Design & Development of Ontwerp en Ontwikkeling is de afdeling binnen de Efteling die verantwoordelijk is voor de ontwikkeling en vormgeving van nieuwe projecten, zoals een nieuw te bouwen attractie, horecapunt of drukwerk. De afdeling valt onder het directoraat Imagineering en in september 2012 werkten er 12 mensen. [1]
Inhoud
Jaren vijftig en zestig
Bij de oprichting van de Efteling in 1952 was Anton Pieck vrijwel de enige die zich bezighield met de vormgeving van het park. Tegelijkertijd werkte Peter Reijnders aan nieuwe 'concepten' en technieken voor het park. Een losse afdeling was dit in de beginjaren niet te noemen - pas veel later ontstaat een vaste ploeg die zich specifiek bezighoudt met ontwikkelingen en vormgeving.
In de jaren zestig groeit de Efteling hard en worden steeds meer projecten bedacht en uitgevoerd. Een aantal creatievelingen werken daar aan mee, als Reijnders, Pieck en Henk Knuivers. In 1965 is Ton van de Ven, dan net afgestudeerd aan de Akademie voor Industriële Vormgeving in Eindhoven, de eerste persoon na Anton Pieck die een specifieke ontwerpopdracht toegewezen krijgt: hij wordt gevraagd een rotspartij voor de entree van de Indische Waterlelies te ontwerpen. Nog steeds heeft Anton Pieck de supervisie over de vormgeving. Voor begeleidend grafisch werk wordt Harrie Corvers ingezet, die onder meer verantwoordelijk is voor de plattegronden van deze jaren.
Wisseling van de wacht
In de jaren zeventig worden steeds meer losse afdelingen opgericht om de steeds toenemende projecten en onderhoudsklussen in goede banen te leiden. In 1975 volgt een wisseling van de wacht: op 26 september neemt Anton Pieck afscheid van het park en Ton van de Ven krijgt de aanstelling als ontwerper. Pieck blijft wel nog betrokken als incidenteel adviseur. Op dat moment is Ton de enige ontwerper, maar wordt hij geassisteerd door Jan Verhoeven die als bouwkundig ontwerper Tons ontwerpen vertaalt naar een uit te voeren project. Voor technische zaken is Lex Lemmens verantwoordelijk. Het eerste grote project dat zo tot stand kwam is het Spookslot, dat in zijn geheel door Ton ontworpen werd.
Klein team ontwerpers
Onder dwang van het Stichtingsbestuur werd Ton gevraagd een ontwerpassistent aan te nemen. Nadat de eerste assistent al snel niet bleek te kunnen voldoen aan wat er werd verwacht, werd iemand van binnen het bedrijf aangenomen: vanaf 1979 begon Henny Knoet, eerder nog vormgever, als ontwerpersassistent op de ontwerpafdeling. Ton blijft leidend, Knoet houdt zich bezig met kleinere projecten als de Parkplattegrond en onderdelen van attracties, inrichting van het Oosterpark, het landschapsplan van de Oude Tuffer of de martelscène in Fata Morgana. De afdeling krijgt de naam 'Ontwerp en Ontwikkeling' en ontwerpt alles wat aan het park wordt toegevoegd - 1984 uitgezonderd, wanneer het door Joop Geesink ontworpen Carnaval Festival wordt binnengereden.
Enkele jaren later komt ook Peter van Ostade op de afdeling te werken, die eerder werkte als modelleur maar tijdens zijn dienstverband van 1973 tot 1978 een opleiding tot industrieel productontwerper volgde. Hij wordt aangesteld als ontwerpcoördinator, waarin voor hem een grote inhoudelijke rol weggelegd is die vergelijkbaar is met die van regisseur: hij zorgde dat allerlei elementen als decor, figuren, geluidseffecten en licht samenkwamen tot één show. Hij kreeg een grote verantwoordelijkheid van Ton van de Ven, die zich daarmee kon blijven focussen op de visuele aspecten.
Onder leiding van Paul Beck vind een reorganisatie plaats en verandert Tons functie van Hoofd Ontwerp naar Creatief Directeur. Hij wordt geen statutair directeur, maar met een rol in het stafberaad wordt zijn visie en mening belangrijker bij nieuwe projecten. Hij is echter niet de leidinggevende van de ontwerpafdeling als zodanig; dat is ondergebracht bij de grotere afdeling ‘Technische Zaken’ onder leiding van Erik van den Brand.
In 1992 komt Robert-Jaap Jansen op de afdeling werken als vaste kracht voor de grafische vormgeving. Waar de Efteling eerst haar huisstijl en drukwerk liet opmaken door externe communicatiebureaus, onder toeziend oog van Ton van de Ven en later Peter van Ostade, kan van nu af aan ook in eigen huis vormgegeven worden. Voor de fotografie, ingewikkeldere (foto-)collages en opmaak van drukwerk als het fotoboekje blijft men echter nog jarenlang gebruikmaken van de expertise van Euro Color Creative.
Team ontwerpers zonder leiding
In 2000 groeit de afdeling flink, want terwijl Ton van de Ven bezig is met het Efteling Theater en Henny Knoet werkt aan de Pardoes Promenade was niemand bezig met een nieuwe jubileumattractie. Ontwerpster Marieke van Doorn wordt aangetrokken om het nieuwe jubileumproject te gaan leiden. Met het oog op een betere koppeling tussen het ontwerpproces en de uitvoering in de praktijk haalt Erik van den Brand twee medewerkers van de afdeling Decoratie & Vormgeving naar de ontwerpafdeling: Karel Willemen en Peter Koppelmans. Laatstgenoemde gaat samen met Annette Vishers, afkomstig van de merchandise-afdeling, aan de slag als ontwerpcoördinator. Willemen gaat Van Doorn begeleiden bij PandaDroom, waarvoor in juni 2001 ook ontwerper Sergej Karnet op freelance-basis wordt aangetrokken. Ook stagiair Michel den Dulk werkt hieraan mee, maar na een kwart jaar stapt hij over naar andere projecten waar Ton van de Ven zich over hem ontfermt.
In 2002 gaat Léon Weeterings, eerder seizoensmedewerker in het park, aan de slag op de afdeling als ontwerpcoördinator en later ook als ontwerper voor de buitenruimte. Sergej Karnet wordt als vaste kracht aangenomen, maar na een jaar neemt hij echter alweer ontslag. Directeur Ronald van der Zijl vertelt in een interview daarover: "Sergej is een nomade, een zwerver, die moet zich niet binden." In datzelfde interview zegt Van der Zijl dat Michel den Dulk uiteindelijk wel de nieuwe Van de Ven moet gaan worden. Uiteindelijk komt er geen nieuw 'creatief hoofd' zoals Ton van de Ven jarenlang was - door Olaf Vugts, Cees Kikstra en Erik van den Brand wordt besloten om de afdeling te laten opereren zonder één specifiek creatief verantwoordelijke. De kwaliteit schommelt dan ook tussen de verschillende nieuwigheden.
De ontwikkeling naar een team beoogde in plaats van generalisten die zich elk met één eigen project bezig hielden, een team te bouwen van verschillende specialisten zoals ontwerpers, bouwkundigen en grafici, die gezamenlijk de verantwoordelijkheid zouden dragen voor een ontwerp.[2]
In februari 2003 komt Ronald Donkers in dienst als bouwkundig tekenaar, die pas jaren later in de functie van Bouwkundig Ontwerper officieel tot de ontwerpafdeling behoort en daarmee dezelfde functie als Verhoeven vervult. In 2005 neemt Marieke van Doorn afscheid en wordt Michel den Dulk ontslagen na een ophoping van kleinere conflicten met de directie. Karel Willemen, druk bezig met De Vliegende Hollander, promoveert tot senior ontwerper en in oktober komt Sander de Bruijn de afdeling versterken. De afdeling bestaat op dat moment uit zeven personen, waarvan drie ontwerpers zijn. Allen werken in teamverband: over 'hoofdontwerper' wordt in publicaties al niet meer gesproken.
Komen en gaan
In 2008 rommelt het weer op de afdeling: Léon Weeterings neemt afscheid en het team wordt versterkt met Jeroen Verheij die eerder werkte voor Jora Vision. Ook van Jora Vision komt ontwerpcoördinator Bastiaan de Bruin die drie jaar op de afdeling blijft. Pim-Martijn Sanders komt voor een paar jaar op de afdeling te werken maar vertrekt in 2012 naar Europa-Park. Voor grafische werkzaamheden worden enkele grafisch vormgevers aangenomen.
Vanaf het vertrek van Erik van den Brand in 2008 valt de afdeling onder verantwoordelijkheid van directielid Olaf Vugts en Peter Koppelmans wordt aangesteld als leidinggevende. Vugts is uitgeschakeld om medische redenen van 2008 tot 2010, en de afdeling valt in deze periode onder Bart de Boer. Als Vugts in 2010 de afdeling weer onder zijn hoede neemt, wordt Peter Koppelmans weer ontwerpcoördinator en wordt Vivian Schoofs aangesteld als leidinggevende.
Vanaf juli 2009 werkt Jaap den Bleker op de afdeling als ontwerpcoördinator. In mei 2011 versterkt Ronald Donkers de afdeling als bouwkundig ontwerper, en sinds juni 2015 komt ook ontwerpcoördinator Stefan Versleeuwen bij het team. In oktober 2016 wordt de afdeling bouwkundig versterkt met junior bouwkundig tekenaar Koen Kennes, die in 2021 doorgroeit tot Architectonisch Ontwerper, dezelfde functie als Ronald Donkers.
Huidige afdeling onder leiding van Sander de Bruijn
Vanaf juni 2018 vallen alle creërende afdelingen voor de Wereld van de Efteling onder het directoraat Commercie, Creatie en Ontwikkeling, met Koen Sanders aan het hoofd. Naast onder andere de afdeling Merk en Creatie, verantwoordelijk voor alles buiten de wereld van de Efteling, is er de ontwerpafdeling, ‘Ontwerpen en Projecten’ genoemd, en vanaf dan onder leiding van Sander de Bruijn, die als meewerkend teamleider de afdeling aanstuurt en ook zelf nog veel ontwerpt.
Vanaf maart 2021 verandert de organisatiestructuur waardoor de ontwerpcoördinatoren niet langer onderdeel uitmaken van de ontwerpafdeling maar een eigen ‘Project Support’-team vormen onder leiding van Jaap den Bleker. Peter Koppelmans maakt de overstap niet mee en moet vertrekken. In 2021 krijgt Robert-Jaap Jansen, na de voltooiing van zijn grootste projecten Max & Moritz en Nest!, de titel 'allround conceptspecialist'. In deze nieuwe functie wordt hij verantwoordelijk voor het generen van originele concepten in plaats van de concrete uitwerking daarvan. De afdeling bestaat anno 2021 uit 16 personen. Ontwerpers zijn op dat moment Sander de Bruijn, Karel Willemen en Jeroen Verheij. In het voorjaar van 2022 wordt een vacature geplaatst voor een vierde ontwerper, waarop Bas van Rijsbergen wordt aangenomen.
Werkproces
Het team werkt als volgt. Vanuit de directie en andere afdelingen wordt een visie ontwikkeld en met deze visie in het achterhoofd gaan ontwerpers van de afdeling aan de slag. Er wordt een concept en content bedacht en (storytelling) uitgediept. Vervolgens komt er stijl- en vormontwikkeling en worden er visualisaties gemaakt door ontwerpers. De coördinator bewaakt het proces en zorgt dat het van papier tot werkelijkheid komt en betrekt daar eventueel andere afdelingen of externe partijen bij. Uiteindelijk wordt het project verdeeld over de uitvoerende partijen en houdt de coördinator zicht op de uitvoeringsprocessen, budget en planning.[1]
Zie ook
- Anton Pieck
- Ton van de Ven
- Henny Knoet
- Jan Verhoeven
- Robert-Jaap Jansen
- Sander de Bruijn
- Karel Willemen
- Jeroen Verheij
- ↑ 1,0 1,1 'Conceptdenken', Gaby Crucq en Sanne Knittel (BIS publishers), 2013 - uit bronnenlijst: Schoofs, V. (interview) Waalwijk, 13 september 2012
- ↑ Efteldingen (personeelsblad): interview met Cees Kikstra