| Kinderspoor | |
|---|---|
 | |
| Kinderspoor vanaf de Pagode | |
| Locatie | Reizenrijk |
| Type | Treinparcours |
| Ontwerp | Anton Pieck, sinds 1999 ook Ton van de Ven en Chris van Grinsven. |
| Bouwer | Efteling, J. Van Esch B.V., Kloos Oving |
| Geopend | 1954 |
| Opening | 11 mei 1956 |
| Thema | Holland |
| Figuren | 1 |
| Hoogste snelheid | Afhankelijk van bestuurder |
| Baanlengte | 450 meter |
| Ritduur | Afhankelijk van bestuurder |
| Aantal treinen | 14 (was 21) |
| Attracties | |
Het Kinderspoor, ook wel de Traptreintjes, is een attractie aan het Kinderspoorplein in Reizenrijk waarin kinderen tot 12 jaar, twee aan twee gezeten in een klein metalen voertuig in de vorm van een locomotief met twee paar pedalen, op eigen kracht moeten voortbewegen over een parcours door een landschap met boerderijen, akkers en een molen.
De attractie kent een lange geschiedenis, is verschillende keren aangepast en zelfs van locatie veranderd. De eerste versie, officieel daterend uit 1954, was een ontwerp van Anton Pieck. Tot in 1999 ratelden op een lommerrijke plek in een uithoek van Marerijk, achter de Speeltuin (later het Lavenlaar), de treinen over het spoor. De attractie, die vanaf de allereerste dag een enorm succes bleek, was de eerste van de Efteling waarbij een rit te maken was. Sinds 2000 rijden de Traptreintjes hun rondjes in een Zaanse Schans-landschap, naar ontwerp van Ton van de Ven, aan de oevers van de Siervijver.
Inhoud
Het oude Kinderspoor
Proefversie
Het Kinderspoor, ook wel het Kinderspooremplacement en het Spoorbaantje genoemd, begon zijn leven eind 1953. Vanaf dan reden er al vier proefmodellen traptreintjes (anders dan de definitieve treinen), en was het landschap nog niet aangekleed en de tekeningen op het station ontbraken. Gedurende seizoen 1954 was de attractie in deze prototypische vorm geopend, vermoedelijk als proef. De Efteling hanteert niettemin 1954 als het officiële startjaar van de attractie.[1]
Definitieve inrichting
Na het proefjaar werden in 1955 de definitieve treinen en alle landschapsaankleding en stationsdecoratie toegevoegd. De officiële opening vond pas het seizoen daarop plaats, op 11 mei 1956, toen de attractie helemaal gereed geacht werd. Dit gebeurde door de kleindochter van Pieck, Elsje van Lier, die in een versierd treintje mocht rondrijden.
- Ontwerpen en schetsen
Een voorstudie van het treinparcours
Ontwerpen met o.a. een alternatief stationsgebouw
Ontwerp van boeiboord Station Kaatsheuvel
Ontwerp voor de spoorwegbediende
Het spoor wordt aangelegd
De proefversie
Defintieve versie in 1955
Kinderen genieten van een rit
Treinen en traject
De locomotiefjes hebben een kenmerkende wit-blauwe kleur met een zwarte 'schoorsteenpijp'. Voorop staan de initialen ES en aan de zijkant valt op een lint de naam van de trein te lezen. Alle treintjes zijn vernoemd naar bekende vogelsoorten: Arend, Gans, Gier, Koekoek, Lijster, Mees, Meeuw, Mus, Pelikaan, Reiger, Uil, Valk, Zwaan en Zwaluw zijn de veertien treinen die nu in gebruik zijn. Daarnaast zijn of waren er ook nog Eend, Kip, Kraai, Merel, Pauw, Specht en Sperwer wat het totaal aan treinen op 21 brengt. De namen werden bedacht door Anton Pieck, die zich hierbij waarschijnlijk liet inspireren door de allereerste locomotief van Nederland, "De Arend".
Er zijn in de loop der jaren enkele subtiele aanpassingen gemaakt aan de locomotiefjes, waaronder een dikkere bumper, een verlaagde carrosserie en verschil in kleur, maar het wezenlijke ontwerp is nooit veranderd.
De grootste verrassing in het traject was de wissel in het station. Wie na een cirkel door het landschap terugkeerde naar het stationsgebouw, ontdekte dat de wissels waren verlegd. Via een ander traject kon men dan nogmaals door het landschap trappen. De baan maakte destijds namelijk twee cirkels, een grote en een kleine. De kruising veroorzaakte echter veel problemen, waaronder botsingen en vooral ontsporingen. In het midden van de jaren zeventig werd onder leiding van Lex Lemmens de kruising uit het parcours gehaald. De baan werd toen omgevormd naar twee lussen.[2]
Een traptreintje
Spoorwegovergang in 1962
De tunnel met ruïne (jaren 50). Op het bordje: "Streng verboden te stoppen!"
Molen en huisje (jaren 60)
Traject in 1966
Het traject tussen de bomen door
Station en landschap
Anton Pieck ontwierp het eenvoudige stationsgebouw met borden met spreuken. In het gebouw werden met de stem van Theo Hochwald de regels van het spoor verteld: "Per coupé mogen slechts twee kinderen mee. Stoppen en botsen is verboden. Rijdt u de tweede keer, het station laaaang-zaam binnen." In het station hingen vier platen die de ontwikkeling van openbaar personenvervoer tot aan de trein illustreren, met de volgende opschriften:
- De raderboot met woeste kracht · Vreest windstil niet, noch storm noch nacht
- Al vliegt de postkoets dend'rend voort · De postiljon blaast onverstoord
- Geen postkoets en geen trekschuit meer · De spoortrein voert ons heen en weer
- Het monster, door benzien gedreven · Doet mensch en dier van snelheid beven
Pieck ontwierp ook de stationsrestauratie (de kraam De Soete Inval, die later zou vervangen worden door een heus Stationskoffyhuis) en diverse elementen voor het levendige landschap.
De treinbaan was ingebed in een landschappelijk decor met daarin een kasteelruïne, een tunnel, een brug, een put, een ooievaar op zijn nest, een windmolen en enkele boerderijen en akkers.
- Het station
Het station eind jaren 50
In 1962
Achterzijde station in de jaren 80
In 1996
In 1999
In 1999
Windmolen
Beeldbepalend element in het landschap was een windmolen, een kleine blauwgeverfde standerdmolen met een rieten dakje en een ladder aan de achterkant. Het nabijgelegen molenaarshuisje was te herkennen aan de molenstenen die tegen de gevel stonden. Er was goed nagedacht over de logica van het landschap, zo groeide op de akkers het koren dat in de molen gemalen zou worden.
Bij het einde van het oude Kinderspoor werd de molen afgebroken en kon worden meegenomen door een Belg die duiven en eenden leverde aan de Efteling. Hij heeft een aantal jaar in het Belgische Weelde gestaan. Na de dood van deze man is de molen in 2011 bij een particulier in Kaatsheuvel beland, die hem aanbood aan de Efteling. Ze kwamen overeen om de molen van hem over te nemen voor € 5.000,-, maar later zag de Efteling toch van de aankoop af. Tegenwoordig staat de molen in volledig gerestaureerde staat bij Frank de Laat in Vlijmen.[3]
De molen in 1999
Afgedankt, in 2000
De gerestaureerde molen in Vlijmen
Frank de Laat heeft de molen voorzien van een gedenkbordje
Overwegbediende
Ook bijzonder was een overweg waar een figuur met hoge hoed de spoorbomen automatisch sluit bij het naderen van treintjes door middel van het draaien aan een zwengel. Voor deze toevoeging in 1955[4] baseerde Pieck zich op de overwegwachters aan het eind van de negentiende eeuw, die een vergelijkbaar kostuum inclusief cape en hoge hoed droegen. Deze taak werd in die tijd vaak overdag uitgevoerd door vrouwen, terwijl mannen de nachtdienst voor hun rekening namen.
Er gaat het verhaal dat het gezicht gemodelleerd is naar dat van Peter Reijnders. Dat is opvallend omdat het lichaam duidelijk dat van een vrouw is.
Horeca
Het Kinderspoor heeft een groot deel van zijn bestaan 'eigen' horeca gehad. In de beginjaren stond nabij het emplacement het tentje De Soete Inval, waarnaast op een paal een bordje "Stationsrestauratie" stond om wat duidelijker bij het spoor aan te haken.
In 1964 werd het Stationskoffyhuis geopend, een grootser opgezet baliehorecapunt met een grote overhangende luifel. Dit heeft tot in de jaren negentig gefunctioneerd.
Afbraak en verhuizing
In 1988 werd de Europalaan ten noorden van het park aangelegd en kwam daarbij voor 20 meter over het grondgebied van de Efteling. Hierdoor moesten sommige zaken in het park worden opgeofferd, waaronder Ingang Parklaan, een gedeelte van de Speeltuin (die toch al werd afgebroken door de bouw van het Volk van Laaf), maar ook het Kinderspoor moest enkele meters inleveren. Het molenaarshuisje in het landschap moest hiervoor worden afgebroken. Door de komst van het Lavenlaar kwam er tevens een grote muur te liggen tussen de traptreintjes en de openbare weg. De attractie kwam bovendien in een uithoek van het park te liggen, nog nauwelijks zichtbaar voor de bezoeker.
In 1991 werd naast het Kinderspoor een nieuw magazijn gebouwd op het Dienstenterrein. De tunnel en kasteelruïne werden daarbij afgebroken.[5] Zeven jaar later werd er een dienstweg aangelegd voor de groendienst langs de Lavenmuur. Weer werd het terrein voor de attractie kleiner. De attractie verloor in de loop van de jaren negentig ook veel van haar charme. Druktes bleven uit en het Stationskoffyhuis werd bijgevolg gesloten. In 1999 werd de attractie dan ook afgebroken. Een deel van het terrein wordt bij het dienstencentrum getrokken voor huisvesting van de Groendienst, een ander deel blijft tot op heden een min of meer ongebruikte hoek tussen de Laven en het Anton Pieckplein.
De Efteling wist echter dat ze een nostalgische attractie als deze niet zomaar uit het park konden verwijderen. Onder leiding van creatief directeur Ton van de Ven kreeg de attractie een nieuw leven op een andere locatie.
- Op de oude locatie in de jaren negentig
Overweg met bediende
Kasteelruïne
Terug bij het station
Het nieuwe Kinderspoor
Aan de oostelijke oever van de Siervijver, vlakbij het parcours van de Gondoletta, werd in januari een gedeelte van de vijver ingedamd. 12.000 m3 grond werd aangevoerd en nieuwe riolerings- en elektro-voorzieningen inclusief een beregeningssysteem werden aangelegd. [6] De baan werd wel langer, maar bestaat nog steeds uit twee lussen, waarbij tussendoor het station wordt aangedaan. De bouwdienst van de Efteling zorgde voor het bouwen van de huizen, de eigen groendienst voor het landschap, en bouwbedrijf J van Esch zorgde voor de funderingen en indammen en werkte met spoorbouwer Kloos Oving aan het nieuwe spoor. Het project werd geleid door projectleider Peter Koppelmans en gecoördineerd door Dagmar van den Wittenboer. De creatieve invulling kwam van Ton van de Ven en Chris van Grinsven. [6]
- Bouwfoto's nieuwe Kinderspoor
Zaanse schans
Veel zaken werden gewoon verhuisd naar de nieuwe locatie. Zo zijn de treintjes met vogelnamen nog dezelfde en ook de overweg, de ooievaar, de stem op het station, de borden met spreuken en de tekeningen van reizigers aan de muren in het station zijn gelijk. Maar er werd ook het één en ander nieuw opgebouwd. Belangrijk verschil daarbij was de stijl: was de oude baan nog in de wat grauwe stijl van Anton Pieck uitgevoerd, nu werd als inspiratie voor het landschap de Zaanse Schans gebruikt: een gebied in Zaandam waar in de jaren 70 een flink aantal historische panden uit de Zaanstreek is verzameld. Kenmerkend hiervoor is het wit/groengeverfde hout, waarmee ook nieuwe boerderijen werden opgebouwd, waarvan één met een molentje op het dak, waar je met de trein doorheenrijdt. Aan een steiger liggen twee bootjes, met opschriften EFT-01 en EFT-02. Het oorspronkelijke agrarische thema komt ook op de nieuwe locatie terug, middels archaïsche landbouwwerktuigen die her en der opgesteld staan, en levende schapen die het landschap begrazen.
Van de Ven ontwierp een nieuw stationsgebouw waarbij de oorspronkelijke structuur behouden bleef, alsook de vier borden met de historie van personenvervoer, maar voegde onder andere een toren met klok toe en gaf het station, heel toepasselijk, een vogelnaam: De Blauwe Reiger. Eén van de tekeningen van Pieck, de reiziger, werd driedimensionaal uitgewerkt tot beeld op het pleintje voor de attractie, het Kinderspoorplein. Het nieuwe Kinderspoor werd geopend in 2000.
Het Kinderspoor is niet verlicht en wordt na zonsondergang gesloten, zoals aangegeven op een klein bordje in Pieckkleuren links op de stationsgevel.
Latere aanpassingen
In het eerste seizoen op de nieuwe locatie, 2000, werden de Traptreintjes tot het Reizenrijk gerekend, maar het jaar erop verhuisden ze naar het Ruigrijk. Dit was ook intern handig zodat het personeel gedeeld kan worden met de Oude Tuffer en de Halve Maen. Per zomer 2024 worden de Traptreintjes weer tot het Reizenrijk gerekend, wat nu ook zichtbaarder is omdat de laan waaraan ze liggen die zomer van de opvallende Reizenrijk-lantaarnpalen is voorzien.
Van Winter Efteling 2003-2004 tot en met 2019-2020 werd de attractie 's winters omgevormd tot Langlaufbaan 't Hijgend Hert.
In 2008 werd na de reiziger ook de reizigster als standbeeld uitgevoerd. Ze kreeg een plekje recht tegenover haar mannelijke variant. In de stijl van het stationsgebouw werd tevens toen het horecapunt Flierefluiter op het pleintje van de attractie geopend.
In 2023 werd een afscheiding van wilgentenen aangelegd in de tweede lus na het viaductje, waar de sporen heen en weer elkaar dicht passeren.
Rondgang
- Onride in 2023
Overzicht bij aankomst
Het stationsgebouw
Bebording op het perron
Instappen
Het eerste boerderijtje
In het boerderijtje
De eerste bocht met het boerderijtje
Het station komt alweer in zicht
Andere kar met melkbussen
Een viaductje
Viaductje met reigersnest
Hooimijt en driepoot
De hooimijt
Spoorwegovergang
Kar met waren
Door de molen heen
Het eindpunt komt in zicht
Verzoek tot langzaam binnenrijden
Wetenswaardigheden
- In 1955 wordt het Kinderspoor omgebouwd tot set van de geluidsfilm 'Veilig Verkeer', een promotiefilm van het Verbond voor Veilig Verkeer.[7]
- ↑ O.a.: Van der Ende: Zijn we d'r al? (2012)
- ↑ Eftelist: Lex Lemmens: Over dertig jaar toewijding en vakmanschap (2008)
- ↑ Persoonlijke communicatie Frank de Laat, 2014
- ↑ "1951 - De Efteling 10 jaar - 1961", document persinformatie door Bob Venmans, uitgave 1961
- ↑ Gniletfe: Kinderspoor (24 april 2000)
- ↑ 6,0 6,1 Online editie personeelsuitgave J. Van Esch B.V., 07-2000
- ↑ Henk vanden Diepstraten: De Efteling/Kroniek van een Sprookje. Baarn: Tirion (2002), p. 51