Design & Development of Ontwerp en Ontwikkeling is de afdeling binnen de Efteling die verantwoordelijk is voor de ontwikkeling en vormgeving van nieuwe projecten, zoals een nieuw te bouwen attractie, horecapunt of drukwerk. Het ontwerpteam van de Efteling maakt onderdeel uit van de afdeling Ontwerp & Beleving met Sander de Bruijn, waartoe ook het Kostuumatelier en de afdeling Decoratie & Vormgeving behoren.
De afdeling bestaat anno 2021 uit 16 personen. Ontwerpers zijn op dat moment Sander de Bruijn, Karel Willemen en Jeroen Verheij. In het voorjaar van 2022 komt daar ook Bas van Rijsbergen bij.
Inhoud
Werkproces
Het team werkt als volgt. Vanuit de directie en andere afdelingen wordt een visie ontwikkeld en met deze visie in het achterhoofd gaan ontwerpers van de afdeling aan de slag. Er wordt een concept bedacht en (storytelling) uitgediept. Vervolgens komt er stijl- en vormontwikkeling, en worden er visualisaties gemaakt door ontwerpers. De coördinator bewaakt het proces en zorgt dat het van papier tot werkelijkheid komt en betrekt daar eventueel andere afdelingen of externe partijen bij. Uiteindelijk wordt het project verdeeld over de uitvoerende partijen en houdt de coördinator zicht op de uitvoeringsprocessen, budget en planning.[1]
Geschiedenis
Jaren vijftig en zestig
Bij de oprichting van de Efteling in 1952 was Anton Pieck vrijwel de enige die zich bezighield met de vormgeving van het park. Tegelijkertijd werkte Peter Reijnders aan nieuwe concepten en technieken. Beide waren als extern 'adviseurs' betrokken en niet in dienst van de Efteling.
In de jaren zestig groeit de Efteling hard en worden steeds meer projecten bedacht en uitgevoerd. Een aantal creatievelingen werken daar aan mee, als Reijnders, Pieck en ook Henk Knuivers. In 1965 is Ton van de Ven, dan net afgestudeerd aan de Akademie voor Industriële Vormgeving in Eindhoven, de eerste persoon na Anton Pieck die een specifieke ontwerpopdracht krijgt: hij wordt gevraagd een rotspartij voor de entree van de Indische Waterlelies te ontwerpen. Nog steeds houdt Anton Pieck de supervisie over alle ontwerp en vormgeving. Voor begeleidend grafisch werk wordt Harrie Corvers ingezet, die onder meer verantwoordelijk is voor de plattegronden van deze jaren.
1952: Pieck en Reijnders bespreken een dwerg
1952: Pieck bekijkt samen met Fons op den Kamp de voortgang van de Magische Klok
1952: 'Tuinarchitect' Lou Smeets ontwerpt de Siertuin en legt de borders ook zelf aan
1955: Reijnders, directeur Joop Salet, technisch ontwerper Henk Knuivers en Pieck bekijken de bouw van Hans en Grietje
1958: Pieck schetst feedback op het kleimodel van de Fakir
Wisseling van de wacht
In de jaren zeventig worden meer losse afdelingen opgericht om de steeds toenemende projecten en onderhoudsklussen in goede banen te leiden. De uitvoerende afdelingen zijn nog klein en hebben een korte lijn met de ontwerper. Er is ruimte voor eigen invulling en initiatief, vooral voor de vormgevers die er al lange tijd zitten zoals Joop de Bont en Henk Smulders. Op basis van kernachtige ontwerpinstructies kunnen daardoor toch gedetailleerde decors tot stand komen.
In 1975 is de eerste grote wisseling van de wacht. Op 26 september neemt Anton Pieck afscheid van het park en Ton van de Ven krijgt de aanstelling als ontwerper. Pieck blijft wel nog betrokken als incidenteel adviseur. Op dat moment is Ton de enige ontwerper, maar hij wordt geassisteerd door Jan Verhoeven die als bouwkundig ontwerper Tons tekeningen vertaalt naar een uit te voeren project. Voor technische zaken is Lex Lemmens verantwoordelijk, die het weer door zijn technische dienst laat uitwerken. Het eerste grote project dat zo tot stand kwam is het Spookslot, dat in zijn geheel door Ton ontworpen werd.
Klein team ontwerpers
Voor meer informatie over de informele werksfeer van de ontwerpafdeling, zie In den Wolk.
Na het succes van het Spookslot stonden er grote uitbreidingsprojecten op stapel, waardoor de organisatie vond dat Ton van de Ven een ontwerpassistent moest aannemen om dit te kunnen bolwerken. Nadat de eerste assistent al snel niet bleek te kunnen voldoen, werd iemand van binnen het bedrijf aangenomen: vormgever Henny Knoet werd in 1979 ontwerpersassistent op de ontwerpafdeling. Ton bleef leidend, Knoet hield zich bezig met kleinere projecten als de Parkplattegrond, de inrichting van het Oosterpark, het landschapsplan van de Oude Tuffer en het uitwerken van de martelscène in Fata Morgana. De afdeling kreeg de naam 'Ontwerp en Ontwikkeling' en ontwierp alles wat aan het park werd toegevoegd - met één grote uitzondering, wanneer in 1984 het door Joop Geesink ontworpen Carnaval Festival werd binnengereden.
Enkele jaren later kwam ook Peter van Ostade op de afdeling, die eerder werkte als modelleur maar daarnaast een opleiding tot industrieel productontwerper had gevolgd. Hij werd aangesteld als ontwerpcoördinator, een grote inhoudelijke rol bij ontwerpen die vergelijkbaar is met die van regisseur: hij zorgde dat allerlei elementen als decor, figuren, geluidseffecten en licht samenkwamen tot één show. Hij kreeg hierin een grote verantwoordelijkheid van Ton van de Ven, die zich daardoor kon blijven focussen op de visuele aspecten.
In 1990 werd Ton van de Ven 'Creative Director'. Alhoewel hij daarmee niet in de directie zat, sloot hij wel aan bij het stafberaad waardoor zijn visie en mening over nieuwe projecten nog zwaarder woog.
Grafisch werk werd veelal uitbesteed, bijvoorbeeld door extern illustrator Luc Verschuuren die midden jaren tachtig diverse advertentie-prenten én de eerste versie van Knoets Pardoes uitwerkt. Ton van de Ven neemt niettemin ook zelf wel grafisch werk op zich dat hem na aan het hart ligt, zoals attractielogo’s, uitnodigingen en de kaft van het jaarlijkse ‘Efteling Souvenir’. Vanaf het moment dat de marketing-afdeling een grotere vinger in de pap krijgt worden logo- en huisstijlontwerpen gemaakt door externe reclamebureaus.
In 1992 kwam Robert-Jaap Jansen op de afdeling werken als vaste kracht voor de grafische vormgeving, waardoor vanaf nu ook een eigen specialist is voor drukwerk. Voor de fotografie, ingewikkeldere (foto-)collages en opmaak van drukwerk als het fotoboekje maakt men gebruik van de expertise van Euro Color Creative.
Team ontwerpers zonder leiding
In 2000 groeide de afdeling flink, want terwijl Ton van de Ven bezig is met het Efteling Theater en Henny Knoet werkt aan de Pardoes Promenade was niemand bezig met een nieuwe jubileumattractie PandaDroom. Ontwerpster Marieke van Doorn werd aangetrokken om het nieuwe jubileumproject te gaan leiden. Met het oog op een betere koppeling tussen het ontwerpproces en de uitvoering in de praktijk haalde afdelingshoofd Erik van den Brand drie medewerkers naar de ontwerpafdeling: Karel Willemen en Peter Koppelmans vanuit Decoratie & Vormgeving en Annette Vishers van de merchandise-afdeling. De laatste twee worden ontwerpcoördinator; Willemen gaat Van Doorn begeleiden bij PandaDroom, waarvoor in juni 2001 ook ontwerper Sergej Karnet op freelance-basis wordt aangetrokken. Ook stagiair Michel den Dulk werkt hieraan mee, maar na drie maanden stapt hij over naar andere projecten, onder directere aansturing van Ton van de Ven.
In 2002 gaat Léon Weeterings, eerder seizoensmedewerker in het park, aan de slag op de afdeling als ontwerpcoördinator en later ook als ontwerper voor de buitenruimte. Sergej Karnet wordt als vaste kracht aangenomen, maar na een jaar neemt hij echter alweer ontslag. Directeur Ronald van der Zijl zegt in een dat Michel den Dulk uiteindelijk wel de nieuwe Van de Ven moet gaan worden. Echter, er komt toch geen nieuw 'creatief hoofd' zoals Ton van de Ven jarenlang was - door Olaf Vugts, Cees Kikstra en Erik van den Brand wordt besloten om de afdeling te laten opereren zonder één specifiek creatief verantwoordelijke. De ontwikkeling naar een team beoogde in plaats van generalisten die zich elk met één eigen project bezig hielden, een team te bouwen van verschillende specialisten zoals ontwerpers, bouwkundigen en grafici, die gezamenlijk de verantwoordelijkheid zouden dragen voor een ontwerp.[2] De ontwerpkwaliteit van de verschillende nieuwigheden in die periode is bijgevolg wisselend te noemen.
Begin 2003 vertrekt Van de Ven met vervroegd pensioen. In februari dat jaar komt Ronald Donkers in dienst als bouwkundig tekenaar; pas in mei 2011 wordt hij Bouwkundig Ontwerper genoemd waarmee hij ook officieel tot de ontwerpafdeling behoort. In 2005 neemt Marieke van Doorn afscheid en wordt Michel den Dulk ontslagen na een ophoping van kleinere conflicten met de directie. Karel Willemen, druk bezig met De Vliegende Hollander, promoveert tot senior ontwerper en in oktober komt Sander de Bruijn de afdeling versterken. De afdeling bestaat op dat moment uit zeven personen, waarvan drie ontwerpers zijn. Allen werken in teamverband: over 'hoofdontwerper' wordt in publicaties al niet meer gesproken.
Komen en gaan
In 2008 rommelt het weer op de afdeling: Léon Weeterings neemt afscheid en het team wordt versterkt met Jeroen Verheij die eerder werkte voor Jora Vision. Ook van Jora Vision komt ontwerpcoördinator Bastiaan de Bruin die drie jaar op de afdeling blijft. Pim-Martijn Sanders komt voor een paar jaar op de afdeling te werken maar vertrekt in 2012 naar Europa-Park. Voor grafische werkzaamheden worden enkele grafisch vormgevers aangenomen.
Vanaf het vertrek van Erik van den Brand in 2008 valt de afdeling onder verantwoordelijkheid van directielid Olaf Vugts, en Peter Koppelmans wordt aangesteld als leidinggevende. Vugts is uitgeschakeld om medische redenen van 2008 tot 2010, en de afdeling valt in deze periode onder algemeen directeur Bart de Boer. Als Vugts in 2010 de afdeling weer onder zijn hoede neemt, wordt Peter Koppelmans weer ontwerpcoördinator en wordt Vivian Schoofs aangesteld als leidinggevende.
Vanaf juli 2009 werkt Jaap den Bleker op de afdeling als ontwerpcoördinator. Sinds juni 2015 komt ook ontwerpcoördinator Stefan Versleeuwen bij het team. In oktober 2016 wordt de afdeling bouwkundig versterkt met junior bouwkundig tekenaar Koen Kennes, die in 2021 doorgroeit tot Architectonisch Ontwerper, dezelfde functie als Ronald Donkers. De afdeling valt in die tijd onder het directoraat Imagineering en in september 2012 werkten er 12 mensen. [1]
Tegenwoordig
Sinds juni 2018 vallen alle creërende afdelingen voor de Wereld van de Efteling onder het directoraat Commercie, Creatie en Ontwikkeling, met Koen Sanders aan het hoofd. Naast onder andere de afdeling Merk en Creatie, verantwoordelijk voor alles buiten de wereld van de Efteling, is er de ontwerpafdeling, ‘Ontwerpen en Projecten’ genoemd, en vanaf dan onder leiding van Sander de Bruijn, die als meewerkend teamleider de afdeling aanstuurt en ook zelf nog veel ontwerpt.
Vanaf maart 2021 verandert de organisatiestructuur waardoor de ontwerpcoördinatoren niet langer onderdeel uitmaken van de ontwerpafdeling maar een eigen ‘Project Support’-team vormen onder leiding van Jaap den Bleker. Peter Koppelmans maakt de overstap niet mee en moet vertrekken. In 2021 krijgt Robert-Jaap Jansen, na de voltooiing van de twee attracties waarvoor hij hoofdontwerper was, Max & Moritz en Nest!, de titel 'allround conceptspecialist'. In deze nieuwe functie wordt hij verantwoordelijk voor het generen van originele concepten in plaats van de concrete uitwerking daarvan. In het voorjaar van 2022 wordt een vacature geplaatst voor een vierde ontwerper, waarop Bas van Rijsbergen wordt aangenomen.
Startend rond 2020 durft de Efteling het weer aan om het zo lang geschuwde woord 'hoofdontwerper' weer publiekelijk te gebruiken (voor Sander de Bruijn), waarmee de periode dat alle ontwerpers als een gelijkwaardig team gepresenteerd worden toch weer afgesloten wordt.
Ter ere van 'Efteling: De tentoonstelling' in 2023 houdt men een grote reünie voor de ontwerpafdeling waarbij alle ontwerpers en ontwerp-aanverwante collega's worden uitgenodigd. Hierbij zijn verschillende oudgedienden aanwezig, waaronder Jan Verhoeven, Chantel van Beurden, Chris van Grinsven en Erik van den Brand.
Zie ook
- ↑ 1,0 1,1 'Conceptdenken', Gaby Crucq en Sanne Knittel (BIS publishers), 2013 - uit bronnenlijst: Schoofs, V. (interview) Waalwijk, 13 september 2012
- ↑ Efteldingen (personeelsblad): interview met Cees Kikstra