| Kikkerkoning | |
|---|---|
 | |
| De fontein van de Kikkerkoning | |
| Geopend | 1952 |
| Gebaseerd op | De Kikkerkoning |
| Opgetekend door | Gebroeders Grimm |
| Ontwerp | Anton Pieck |
| Figuren | 4 statische kikkers |
| Vorige | Assepoester |
| Volgende | Magische Klok |
| Sprookjesbos, overzicht | |
De Kikkerkoning is een sprookje over een prins die betoverd is in een kikker en om terug te veranderen het hart moet winnen van een prinses. Het werd onder de titel "Der Froschkönig oder der eiserne Heinrich" (De kikkerkoning of de IJzeren Hendrik) opgetekend door de gebroeders Grimm. Het sprookje is een mengeling van verschillende oude volksverhalen uit de Duitse regio Hessen en verscheen voor het eerst in Kinder- und Hausmärchen in 1812. Het sprookje werd destijds door de broers als nummer één in de verzameling gezet en nog steeds openen veel nieuwe bundels met Grimm-sprookjes met deze vertelling.
In de Efteling is het de eenentwintigste uitbeelding op de route in het Sprookjesbos. Het sprookje opende in 1952 en was daarmee één van eerste tien sprookjes naar ontwerp van Anton Pieck. Het bestaat uit een fontein met vier kikkers die een gouden bal omhoog spuiten, centraal gelegen op het Herautenplein. Aquanura is tevens geïnspireerd op de Kikkerkoning.
Inhoud
Uitbeelding
Het sprookje "De Kikkerkoning" wordt niet zo zeer uitgebeeld, maar is één van de vier fonteinen in het park waarbij figuren uit het verhaal dienst doen als decoratief element. Andere zijn "De Ganzenhoedster", "De Bremer Stadsmuzikanten" en "De Kleine Zeemeermin". De fontein is te vinden centraal op het Herautenplein, recht voor het winkeltje Kleyne Klaroen.
Hoewel er in het sprookje sprake is van één kikker, zijn hier vier kikkers te zien, ieder op een hoek van de verhoogd opgemetselde waterbak waarop een laagje water staat. De kikkers spuiten elk een waterstraal naar het midden van de bak, waar een goudkleurige bal te midden van rotsblokken op omhoog spuitende waterstralen in de lucht wordt gehouden. Dit gebeurt enkele seconden, waarna al het water stopt, om even later weer aan te vangen. De fontein werkt niet bij harde wind, omdat anders de bal van de fontein af zou kunnen waaien.
Om de vierkante fonteinbak is een grachtje en een laag hekwerk geplaatst. Een kunststof sprookjesboek op een paaltje, dat 's avonds van binnenuit verlicht wordt, is geplaatst aan de westzijde van de fontein.
Geschiedenis
Anton Pieck ontwierp de kikkerfontein als één van de tien sprookjes voor de opening van het Sprookjesbos. Peter Reijnders bedacht het systeem van de waterstralen om de bal omhoog te houden. De kosten voor de bouw van het sprookje lagen rond de ƒ 7.000,-.
Ontwerp voor fonteinbak van Anton Pieck
Vroege schets voor de fontein
Ontwerp voor een kikker van Anton Pieck
Peter Reijnders test de waterstralen
Het zag er in de beginjaren anders uit. De vier kikkers, die kleiner waren dan de huidige kikkers, stonden op de rand van een veel lagere waterbak en spoten water naar een ijzeren frame waarbinnen de gouden bal omhoog werd gehouden.
- De kikkerfontein in de beginjaren
Het sierlijke opvangrekje van de beginjaren
Een oude ansicht van de Kikkerfontein
De Kikkerkoning in 1954
De kikkers in 1954
Volgens Kroniek van een Sprookje werd in 1954 het grachtje rondom de fonteinbak aangelegd. Midden jaren vijftig is de complete fonteinbak vernieuwd. De korf in het midden van de bak werd vervangen door opgestapelde natuurstenen. De kikkers zijn ergens in de jaren tachtig of negentig vervangen door de huidige; iets groter, andere ogen en een beduidend ander patroon dat bestaat uit dikke outlines en slordig ingekleurde vlakken met meer lichtere tinten groen.
In 2023 werd dit deel van het Herautenplein gerenoveerd, inclusief de muren van de Magische Klok en de techniek van de Kikkerkoning. Alle waterleidingen en de verlichting werden vervangen, waarvoor een deel van de fonteinbak opnieuw opgemetseld werd. Sindsdien staat er een laagje water op de fonteinbak (voorheen liep die af en was die dus droog), waardoor de kikkers met hun poten in het water zitten.
Techniek
De aandrijving van de fontein bevindt zich in het meest westelijk gelegen torentje behorende bij de Magische Klok. Af en toe stopt de pomp met draaien waardoor de bal naar beneden zakt, maar kort daarna start hij gelukkig weer op.
Het sprookje
Oorsprong
Dit sprookje staat bekend onder heel wat verschillende namen. Soms wordt het "De Kikkerkoning" genoemd, in andere verzamelingen heet het "De Gouden Bal" en in nog andere bundels duikt de naam "IJzeren Hendrik" voor dit sprookje op, naar de dienaar met de drie ijzeren banden om zijn hart. Het was één van de favoriete sprookjes van de gebroeders Grimm en in alle uitgaven van hun Kinder- und Hausmärchen is het 't eerste sprookje (wat Martine Bijl voor Sprookjes van de Efteling overnam). De Grimms tekenden het sprookje in 1810 op van een apothekersdochter in Kassel en in diverse uitgaven vermeldden ze dat ze "Der Froschkönig" als het ideale sprookje beschouwden. Wat ze er niet bij vertelden, is dat ze het sprookje zelf meermaals ingrijpend bewerkten. Ze versterkten de rol van de vader, die een toonbeeld van rechtvaardigheid wordt, brachten het element van de betovering in en ook het gedeelte over de drie banden om het hart van de trouwe dienaar van de prins, die zij Hendrik dopen, werd door de Grimms aan de door hen opgetekende vertelling toegevoegd.
De oudst bekende lezing van het sprookje is afkomstig uit Schotland, uit 1801, waar het bekend staat als "The Frog King". Het is een typisch Europees sprookje en alle niet-Europese varianten die er van zijn aangetroffen gaan duidelijk op de Europese oervorm terug. In Vlaamse varianten van het sprookje vinden we veel meer de typisch drieledige sprookjesstructuur terug dan in Grimms geconstrueerde versie. Zo heeft het prinsesje in de Vlaamse versie twee zusters, die zich niet met de kikker durven inlaten.
Hoewel in de Grimm-versie het prinsesje de kikker niet kust, is dat wel het kernmoment dat van "De Kikkerkoning" één van de allerbekendste sprookjes ter wereld heeft gemaakt. De kus die de betovering verbreekt is een element van nieuw-testamentische oorsprong, dat we in heel wat sprookjes kunnen terugvinden, met als meest bekende voorbeeld "Doornroosje". Al in 1823 verschijnt een Britse vertaling waarin drie nachtjes slapen op de slaapkamer voldoende zijn om te veranderen. Pas veel later verschijnen er versies met de kus als belangrijk moment. Waarschijnlijk dat de kus er, onder christelijke invloed, in de loop van de negentiende eeuw aan is toegevoegd. In het sprookjesboek van de Efteling wordt de betovering verbroken als de prinses de kikker van zich afgooit, maar in de hoorspelversie op de luistersprookjesalbums is het de kus die de betovering verbreekt.
Met name in de afgelopen decennia zijn er tientallen literaire werken gebaseerd op het sprookje, uiteenlopend van pikant seksueel getint proza tot poëzie van bijvoorbeeld Sara Henderson Hay, Robert Graves en Phyllis Thompson.
Samenvatting
Het sprookje verhaalt over een verwend prinsesje dat haar gouden speelbal in een diepe vijver laat vallen. De bal wordt opgeduikeld door een kikker, en als dank daarvoor belooft het prinsesje de kikker dat deze van haar bordje mag eten en in haar bedje mag slapen. Wanneer de kikker aankomt op het paleis weigert het prinsesje aan haar belofte te voldoen. De koning laat het prinsesje zich echter aan haar woord houden; belofte maakt schuld. Met tegenzin eet de prinses met de kikker van haar gouden bordje, maar wanneer hij later op haar slaapkamer in haar bedje wil slapen heeft ze genoeg van het vieze natte dier en smijt hem hard tegen de muur. Daarop verandert de kikker, die betoverd blijkt te zijn door een oude heks, in een fraaie prins.
Een dag later verschijnt een koets met acht witte paarden bij het paleis en de prins neemt het prinsesje mee naar zijn rijk. De koetsier, Hendrik genaamd, is een goede vriend van de prins en vanaf het moment dat deze in een kikker was veranderd droeg Hendrik van verdriet drie ijzeren banden om zijn hart, zodat het niet zou breken van droefenis. De banden springen los zodra Hendrik ziet dat zijn prins weer de oude is geworden.
In de Eftelingse media
In het park
Bij de uitbeelding in het Sprookjesbos staat een kunststof sprookjesboek opgesteld waarin een korte samenvatting van het sprookje staat in vier talen: Nederlands, Frans, Duits en Engels. De titel van het sprookje in deze talen luidt:
De Kikkerkoning
Le Roi des Grenouilles
Der Froschkönig
The Frog King
Het boek werd geplaatst in 2000. Toen alle boeken van een nieuwe layout werden voorzien in 2013 werd ook dit boek vernieuwd. 's Avonds licht het boek van binnen uit op.
De Nederlandse tekst:
Met een plons viel de gouden bal van de prinses in het water van de slotvijver. Het jonge meisje was ontroostbaar. Een dikke, lelijke kikker dook de bal op, in ruil voor haar vriendschap. De prinses hield haar woord echter niet en weigerde de kikker toegang tot het kasteel. Van haar wijze vader moest ze haar belofte nakomen en zo mocht het glibberige dier zelfs in het bed van de prinses slapen en had het recht op een nachtzoen. Die zoen verbrak de betovering, en de kikker werd een knappe jonge prins...
In boeken
- De eerste Efteling-publicatie staat in Het Efteling Sprookjesboek (1955) van Bob Venmans. Het verhaal heet hier "De Gouden Bal". De prins wordt verlost van de betovering wanneer de prinses een kusje geeft. Hendrik de koetsier komt er niet in voor, en dat geldt voor alle Efteling-publicaties.
- Truus Sparla nam het ook op in Het Sprookjesboek van de Efteling (1967), ook onder de titel "De Gouden Bal".
- In Sprookjes van de Efteling (1974) is "De Kikkerkoning" het eerste sprookje. Martine Bijl komt dichter bij de oorsprong en laat het prinsesje de kikker ver van zich af werpen om de transformatie te initiëren.
- In D'r Waar 's (2002) staat "De Gouwen Bal" in het Oud-Gastels, geschreven door Michel de Koning.
- Voor Sprookjesboek van de Efteling (2009) werd weer gekozen voor de kus. Een tot de helft ingekorte versie van hetzelfde verhaal is opgenomen in En ze leven nog lang en gelukkig (2019), die ook is opgenomen in De Efteling Sprookjes Omnibus uit 2022.
In hoorspelen en luisterboeken
- De plaat Sprookjes van de Efteling - deel 5 (1970) en de cd Efteling Sprookjes - deel 4 (1992) bevat het sprookje "De Gouden Bal". De prins wordt hier gekust. De prins wordt overigens 'Kikker Hein' genoemd, wellicht een verwijzing naar Hendrik.
- Een moderner hoorspel staat op de cd Efteling Sprookjes 1 (2004) met het liedje "Beloofd is beloofd". De prins, met een enorme aardappel in z'n keel, jaagt in het bos en wordt vervolgens door een heks betoverd. Aan het einde wordt hij door een kus terugveranderd, nadat 'ie eerst tegen de muur is gekwakt.
- Het sprookje staat op de cd van D'r Waar 's als "De Gouwen Bal (Afspraok is Afsproak)".
- De versie van Sprookjesboek van de Efteling is te beluisteren op de eerste cd van het luisterboek (2010).
Op televisie
- De Kikkerkoning is één van de sprookjes die door de Efteling gebruikt zijn in de televisieserie Sprookjes (2004), waarbij de kikker uit het verhaal middels nogal gebrekkige CGI wordt uitgebeeld.
- De Kikkerkoning was het thema voor een commercial van de Efteling in 2009 (zie video).
Live-entertainment
- De prins wordt soms van stal gehaald voor het live-entertainment.
- Ook de prinses Anura is een personage dat je tegen het lijf kan lopen, al is zij meer verbonden met de fonteinenshow Aquanura.
Souvenirs en drukwerk
- De Kikkerkoning wordt in de winkels van het park voornamelijk vertegenwoordigd met merchandise van Aquanura, waaronder een goudkleurige speelgoedbal.
- Een kikker met de tekst "kus me" werd in 1996 veelvuldig gebruikt op drukwerk van het park.
Elders
Aquanura
Zie Aquanura voor een uitgebreide beschrijving van het ontstaan en de ontwikkeling van de fonteinenshow.
Voor de fonteinenshow Aquanura, die in 2012 tot stand kwam, werd "De Kikkerkoning" gebruikt als thema voor de aankleding van de voorstelling. De vier kikkers van de fontein in het Sprookjesbos werden in een uitvergrote en veel gedetailleerdere uitvoering in de Vonderplas geplaatst, en ook deze kikkers spuiten waterstralen naar het midden van de 'fontein'.
Bijzonder aan de uitvergrote kopie is dat enkele elementen uit het sprookje hier worden overgebracht die bij de Sprookjesbos-variant niet aanwezig zijn. Eén van de kikkers in de Vonderplas heeft een kroontje op als een verwijzing naar de betoverde prins. Mies Bouwman geeft een korte samenvatting van het verhaal tot de bal in de vijver valt, en de prinses uit het verhaal wordt als het personage Anura soms gebruikt in de openingsceremonie die voorafgaat aan een voorstelling.
Kikkers
De kikkers zijn een geliefde decoratie voor de Efteling om elders te plaatsen. Ze duiken nogal eens op bijvoorbeeld VIP-dagen of in het Efteling Hotel.
Wetenswaardigheden
- De gouden bal is eigenlijk gewoon een normale speelgoedbal met een goudverflaagje. Na verloop van tijd slijt dit af en is soms een voetbalpatroon te herkennen.
- Medewerkers van het Sprookjesbos hebben een soort mega-vlindernet om de bal van de fontein te halen wanneer het gaat stormen. 's Nachts blijft de bal echter gewoon in de fontein. Dat zorgt er soms op zomeravonden wel eens voor dat dronken jongeren de bal uit de bak vissen.