Dit artikel gaat over de uitbeelding van het sprookje in het Sprookjesbos. Zie Kleine Zeemeermin (doorverwijspagina) voor andere uitingen.
| De Kleine Zeemeermin | |
|---|---|
 | |
| Geopend | 1970 |
| Gebaseerd op | De Kleine Zeemeermin |
| Opgetekend door | Hans Christian Andersen |
| Ontwerp | Anton Pieck, Ton van de Ven |
| Muziek | Allegro Brillante |
| Figuren | meermin en vis |
| Opvolger van | Kogeloog (buste), Dansende Dolfijn |
| Vorige | Raponsje |
| Volgende | Draak Lichtgeraakt |
| Sprookjesbos, overzicht | |
De Kleine Zeemeermin is een sprookje over een zeemeermin die verliefd wordt op een knappe mensenprins en zo naar hem verlangt, dat ze een deal sluit met een kwade zeeheks. Het sprookje is een beroemd cultuursprookje van de hand van Hans Christian Andersen die het schreef onder de titel "Den lille Havfrue". Het werd voor het eerst uitgegeven in 1837.
In de Efteling is het de tiende uitbeelding op de route in het Sprookjesbos, tussen Raponsje en Draak Lichtgeraakt. Eigenlijk betreft het hier geen uitbeelding van het sprookje van Andersen, maar stelt het de Zeemeermin als mythische figuur in het algemeen voor. De zeemeermin is uitgebeeld als beeld in een fontein, gezeten op een rots, met in haar linkerarm een grote vis die water in de vijver laat stromen. De achtergrond van het tafereel wordt gevormd door een barok muurtje met Cupido-beeldje, een overblijfsel van een vroegere attractie op een andere plek: De Magische Liefdesbron. De ornamenten werden gebruikt voor De Dansende Dolfijn, wel al op deze plek in het bos gelegen. Het vijvertje zelf is ook hergebruikt, en wel van de op deze plaats al in 1954 geplaatste buste van Kogeloog.
Het beeld van de Zeemeermin is sinds 1970 in het Sprookjesbos te vinden, oorspronkelijk ontworpen door Anton Pieck en gemodelleerd door Ton van de Ven.
Uitbeelding
De Zeemeermin is in het Sprookjesbos te vinden op een driesprong, tussen Raponsje en de Draak. Vanaf de toegangsweg naar Roodkapje is echter een breed sluippad dat recht op de Zeemeermin afloopt. De uitbeelding bestaat uit een statisch beeld van een zeemeermin peinzend op een stapel rotsen. De meermin heeft lang blond haar, volledig ontbloot bovenlijf en vanaf haar middel een groen geschubde staartvin. Onder haar linkerarm houdt ze een grote vis die water spuugt. Het beeld staat voor een achtergrond van een witgepleisterd barok decortje met engeltjes en een Cupido-figuur bovenop.
Als uitvoering is het één van de meest eenvoudige in het Sprookjesbos. Het tafereel is klein en behalve het water is er geen beweging en geen interactie met de bezoeker. Het principe van een zeemeermin op een rots die in de verte staart doet enigszins denken aan het beeldje van de Kleine Zeemeermin in Kopenhagen, al lijken ze in uitvoering totaal niet op elkaar.
Op de achtergrond klinkt het harpconcert Allegro Brillante van François-Adrien Boieldieu, dat ook in de Gondoletta te horen is.
De Kleine Zeemeermin
Cupido
Meermin in winterkledij
Winter Efteling
Omdat het ontblote bovenlijf in de winter wat koud kan zijn, krijgt ze dan een doorschijnend pakje aan.
Geschiedenis
Kogeloog en dolfijn
Het tafereel is sinds 1970 in de Efteling te vinden, maar op deze plek staat al sinds 1954 een attractie. In dat jaar werd hier ter uitbreiding van De Zes Dienaren de door Anton Pieck ontworpen grote buste van Kogeloog-met-wesp geplaatst. Daartoe werd het achthoekige vijvertje gegraven, met in het midden een sokkel, dat ook nu nog de basis van de Zeemeermin vormt.
De buste werd enkele jaren later, in 1964, vervangen door de door Peter Reijnders bedachte De Dansende Dolfijn. Die attractie bestond uit de ornamentele muur van de oude Liefdesbron (die buiten het Sprookjesbos stond), inclusief Cupido-beeldje en een paar vazen. Deze werden achter het bestaande kleine buste-vijvertje geplaatst, voortaan omgeven door lage hekjes. In het midden stond een ronde bloembak waar een vis omheen zwom. Ongeveer hetzelfde principe als de tegenwoordige Wensbron. Het tafereel werd begeleid met de muziek "Moon River", een compositie van Henry Mancini. Het geheel was echter een beetje out-of-place in het Sprookjesbos, en werd zes jaar na ingebruikname weer vervangen.
De Zeemeermin
Anton Pieck deed ter vervanging van de Dolfijn een suggestie voor een uitbeelding van het sprookje De Zes Zwanen dat toen niet uitgevoerd is; in 2019, vijftig jaar later dus, werd het alsnog aan het Sprookjesbos toegevoegd. Pieck maakte ook een ontwerp voor een zeemeermin, met daaromheen rondzwemmende vissen die wellicht bedoeld waren om het vis-effect van de Dansende Dolfijn te kunnen behouden. Ook tekende hij een zeeslang. Er werd gekozen voor de zeemeermin. Ton van de Ven modelleerde het beeld van de meermin dat in 1970 geplaatst werd in het aloude decortje, zij het zonder de rondzwemmende vissen. Er wordt gezegd dat Van de Ven het beeld modelleerde naar zijn eigen vrouw, Riet.
- Het tafereel door de jaren
Kogeloog op deze plek
De Magische Liefdesbron aan het Liefdeslaantje
Anton Pieck en Peter Reijnders bij de Dansende Dolfijn, 1965
De Zeemeermin in de jaren zeventig
De Zeemeermin in de jaren zeventig, toen publiek bij de hekjes naast de vijver stond
In winterkledij en met zwevende hand, herfst 2022
Fris gerenoveerd, maart 2024
Latere aanpassingen
In 2001 werd het beeld in zijn geheel gerestaureerd, in de Eftelingse traditie dat bij het toevoegen van een nieuw sprookje (in dit geval Raponsje) ook omliggende sprookjes opgeknapt worden. Ton van de Ven coördineerde het project persoonlijk.
De rotspartij, die tot dan toe van kunststof was, werd vervangen door echte gestapelde stenen. Hierbij ontstond echter een probleem met de hand van de meermin. Er bleek dat door de constructie van de staart het heel lastig is om een rotsblok zo te positioneren dat haar hand er op rust. Een voorstel om een stuk staart weg te halen, werd door Ton van de Ven geblokkeerd. Er werd een wat gekunstelde oplossing gevonden, maar die bleek ook niet zo duurzaam. Sinds winter 2012 zweefde de hand van de hybride daarom helaas twaalf jaar lang in het luchtledige. Pas bij een renovatie in het begin van 2024 werd het probleem van de ontbrekende steen eindelijk opgelost.
In 2006 kreeg de meermin een nieuwe, glanzende laklaag die haar huid eruit doet zien alsof ze nét uit het water is komen zetten. Net als bij veel andere sprookjes werd er ook een laag hekje voor het water aan de voorzijde geplaatst.
Muziek
Heel zachtjes zijn de harpklanken te horen van het Allegro Brillante van François-Adrien Boieldieu, in de uitvoering van harpiste Lily Laskine uit 1964. Ze wordt begeleid door het Orchestre De Chambre Jean-François Paillard onder leiding van Jean-François Paillard. Het is slechts een fragment uit het complete harpconcert. Aangezien dezelfde muziek ook afgespeeld wordt op het Gondoletta-eiland, is de track te vinden op de Efteling-cd's onder de naam "Gondoletta". Het complete muziekstuk staat op De Mooiste Efteling Melodieën (1994), een fragment is te vinden op Muziek van de Efteling (1987-1992) en Betoverende Efteling Melodieën (alle edities).
Het sprookje
Oorsprong
De Kleine Zeemeermin is misschien wel het beroemdste sprookje van de Deense sprookjesschrijver Hans Christian Andersen. Deze bekendheid is niet in het minst te danken aan het feit dat de zeemeermin hét symbool van Kopenhagen is geworden. Een fraai bronzen beeldje van de meermin, met een verlangende blik, siert daar de haven. Ook de animatiefilm van Disney, uitgebracht in 1989, droeg uiteraard spectaculair bij aan de bekendheid van het sprookje. Trouw aan Andersens tekst is Disney is echter beslist niet. Niet alleen veranderde Disney de rol van de zeeheks tot rivaal van de kleine zeemeermin om de liefde van de prins, maar ook het einde werd compleet herschreven. In de tekenfilm wint de zeemeermin uiteindelijk de hand van de prins, en leeft nog lang en gelukkig.
Meerminnen komen al vanaf de klassieke tijd in vertellingen voor. Deze mythische wezens, half mens, half vis (en dus te classificeren als chimaera’s), zien we voor het eerst voor in teksten uit Babylonië, zo rond duizend jaar voor Christus. De betoverende Sirenen uit de Odyssee kunnen gezien worden als zeemeerminnen. middeleeuwse teksten staan vaak vol sterke verhalen over hele meerminsteden, niet in het minst gevoed door het bijgeloof van zeelui. In allerlei moderne fantasieliteratuur, van Peter Pan tot Harry Potter, spelen ze nog steeds een rol.
Andersen baseerde zijn in 1837 gepubliceerde sprookje (dat overigens tot de langere sprookjes in zijn bundels behoort), op het christelijke volksgeloof rond mythische wezens. Deze zouden in tegenstelling tot mensen geen “ziel” hebben, en dus bij hun dood in het niets verdwijnen. Hoewel zeewezens in de folklore vrijwel altijd weergegeven worden als verleidelijk en demonisch, geldt dit niet voor de kleine zeemeermin. Haar romantische verlangen naar transcendentie, en de continue opofferingen die ze maakt, duiden juist op een goede geest waarvoor redding nabij is.
Samenvatting
Op de bodem van de zee woont een zeemeermin met haar vier oudere zussen en haar vader, de koning. Op haar vijftiende mag ze eindelijk naar de oppervlakte zwemmen en ziet daar op een schip een prins, op wie ze op slag verliefd wordt. Een storm steekt op, waarbij de prins bijna verdrinkt, maar de kleine zeemeermin redt hem en laat hem bewusteloos achter op het strand, waar een meisje hem vindt. De meermin blijft geobsedeerd door de prins, en wil ook graag een eeuwig levende ziel hebben zoals mensen. Ze gaat naar een zeeheks, die haar benen kan geven in ruil voor haar prachtige stem. Een aanvullende voorwaarde is dat ze met de prins moet trouwen om haar benen te behouden, anders zal ze eindigen als het schuim der zee.
Ze ontmoet de prins en ze kunnen het goed vinden, maar helaas kan de zeemeermin niet met hem praten. De prins houdt van haar zoals iemand van een klein kind houdt. Hij gaat op zoek naar een levenspartner, vindt het meisje dat hem op het strand vond en bereidt zijn huwelijk met haar, toevallig een prinses uit een naburig land, voor.
De zussen van de kleine zeemeermin hebben een oplossing: ze hebben hun mooie haar geruild bij de zeeheks voor een mes waarmee ze de prins om kan brengen. Doet ze dat, dan verandert ze niet in schuim en kan ze terugkeren naar de zeebodem. De kleine zeemeermin kan dit niet over haar hart verkrijgen, dus ze kiest voor de schuimoptie.
Door haar opoffering heeft ze een plekje verdiend tussen de kinderen van de lucht. Als ze driehonderd jaar lang goedheid en koelte naar de mensen zal brengen, krijgt ze toch nog de door haar zo zeer gewenste, onsterfelijke ziel.
In de Efteling
De uitbeelding in de Efteling is van oorsprong geen uitbeelding van het verhaal, hoewel het niet ondenkbaar is dat ontwerper Anton Pieck dit verhaal wel in gedachte had toen besloten werd de Zeemeermin toe te voegen aan het Sprookjesbos, ter vervanging van de Dansende Dolfijn. Er valt echter uit geen enkele publicatie te halen dat het hier gaat om een uitbeelding van het bekende sprookje. Het is pas in 1998 dat de Efteling de link graag legt, wellicht door de populariteit van het sprookje na de Disney-film. In dat jaar vormt het sprookje onderdeel van de Nieuwe Sprookjesshow, en de Efteling Club geeft een boekje uit waarin naar het tafereel wordt verwezen als dat van De Kleine Zeemeermin.
Vanaf het Andersen-jaar 2005 lijkt het park echt te hechten aan de gedachte dat het hier daadwerkelijk om het cultuursprookje van Andersen gaat. De uitgave van het sprookje in het boek Sprookjesboek van de Efteling in 2009 en de plaatsing van een kunststof sprookjesboek met een samenvatting van het verhaal in 2016 bevestigen dat de Efteling de Zeemeermin tegenwoordig beschouwt als een uitbeelding van het verhaal.
In de Eftelingse media
In het park
Bij de uitbeelding in het Sprookjesbos staat een kunststof sprookjesboek opgesteld waarin een korte samenvatting van het sprookje staat in vier talen: Nederlands, Frans, Duits en Engels. De titel van het sprookje in deze talen luidt:
De kleine Zeemeermin
The little Mermaid
Die kleine Meerjungfrau
La petite Sirène
Het boek werd geplaatst in 2016.
De Nederlandse tekst:
Toen haar knappe droomprins schipbreuk leed, bracht de kleine zeemeermin hem op het droge. Om hem te laten ontwaken zong ze met haar betoverende stem een prachtig lied. Ze bedacht echter verdrietig dat hij nooit verliefd op haar zou kunnen worden vanwege haar vissenstaart. Van een oude zeeheks kreeg ze benen, maar dan moest ze haar meest waardevolle bezit afgeven: haar betoverende stem. Eenmaal aan land kon ze haar prins dus niet vertellen dat zij zoveel van hem hield...
In boeken
- In het Sprookjesboek van de Efteling (2009) is het opgenomen met twee tekeningen van Pieck. Een ingekorte versie van deze tekst staat in En ze leven nog lang en gelukkig (2019), nu met twee opvallende illustraties van Jeroen Verheij.
- In het boek Weerwolfnachtbaan (2012) van Paul van Loon speelt de in het Sprookjesbos niet uitgebeelde zeeheks een rol.
- In 1998 bracht de Efteling Club een mini-boekje uit met een verhaaltje getiteld Het Geheim Van De Kleine Zeemeermin.
In hoorspelen en luisterboeken
- Op CD 6 van De mooiste sprookjes uit de Efteling (2006) is het sprookje te beluisteren, gevolgd door het liedje "Beroemd".
- Op 'Sprookjesboek van de Efteling-luisterboek (2010) CD 4.
Theater
- Het was onderdeel van de Nieuwe Efteling Sprookjesshow (1998-2001), de eerste keer dat de Efteling aan het Andersen-sprookje refereert.
- In de winter van 2004-2005, speelde de musical De Kleine Zeemeermin van Studio 100 in het Efteling Theater. Op het plein voor het theater werd een ander beeld van een zeemeermin geplaatst, dat nog tot 2011 de parkeerplaats ontsierde.
Op televisie
- Het derde seizoen van de tv-serie Sprookjes (2008) heeft een aflevering over de Kleine Zeemeermin. De onderwaterscènes zijn opgenomen in de Dierenwereld van PandaDroom.
- In de tv-serie Flappie de Clown in Sprookjesland (1984), opgenomen in de Efteling, komt een bellenblazende zeemeermin voor.
Elders
Er zijn meer zeemeerminnen in de Efteling:
- In de foyer van het Waterorgel.
- Er was vroeger een radiografisch bestuurbaar bootje dat Zeemeermin heette.
- In Ruigrijk is een viskraam die de naam De Meermin draagt, inclusief een illustratie op het naambord.
- Niet ver daarvandaan is sinds 2015 de snoepwinkel De Verleiding te vinden waar ook afbeeldingen van zeemeerminnen zijn te vinden.
Wetenswaardigheden
- Naar verluidt werd het beeld gemodelleerd naar de vrouw van Ton van de Ven, Riet. Van de Ven benoemde De Kleine Zeemeermin als zijn favoriete sprookje.
- Vroeger liep er een sluiproute achter de Zeemeermin, om sneller van de Papegaai naar Draak Lichtgeraakt te komen. Dit was de eerste sluiproute die bij het Oppoetsen van de parel in 1999 verdween aangezien het pad eigenlijk voor meer verwarring zorgde dan dat het enig nut had. Nu staan er rookmachines die voor een mysterieuze nevel in het bos zorgen.