Een fotoboekje, souvenirboekje of jaarboekje is een handzaam boek met een collectie parkfoto's waar vrijwel jaarlijks een nieuwe versie van wordt uitgegeven. Een fotoboekje was samen met de parkplattegrond in een wikkel onder de naam Efteling Souvenir te koop bij de verschillende souvenirwinkels in het park, maar sinds 2011 wordt het fotoboekje enkel los verkocht.
Fotoboekjes hebben als doel, zoals de naam Efteling Souvenir op de wikkel al zegt, te dienen als blijvende herinnering voor de bezoeker. In de loop der jaren zijn de boekjes echter ook een gewild en essentieel onderdeel geworden voor de Efteling-verzamelaar. Een complete verzameling geeft een mooi overzicht hoe de Efteling is veranderd, welke attracties er verdwenen of bijgekomen zijn en hoe het park zich presenteert naar de gast. In 2001 werden zo'n 150.000 fotoboekjes verkocht,[1] een aantal dat toen al enkele jaren stabiel was.
Inhoud
Geschiedenis
Vóór de komst van het fotoboekje waren foto's van het park te koop in de vorm van ansichtkaarten en mapjes met "10 Echte foto's", aanvankelijk glanzend en zwart-wit, in de jaren zestig opgevolgd door setjes kleurenfoto's. Ansichtkaarten bestaan natuurlijk nog steeds. Sinds 1972 zijn de sets gebundelde foto's echter vervangen door fotoboekjes. Deze krijgen sindsdien vrijwel jaarlijks een nieuwe editie. Alleen in de jaren 1979, 2004, 2006, 2011 en 2020 werd er geen nieuw boekje uitgegeven, maar werd de editie van het voorgaand seizoen verkocht. De boekjes hebben allemaal een grootte van 156 x 225 mm en worden vanaf het begin gedrukt door Euro Color Creative in Sleeuwijk. Fotograaf (en later eigenaar) Richard de Bruijn van ECC verzorgde sinds 1976 decennialang de meeste fotografie.
De cover
Vanaf het eerste fotoboekje was Ton van de Ven verantwoordelijk voor het ontwerp van de covers. Vanaf 1998 werden de fotoboekjes geheel verzorgd door Robert-Jaap Jansen, die vanaf dat moment dus ook de covers voor zijn rekening nam. Het is onbekend wie momenteel verantwoordelijk is voor het ontwerp van de boekjes. In elk geval is Jochem Musters betrokken bij de productie.
De coverfoto
De cover van de boekjes varieert per jaar, met meestal een nieuwe foto en ook een andere kleur. Alleen voor de jaren 2008-2009-2010 (Pardoes met perkament) werd een gelijke omslag gebruikt voor een boekje met een verschillende inhoud. Het onderwerp dat het meest is gekozen voor de voorplaat is Pardoes, goed voor maar liefst vijf covers, hoewel Pardoes daarbij dus drie maal met dezelfde foto komt. Als we duplicaten niet meetellen zijn een scène van Doornroosje en het Kabouterdorp het populairst met ieder vier keer.
Vaker worden scènes uit het Sprookjesbos dan attracties gebruikt voor de voorkant van het boekje. Attracties die op de cover hebben geprijkt zijn het Diorama, het Spookslot, Fata Morgana, de Pagode, het Volk van Laaf, Droomvlucht, De Vliegende Hollander, Baron 1898, Symbolica, Max & Moritz en Sirocco. Op de covers van 1991, 1997, 2000, 2007, 2010 en 2021 zijn bezoekers te zien. De meeste omslagen bevatten een echte parkfoto, maar studiofotografie en bewerkte foto's worden ook toegepast. De eerste studio-opname is de voorkant van fotoboekje 1992, waar een Droomvlucht-elfje op een tak zit. Een vaak gebruikt beeld door de Efteling, maar niet wezenlijk zo in de attractie te zien. Het eerste voorbeeld van een hevig bewerkte afbeelding zien we bij de Kabouterboom op fotoboekje 1998.
In de meeste gevallen is de keuze voor de foto van de kaft geen toevallige. In elf gevallen betreft het de nieuwigheid van het jaar. Veertien maal gaat het om een attractie die in het voorgaande jaar werd geopend (en dan waarschijnlijk niet op tijd gereed was voor de voorkant van het fotoboekje van dat jaar, of een tweede jaar de voorkant mag tooien). Eén keer staat er op de cover zelfs een attractie die pas in het daaropvolgende jaar officieel geopend werd. Op de veilige keuze voor Doornroosje en de scènes uit het Kabouterdorp na hebben de overgebleven boekjes een andere goede reden voor de keuze van de coverfoto. Zo staat op fotoboekje 1995 een heks van de Heksenpoort om het 100 jarig bestaan van Anton Pieck, op boekje 2002 Kleine Boodschap om het gouden jubileum van het Sprookjesbos en in 2003 een fee uit Droomvlucht wegens het tienjarig bestaan van deze attractie.
Aanpassingen aan de covers
In 1972 werd in een schreeflettertype de tekst "De Efteling" en "Kaatsheuvel Holland" op de cover gezet. In 1973 en 1974 werd deze tekst in het Anton Pieck-lettertype in kaders geplaatst. De foto, in deze jaren zwart-wit, stond daarbij in een cirkel. De rest van de pagina was compleet gevuld met witte kruldecoratie.
Van 1975 tot en met 1987 werd "Kaatsheuvel Holland" geschrapt en nog enkel "De Efteling" onderaan de cover geplaatst. De tekst stond in sierlijke cursieve letters, in de jaren 70 en begin jaren 80 ook vaak gebruikt als logo. De verdere lay-out van de cover verschilde per boekje.
In 1988 viel het lidwoord eraf en werd de tekst in een bold-versie van het Anton Pieck-letterype op een banderol onder de foto geplaatst. De foto stond in een ovaal met gouden rand. Boven de foto stond een onderdeel van het Efteling-wapenschild: een gouden appel in een gevleugelde kroon. In 1992 werd deze serie doorbroken door een variant op de vormgeving van de covers van 1973/1974.
Van 1993 tot en met 1997 werden de banderol en de tekst groter, het ovaal breder en de gouden appel in de kroon werd vervangen door een simpeler gekruld ornament. Deze serie werd onderbroken in 1995 door een prachtig met de hand getekende cover vol krullen en met banderol.
Vanaf 1998 neemt Robert Jaap Jansen het ontwerp van de covers over van Ton van de Ven en vanaf dit jaar wordt het Efteling-logo gebruikt op de cover. De algehele lay-out verschilde weer per boekje. Voor 2001 en 2003 werd teruggegrepen naar de lay-out van de covers van 1993-1997, echter wel moderner. Van 2005 tot in 2013 wordt een gouden schildvorm gebruikt op een achtergrond van vier fel gekleurde vlakken met stoffen print. Sinds 2014 wordt een gelijke inkadering gebruikt als op de Souvenir DVD van een gouden ovale lijst.
Het papier
Van 1972 tot en met 1997 was het papier van de cover glad. In 1998 werd een ruwer soort papier gebruikt met meer reliëf dat gebruikt werd tot 2005. Vanaf dat jaar zijn de covers weer van glad papier. De cover van het boekje van 1982 is het enige waarbij in reliëf gedrukt is met goudkleurige letters. De boekjes sinds 2014 zijn bewerkt met spotvernis op de foto in de lijst. Tevens is sinds dit jaar het gebruikte papier en de bindwijze van het boekje veranderd. Voor het eerst is het souvenir niet geniet als een folder, maar gelijmd met een paperback cover.
De achterflap
Op de achterflap stond in 1972 een muzikant van de Muzikantenpoort. Van 1973 tot en met 1995 het Efteling-wapenschild: In 1973 en 1974 in wit, van 1975 tot en met 1987 in kleur (m.u.v. 1982 waar het wapenschild evenals de titel op de voorkant in goud en in reliëf was gedrukt) en van 1988 tot en met 1995 stond het wapenschild er in goud op. Van 1996 tot en met 2001 werd een foto van het Huis van de Vijf Zintuigen gebruikt. In 2002 werd een driedimensionaal wapenschild gebruikt. Van 2003 tot 2014 worden verschillende foto's op de achterkant van het boekje geplaatst. Sindsdien is het wapenschild weer terug.
De lay-out
Naast de inhoud van het boekje is ook de lay-out aan verandering onderhevig. Vaak wordt een layout wel meerdere jaren nagenoeg ongewijzigd aangehouden, totdat zich weer nieuwe inzichten aandienen. In den beginne, van 1972 t/m 1974, heeft het boekje een nogal simpele bladspiegel die bestaat uit witte pagina's met grote tekst, grote foto's met afgeronde hoeken en bloemdecoraties. In 1975 wordt een strakke lay-out geïntroduceerd, waarbij de tekst beperkt wordt, een kleiner font en meestal onder de foto’s wordt gezet. Foto's staan ingekaderd en pagina's kennen een natuurlijk kleur. Deze opmaak houdt het uit tot maar liefst 1997, zij het dat in 1978 en 1991 het lettertype aangepast wordt.
In 1998 gooit men het roer flink om. Foto's worden nu niet meer los geplaatst maar in collagevorm gepresenteerd. Niet een enkel regeltje, maar ettelijke zinnen tekst per onderwerp worden geplaatst. In de basis wordt die vorm nog tot op heden voortgezet. Tekst is later in perkamentrollen geplaatst, en de foto's kregen in 2002 een witrand (een soort oud fotoboekeffect), om vanaf 2005 een vergeelde rand te krijgen.
De collages blijven tot in 2013 aanwezig. In 2014 stapt men van deze opmaak af en gaat het fotoboekje terug naar de basis. Foto's staan vanaf dan weer ingekaderd met korte onderschriften en een subtiele achtergrondkleur.
Het voorwoord en de awards
Elk boekje opent met een voorwoord.
1972
zo was 't
zo blijft 't ...
voor verbeeldingsblije kinderen en kind-
blijvende mensen dIe hun herinneringen in
kleur willen bewaren. Door de plaatjes heen
klinken de uitroepen van verrassing,
verrukklng en verwondering nog op. Ze
houden een zonverlIchte eftelingdag voor
altijd vast.
1973-1997
De Efteling is het enige prentenboek ter wereld waar je doorheen kunt lopen.
Je ziet, je hoort, je zou de wonderlijke vertelsels zelfs aan kunnen raken. Jammer, zo'n levensgroot prentenboek kan je niet meenemen. Dit plaatjesboek wel.
Elke foto is 'n stukje verhaal om zo het hele verhaal voor altijd te onthouden.
1998-2013
Er bestaat... een Wereld vol Wonderen. Een wereld waar de ijle lucht de eerste muziekklanken van de nijvere
kabouter meeneemt. Mee... het Sprookjesbos in. Langs adembenemende attracties, avonturen en ontdekkingen. Langs wonderschone momenten waar de grens tussen fantasie en werkelijkheid vervaagt.
Met dit prentenboek beleef je deze momenten telkens weer opnieuw, wanneer je bladzijde voor bladzijde omslaat...
2014-2024
De Efteling, een Wereld vol Verwondering [sinds 2016: een Wereld vol Wonderen]
In de Efteling is zoveel te beleven. Onvergetelijke avonturen voor de hele familie, verwondering voor de allerkleinsten en stoere achtbanen voor échte durfals. Het liefste wil je natuurlijk al deze avonturen nog eens beleven. Dat kan met dit prentenboek. Elke bladzijde die je omslaat, roept een nieuwe herinnering bij je op.
Zo beleef je avontuur na avontuur opnieuw.
Tot 2014 stonden de door de Efteling gewonnen onderscheidingen prominent in het boekje. Al vanaf het eerste fotoboekje staat de Pomme d'Or voorin aan de binnenkant van de kaft; in recente boekjes is deze naar achterin verplaatst met daarbij ook de Applause Award en nog recenter, de THEA Classic Award. Sinds 2014 zijn deze niet meer in het boekje aanwezig.
De uitklappagina
In een aantal edities is een set pagina's opgenomen die uitgevouwen kunnen worden waardoor een doorlopend oppervlak van nagenoeg vier pagina's breed ontstaat. Deze werden meestal ingezet om de 'grote' attractie van dat moment breed uit te kunnen meten. De volgende thema's zijn daarvoor gebruikt:
- Piraña: 1984, 1985
- Fata Morgana: 1986, 1987, 1988
- Volk van Laaf: 1990, 1991
- Droomvlucht: 1993, 1994, 1995, 1996, 2024
- Villa Volta: 1997
- Krasplaten: 2005
- Symbolica: 2017, 2018, 2019
- Max & Moritz: 2021
- Wereld van Sindbad: 2022
Overzicht alle boekjes
Hieronder een overzicht van alle boekjes in de serie.
Fotoboekje 1972: Wachter Indische Waterlelies (grijs)
Fotoboekje 1973: Het kasteel van Doornroosje z/w (bruin)
Fotoboekje 1974: De wolf en de zeven geitjes z/w (groen)
Fotoboekje 1975: Diorama (bruin)
Fotoboekje 1976: Sneeuwwitje (grijs)
Fotoboekje 1977: De wolf en de zeven geitjes (bruin)
Fotoboekje 1978: Het Spookslot (donkercyaan)
Fotoboekje 1980: Draak Lichtgeraakt (groen)
Fotoboekje 1981: Kaboutervrouwtje (bordeauxrood)
Fotoboekje 1982: Het kasteel van Doornroosje (donkergroen)
Fotoboekje 1983: Doornroosje (donkergroen)
Fotoboekje 1984: Interieur Kabouterhuis (lichtbruin)
Fotoboekje 1985: Kabouters die foto Doornroosje dragen (groen)
Fotoboekje 1986: Troonzaal Fata Morgana (rood)
Fotoboekje 1988: Pagode (marmer - blauwgroen)
Fotoboekje 1989: Trollenkoning (blauwgroen)
Fotoboekje 1990: Lot’s Kraamhuys (bruingrijs)
Fotoboekje 1991: Ingang Lavenlaar (lichtgroen)
Fotoboekje 1992: Droomvluchtelfje (rood)
Fotoboekje 1993: Trol met drie Droomvluchtelfjes (lichtgroen)
Fotoboekje 1994: Hemelburchten (donkerblauw)
Fotoboekje 1995: Heksenpoort (bordeauxrood)
Fotoboekje 1996: Schrijvende kabouter (donkerblauw)
Fotoboekje 1997: Jongetje op paddenstoel (paars)
Fotoboekje 1998: Kabouterboom (blauw fluweel)
Fotoboekje 1999: Toverspiegel Sneeuwwitje (paars)
Fotoboekje 2000: Klaroen met vaandel met Pardoes en vrouw (bruin)
Fotoboekje 2001: Toren van Raponsje (donkergroen)
Fotoboekje 2002: Kleine Boodschap (bordeauxrood)
Fotoboekje 2003: Droomvluchtfee (donkerblauw)
Fotoboekje 2005: Het meisje met de zwavelstokjes (geel)
Fotoboekje 2007: De Vliegende Hollander (groen)
Fotoboekje 2008: Pardoes met perkament (blauw)
Fotoboekje 2009: Pardoes met perkament (blauw)
Fotoboekje 2010: Pardoes met perkament (blauw)
Fotoboekje 2012: Sprookjesboom (oranje)
Fotoboekje 2013: De Nieuwe Kleren van de Keizer (rood)
Fotoboekje 2014: Trollenkoning (bordeaux met gouden lijst)
Fotoboekje 2015: Baron 1898 (donkergroen met gouden lijst)
Fotoboekje 2016: Pinokkio (waterblauw met gouden lijst)
Fotoboekje 2017: Pardoes uit Symbolica (paars met gouden lijst)
Fotoboekje 2018: Symbolica: Paleis der Fantasie (groen met gouden lijst)
Fotoboekje 2019: Elfje Indische Waterlelies (blauw met gouden lijst)
Fotoboekje 2021: De Max-trein van Max & Moritz (groen met gouden lijst)
Fotoboekje 2022: Sindbad de Zeeman (rood met gouden lijst)
Fotoboekje 2024: Moeder Geit (oranje met gouden lijst)
Wetenswaardigheden
- Draak Lichtgeraakt dankt zijn naam aan het onderschrift van zijn foto in de fotoboekjes van de jaren 80.
- Veel fans ruiken graag aan het fotoboekje. Voornamelijk in de oudere boekjes heeft de drukinkt een herkenbare geur die een nostalgische indruk achterlaat.
- ↑ Personeelsblad Efteldingen Duizend artikelen die de herinnering aan de Efteling levend houden, juni 2001