Engels, Duits, Frans, Spaans, Italiaans en tenslotte in het Nederlands, ondertekend door Jeff & Dona Bertus. Jeff Bertus was lange tijd de directeur van de Club van Elf, Dona is zijn vrouw.

Sprookjesbos

Algemeen: Sprookjesbos·Geschiedenis Sprookjes: Doornroosje·Het Kabouterdorp·De Zes Dienaren (Langnek)·Roodkapje·Pinokkio·De Rode Schoentjes·De Trollenkoning·Het Stoute Prinsesje (Papegaai)·Raponsje·De Kleine Zeemeermin·Draak Lichtgeraakt·De Wolf en de Zeven Geitjes·Hans en Grietje·Vrouw Holle·Kleine Boodschap·Tafeltje Dek Je, Ezeltje Strek Je, Knuppel uit de Zak·Sneeuwwitje·Het Bruidskleed van Genoveva·De Zes Zwanen·Assepoester·De Kikkerkoning·De Magische Klok·De Indische Waterlelies·Klein Duimpje·Repelsteeltje·Het Meisje met de Zwavelstokjes·De Nieuwe Kleren van de Keizer·Sprookjesboom·De Vliegende Fakir·De Chinese Nachtegaal Andere attracties: Sprookjeswijzer·Sprookjesbos-bord·Herautenplein·Openluchttheater·Siertuin·Grimmbeeld·Gedenkzuil·Tien jaar Kindervreugde Horeca: Kogeloog·Kleyne Klaroen Faciliteiten: Kleine Boodschap (gebouw) Holle Bolle Gijs: Wagen Gijs·Opa Gijs Langs het pad: Wegwijzer·Spreuk·Muzikale Paddenstoel·Sprookjesboek·Bankje·Klein Duimpje-prullenmand·Schuilhut·Verlaten heksenbezem·Kniesoor Poorten: Heksenpoort·Soldatenpoort·Prinsenpoort·Uitgang Sprookjesbos Routes: Route Sprookjesbos·Sluiproute·Shortcut-route Voormalig: De Chinese Nachtegaal (1952-1978)·Kogeloog (buste) (1954-19??)·In de Noordpool (1955-1978)·Sprookjesmuseum (1963-2000)·De Dansende Dolfijn (1964-1969)·Station Sprookjesbos (1969-1973)·Kapitein Gijs (1973-2015) Toekomstig: De Prinses op de Erwt (2025)