Efteling-logo

Het Efteling-logo is het woord- en beeldmerk waarmee de Efteling haar naam grafisch consistent en herkenbaar weergeeft. Het huidige logo werd in 1989 ontworpen door Studio Uittenhout en heeft sindsdien verschillende subtiele aanpassingen ondergaan. Het huidige naamlogo, dat dateert uit 2015, blijft trouw aan dit oorspronkelijke ontwerp met enkele verfijningen.

Het logo bestaat uit acht vette schreefletters in onderkast, met een opvallend detail: de eerste 'e' heeft een lange staart die zich uitstrekt tot de punt van de 'i'. De punt van de 'i' bestaat uit meerdere strepen en sterren, die doen denken aan het ontploffen van vuurwerk. Hoewel het logo meestal wordt afgebeeld als tekst op een basislijn en in een rijke bordeauxrode kleur, aangevuld met gouden sterren, wordt het in verschillende variaties en kleuren toegepast om het in diverse contexten te kunnen plaatsen.

Het huidige logo

Geschiedenis

Uitgangspunten voor het nieuwe naamlogo

In 1989 wordt contact gezocht met de ontwerpstudio Kees Uittenhout voor de ontwikkeling van een nieuwe huisstijl. In samenwerking met de studio wordt een visueel vernieuwde identiteit gecreëerd. Een nieuw logo is op dat moment nodig door slechte ervaringen met het dan bestaande logo van Studio Dumbar. De beperkingen van dit logo-ontwerp brachten het belang naar boven om een logo te ontwikkelen dat in tal van toepassingen overeind zou blijven en bij toekomstige nieuwe onderdelen van de Efteling (het hotel, golfpark, etc.) gebruikt kan worden. Naast uitgangspunten als herkenbaarheid, leesbaarheid en op vele manieren toepasbaar, moest een nieuw logo ook 'filmischer' worden en zowel twee- als driedimensionaal uit te voeren zijn.

De studio komt met het idee van een slingerende beweging van een toverstaf, de draaiing van de Python, een golfbal die wegschiet. Directeur Paul Beck oppert voor een logo met een internationale uitstraling. De oer-Nederlandse naam Efteling zou door het nieuwe naamlogo een zo herkenbare vormgeving krijgen dat het ook voor de buitenlandse gast te typeren is. Een laatste uitgangspunt was de nieuwe mascotte Pardoes. Het figuurtje, dat in bepaalde toepassingen combineerbaar moest zijn met het nieuwe logo, bepaalde de ronde vormen, het vriendelijke uiterlijk en kleuren van het nieuwe naamlogo.^[1]

De onderkast 'e'

De twinkelende ster boven de 'i' was al snel gevonden, maar uitvinden hoe de slingerende beweging daar zou komen heeft wat voeten in aarde gehad. Een terugkerend element in alle voorgaande logo's van het park, de kapitale 'E', moest daarvoor worden aangepast naar een onderkast 'e'. Medewerker Brigitte Jongstra van de studio maakt daarop de eerste ruwe schetsen voor het nieuwe logo,^[2] waarbij zij het bepalende element bedenkt van de 'e' die met een slinger eindigt als puntje van de 'i'. Deze werden getoond aan Henny Knoet en Peter van Ostade die de potentie van dit idee wel inzagen. Vanuit deze schetsen werd een uiteindelijk ontwerp gemaakt.

De vormgeving van het naamlogo

Vanuit het hart van de onderkast 'e' ontstaat een staart die met een tegenbeweging zich slingert naar de punt boven de 'i', waar deze eindigt in een twinkeling. Deze zwaaiende beweging gaat dwars door het naamlogo. Omdat deze slingerende opwaartse beweging vanuit de 'e' veel ruimte nodig heeft, heeft het logo een uitgerekte horizontale vormgeving met ronde letters. Het lettertype hiervoor is speciaal vormgegeven, het is geen bestaand font.

Het naamlogo heeft iets weg van een skyline, waarbij iconische elementen van de letters eruit springen. Daarbij sluit de naam mooi af met een bijzondere 'g', die door z'n tegenbeweging onder de basislijn en de ronde vormen het woord afsluit als een soort punt.

Voor de eerste versie van dit nieuwe logo werd de twinkel specifiek vormgegeven, Pardoes werd erop geplaatst en om praktische redenen werd een outline toegepast, zodat het logo gebruikt kon worden op elke willekeurige achtergrond. De outline zien we in de eerste jaren zowel in wit als met nog een extra outline in zwart.

Het logo heeft een warm-rode tint, waarbij de 'e' en de uitloop daarvan een donkerdere tint heeft. Ook de illustratie van Pardoes bestaat voornamelijk uit de rode kleur; zijn lichaam is wit en zijn belletjes zijn geel. De bollen in de ster bestaan uit vier kleuren, die ieder staan voor de sfeergebieden die de Efteling kent: groen voor natuur, blauw voor water, rood voor romantiek en geel voor spanning.

Onder het logo wordt vaak de pay-off 'Een Wereld vol Wonderen' geplaatst. De pay-off wordt geschreven in lettertype Garamond tussen twee horizontale lijnen.

Achterop de Lavenkrant en op de voorzijde van de folder van 1991 is een vroege versie van het logo te vinden, waarbij de ster op de 'i' andere stippen en outline heeft.

Deze versie van het naamlogo was in gebruik tot en met seizoen 1995.^[3]

• 

  Het Efteling-logo achterop de Lavenkrant (1990) heeft andere stippen en outline op de ster van de 'i' dan op de latere versie

• 

  Het Efteling-logo op de parkeersticker van 1990, zonder zwarte outline en een oude pay-off

• 

  3D-versie van het logo, boven de ingang van het Stuurhuys in de jaren 90

De nieuwe Pardoes-huisstijl

Gelijkertijd met het nieuwe logo wordt een nieuwe huisstijl geïntroduceerd. In het voorwoord van de huisstijlmap, geschreven door Paul Beck, lezen we:

Sinds 1952 heeft de vormgeving van Anton Pieck model gestaan voor de huisstijl van de Efteling als totaal. Nu de Efteling is uitgegroeid tot een recreatiepark van wereldformaat, blijkt Piecks uitzonderlijke gevoel voor romantiek niet langer de vlag te zijn die alle aspecten van ons bedrijf dekt en zal dekken. De Efteling wil, zeker in de toekomst, méér zijn dan alleen-maar-sprookjesbos, wat natuurlijk niet wil zeggen, dat we die touch of romance willen verliezen die de Efteling tot zo'n uniek park maakt.

En verderop:

Een huisstijl voor een Efteling-imago die fun, dynamiek en romantiek uitstraalt; die onze publiciteit en correspondentie stroomlijnt en de communicatiewaarde ervan verhoogt.

In het jaar 1990 wordt de stijl 'getest' en nog in datzelfde jaar wordt de stijl uitgewerkt om in 1991 operationeel te gaan en consequent doorgevoerd te worden.

In de huisstijl vinden we naast het algemene logo ook een variatie voor correspondentie, waarbij Pardoes niet boven het logo maar links van het logo te vinden is. In de huisstijl wordt veel gebruik gemaakt van het logo, een (lichtblauwe) verlooptint, de losse letter 'e', losse twinkels, het lettertype Gill Sans en verschillende illustraties van Pardoes, die speciaal door Henny Knoet op maat gemaakt werden.

1996-2002: Een zachter logo

In 1996 ondergaat het logo een subtiele aanpassing in de kleuren. Het zwart van de lijntekening van Pardoes, zowel boven het logo als in andere illustraties, wordt aangepast naar een gekleurde lijn. De outline rondom het logo wordt donkerrood. De veranderingen zorgen er voor dat het logo zachter oogt. In 2000 wordt een nieuwe huisstijl ontwikkeld waarin ook de afdelingen Evenementen, Hotel en Golfpark onder één styling worden gebracht.

2002-2005: Rood met nieuwe Pardoes

In 2002 ondergaat het Efteling-logo een subtiele maar opvallende restyling. De meest merkbare verandering is de rijkere, vollere rode tint van het woord Efteling, wat het logo een levendiger en krachtiger uitstraling geeft. Ook de illustratie van Pardoes, die zijn gastheer-houding behoudt, wordt aangepast. De nieuwe versie van Pardoes heeft minder gedetailleerde lijnen – details zoals de lijnen rond zijn ogen en knieën worden vereenvoudigd, waardoor de figuur strakker en eigentijdser oogt. De kleuren van Pardoes zelf worden sprekender, met duidelijkere verloopkleuren, waardoor hij minder plat lijkt dan in de eerdere versie.

De letter 'e' wordt iets smaller, waardoor het oog in de letter smaller wordt en de ruimte tussen de letters afneemt. Tegelijkertijd wordt de witruimte tussen de letters en de grijze outline vergroot, waardoor het logo een luchtiger en verfijnder uiterlijk krijgt. Het gebruik van de outline wordt steeds minder frequent, wat bijdraagt aan een modernere uitstraling. De stippen in de explosieve ster zijn drastisch verminderd in aantal en de rode stippen zijn verwijderd. De overgebleven stippen worden nu binnen de outline geplaatst, wat het logo visueel rustiger maakt. De pay-off wordt weer vaker afgebeeld, vaak in een zwarte, grijze of witte kleur.

2006-2010: Pardoes de Tovernar en sterren

Tegelijk met de restyling van Pardoes wordt het logo in 2006 aangepast. Alle letters in het logo hebben nu dezelfde donkerrode kleur en de gekleurde stippen in de explosieve ster die de punt van de 'i' vormt zijn vervangen door enkele kleinere gouden vijfpuntige sterren en stippen. De ster zelf loopt niet meer door de andere letters heen en middenin zit een goudkleurig verloop. Aan het uiteinde van de stralen zitten vierpuntige sterren. In de staart van de letter 'e' is geen randje meer te vinden, om de letters heen is de witte outline zo dik dat de randen op elkaar aansluiten.

Pardoes is niet langer compleet te zien, maar is wel een groter onderdeel van het logo geworden. Zijn armen en hoofd komen van achter het woordmerk vandaan. Hij draagt een nieuwe donkerrode narrenkap, met daarop een toverhoed met flos en hij draagt een nieuwe cape. De huidskleur van Pardoes is meer beige geworden. Waar de wenkbrauwen van Pardoes eerst dezelfde kleur hadden als de andere lijnen, zijn deze nu donkerbruin. Zijn ogen zijn iets meer gesloten en een deel van zijn oogleden is nu te zien, waardoor hij een levendiger karakter wordt. Waar Pardoes eerst half schuin richting de rechterzijde stond, staat hij nu schuin naar links. De houding van zijn handen is veranderd en hij houdt ze allebei omhoog. De pay-off heeft voortaan een gouden kleur.

Het logo werd vanaf maart 2006 gebruikt en bleef tot 2010 onveranderd. In 2008 wordt het logo vergezeld door een nieuwe huisstijl, die wederom een samenwerking is tussen Uittenhout Concept & Creation en de Efteling. De belangrijkste uitingsvorm blijft het briefpapier, dat nu beige wordt met op de achtergrond krullen die zo nu en dan overlopen in silhouetten van herkenbare Efteling-figuren. Het krulpatroon keert ook steeds vaker terug in het park, bijvoorbeeld op de ruit van souvenirwinkel Efteldingen.

2011-heden: Wegneming van Pardoes en een uitstekend puntje

In de zomer van 2010 wordt een nieuw logo onthuld. Bij het bereiken van het hoogste punt van Raveleijn wordt een vlag gehesen met een logo waarin Pardoes niet meer voorkomt. Vanaf 2010 werkt de Efteling hard aan het Rijk der Fantasie, het rijk van Pardoes waarin hij eigenlijk vanaf 2012 te vinden zou moeten zijn. In plaats van de mascotte van de complete Efteling wordt Pardoes nu een eigen merk dat bestaat naast andere (zoals Sprookjesboom, Jokie en Raveleijn). Daardoor wordt Pardoes niet langer voor het algemene drukwerk gebruikt. Als lopend character blijft hij echter gewoon in het park te vinden.

Het logo dat vanaf 2011 consequent gebruikt wordt kent een helder rode kleur, die middenin het logo het helderst is en hoe verder van het midden af, hoe donker hij wordt. De 'e' heeft in het oog een uitstekend puntje gekregen, wat de letter als zelfstandig symbool iets versterkt.^[2] Verder blijven de letters ongewijzigd. De vijf lijntjes uit de explosieve twinkel lopen voortaan in een puntvorm; de sterretjes hebben voortaan geen vijf, maar vier punten en zitten niet meer bij elkaar binnen één outline. De bolletjes zijn na 21 jaar definitief verdwenen. De gouden sterretjes hebben een donkere gloed rondom de buitenste lijnen.

Met het introduceren van een nieuw logo introduceert de Efteling in het najaar van 2011 ook haar nieuwe huisstijl. Ditmaal geen samenwerking meer, maar een eigen creatie van de afdeling Design & Development, onder leiding van Robert-Jaap Jansen.

Het logo ondergaat in 2012 een kleine verandering: de outline rondom de letters wordt verwijderd. Als het logo op donker veld wordt geplaatst wordt een witte gloed rondom het logo toegevoegd.

In 2015 wordt weer een summiere aanpassing gedaan: het kleurverloop van de letters verdwijnt. De tekst is nu egaal rood en de sterren egaal goud. Ook verschijnt er hierbij een witte Efteling-E op een rood vlaggetje dat veel gebruikt wordt als vignet. Bij de introductie hiervan was er veel kritiek van Jan Publiek: het zou veel te zakelijk zijn.^[4]

• Het logo van nu
• 

  Het huidige logo uit 2015 gebruikt geen outline en is zonder verloopkleuren

• 

  Het logo in wit wordt gebruikt op een rood veld

Efteling-initiaal

Steeds vaker wordt ook een losse 'e' gebruikt als kleiner logo. Het plan voor het gebruik van de losse 'e' stond oorspronkelijk al opgenomen in de stijl van 1991, maar werd destijds puur gebruikt als decoratief patroon. Het logo van Efteling Media is het eerste logo dat deze 'e' gebruikt, verder wordt het vooral gebruikt als ornament in het park en als grafisch element op souvenirs.

Vanaf 2011 zien we het initiaal als logo voor de profielfoto's van de sociale kanalen. Dat najaar introduceert de Efteling een tweetal nieuwe versies, met een overdreven staart die eindigt in het uiteinde van een soort drakenstaart. In de staande variant is aan de 'e' een nieuwe krullende lijn bevestigd die ook weer eindigt in krullerige lijnen, wat de hele letter langwerpig van vorm maakt. Het ontwerp wordt o.a. gebruikt op het nieuwe briefpapier, maar ook voor banieren op de Parkeerpromenade. De liggende variant is minder krullerig.^[5]

• 

  Vignet

• 

  De liggende versie van het Efteling-initiaal

• 

  De Efteling-e op het Theaterplein

• 

  De Efteling-e op het dak van Symbolica

Jubileumlogo's

Voor de jubilea van de Efteling worden vaak speciale versies gemaakt van het Efteling-logo.

• 

  40 jaar in 1992

• 

  50 jaar in 2002

• 

  60 jaar in 2012

Afgeleide logo's

Het Efteling-logo wordt vaak verwerkt in afgeleide logo's die bestaan voor onderdelen van de Efteling.

Hotel

Het eerste logo van het Efteling Hotel bestaat uit het Efteling-logo waar het woord hotel in onderkast naast staat, gelijk in kleuren en lettertype. Op de achtergrond het silhouet van het hotel in lichtblauw en een springende Pardoes die balanceert op de letter 'g'. Halverwege de jaren 90 wordt het logo veranderd van een langwerpig logo met de tekst achter elkaar, naar een logo met het woord 'hotel' onder het woord 'Efteling'. In 1999 gaat men weer terug naar het oorspronkelijke, in een geüpdatete versie met zachtere kleuren, analoog aan de verandering in het Efteling-hoofdlogo.

Tussen 2000 en 2002 werd het ongeïnspireerde logo van Golden Tulip gevoerd, om in december 2003 weer terug te keren naar het logo met tekst weer achter elkaar, en Pardoes' blauwe muts op de 'o' in hotel. Tegelijkertijd werd een variant gebruikt waarbij Pardoes met magische bol boven de twinkels van de 'i' zweefde. In 2006 kwamen ook hier sterretjes in het woord Efteling in plaats van bollen.

Sinds 2012 heeft het hotel net als de andere Eftelingonderdelen een nieuw logo, gebaseerd op het hoofdlogo met daarachter in goud het woord 'Hotel', eromheen twinkels. Deze logo's werden gebruikt tot en met 2015. Vanaf 2016 gebruiken de onderdelen weer alleen het algemene Efteling-logo.

Golfpark

Het Efteling Golfpark begon in 1994 met het logo analoog aan het hoofdlogo, de tekst 'Efteling golfpark' met de 'o' als een golfbal. Later, rond 1999, stond een golfende Pardoes tussen de twee woorden in een groen rondje. In december 2003 is het logo weer veranderd, de groene cirkel werd een witte vaag en ook Pardoes verandert. Er wordt gewerkt met een logo mét Pardoes met golfbal en een logo met enkel de golfbal in de 'o'. In 2006 krijgt ook dit logo andere kleuren en sterren in het woord Efteling, net als bij het hoofdlogo.

Ook het golfpark van 2012-2015 een afgeleid logo gebruikt, met het woord Golf in goud achter het hoofdlogo. Vanaf 2021 is het geen onderdeel meer van de Efteling en voert het een andere naam en logo.

Evenementen

De afdeling evenementen heeft vanaf 1996 een eigen logo, aanvankelijk met paarse tekst 'evenementen' onder het Efteling-logo. Vanaf december 2003 is er een nieuw logo met een Pardoesbol boven het Eftelinglogo, daaronder in goud de tekst 'evenementen'.

Van 2012 tot 2015 krijgt de afdeling, net als andere onderdelen van de Efteling een nieuw logo, waarbij achter het standaard-Eftelingbeeldmerk in goud de tekst 'Zakelijk' is geplaatst.

Winter Efteling

Bij de eerste editie van de Winter Efteling wordt Henny Knoet gevraagd een specifiek logo te ontwerpen voor het evenement. Er wordt gekozen voor een woord- en beeldmerk bestaande uit een uitgesproken illustratie van Pardoes. Als uitgangspunt is het normale Efteling-logo genomen, waarbij de staart van de 'e' een verlooptint heeft naar blauw. In de ster-vorm zelf zijn alle stippen verbonden, waardoor het meer oogt als een ijsster. Rechts boven het woord Efteling is in hetzelfde lettertype in lichtblauw het woord winter geplaatst. Boven beide woorden vinden we een wandelende Pardoes met paars winterpak met bontafwerking en voorzien van een gouden lantaarn met kaars. We zien hem in lopende gastheerhouding, met op de achtergrond, in een halve blauwe cirkel, een winterse skyline met licht uit de ramen in de gebouwen.

Vanwege de vele details in het logo, wordt het enkel op groot formaat afgedrukt. Voor kleinere logo's gebruikt de Efteling enkel de tekst Winter Efteling, met af en toe ook nog de Pardoes uit het logo in een losse versie als illustratie.

Vanaf de editie 2003-2004 tot de editie 2004-2005 wordt voor folderwerk enkel het woordmerk Winter Efteling gebruikt, zonder illustratie. Toch is er nog op verschillende plekken in het park het 'oude' logo te vinden.

Tegelijk met de restyling van het Efteling-logo in 2006 naar een versie waarbij alleen het bovenlichaam van Pardoes te zien is, wordt ook het Winter Efteling-logo aangepast. Het logo bevindt zich geheel binnen een blauwe ovaal met gouden rand, met bovenin in gebogen vorm winter en in het midden het Eftelinglogo in winterse variant, met bollen in plaats van sterren, wollen bolletjes in plaats van belletjes en een gouden lantaarn in Pardoes' rechterhand.

Vanaf het najaar van 2011 tot en met 2015 werd het afgeleide logo gebruikt vergelijkbaar met de andere onderdelen. Sindsdien wordt er geen expliciet logo gebruikt voor het evenement.

Efteling Droomrijk

Voor het nooit gerealiseerde vakantiepark Efteling Droomrijk wordt in 2001 een logo ontwikkeld dat gebruikt werd in de enige brochure voor het park en de begeleidende website. Hierbij werd het Efteling-logo reliëf en reflectie gegeven, waarbij alle stoppen in de ster boven de 'i' rood zijn. Het woord Droomrijk bestaat uit hetzelfde lettertype, maar de 'D' is in kapitaal. Achter het woordmerk zien we een schild met kroon en dekkleden waarop de torens van een fictief sprookjeskasteel staan afgebeeld op een achtergrond van blauwe lucht.

Efteling Bosrijk

Het Efteling Bosrijk-logo was bij publiceren in 2009 een vreemde eend in de bijt - het was het enige logo waarin Pardoes niet werd gebruikt, maar een ander figuur, Klaas Vaak. Het hele vakantiepark zou dit thema krijgen, dus werd bij het ontwerpen van het logo ook gekozen voor een zandstrooiende Klaas Vaak op zijn uil Oehoe Houdoe, als silhouet afgebeeld voor een maan. Links onder de illustratie staat het Efteling-logo, met daarachter het woord 'Bosrijk' in een licht aangepaste versie van het Anton Pieck-lettertype. Boven de 'ij' zijn sterren te vinden.

In het najaar van 2011 werd het logo vervangen door het afgeleide logo, vergelijkbaar met de andere afdelingen, in gebruik tot en met 2015.

Efteling CD-Rom

In 2000 bracht de Efteling haar eerste computerspel uit, Een Wonderlijk Avontuur met Pardoes de Tovernar. Op de hoes van deze en andere games van ReDi Entertainment B.V. werd het Efteling-logo gebruikt met daaronder de tekst CD-Rom in vergelijkbaar font en in dezelfde donkerdere kleur rood als van de 'e' met staart. Voor de uitgaven van 2002 en later kwam een versie met gereduceerde hoeveelheid stippen, aansluitend op de wijziging van het hoofdlogo van dat jaar. De kleuren bleven echter ongewijzigd. Het Jubileumgeschenk van Pardoes de Tovernar heeft een aangepaste versie waarop CD-Rom is vervangen door CD + CD-Rom.

E-Media

Vanaf 2007 heeft Efteling Media een eigen logo, bestaande uit een simpele gouden Efteling-e. Aan de onderkant van de 'e' vinden we een horizontale gouden lijn die iets breder is dan de letter zelf en aan beide punten eindigt in een twinkelvorm. Daarboven, naast de letter, zijn aan beide zijden gouden bolletjes te vinden. Onder de lijn staat het woord 'Media' geschreven in kleinkapitalen. Onder het woord staat nog een kleine gouden lijn. Sinds 2011 is er een klein uitstekend streepje te vinden in de middelste staart van de letter.

Het logo wordt gebruikt in de aftiteling van de verschillende mediaproducties en op de inlays van verschillende cd's en dvd's.

Radio

Het Efteling Kids Radio-logo bestaat uit de tekst Kids Radio met erboven de rode Efteling-e met een hoofdtelefoon.

Bij de lancering van de radiozender onder de naam Efteling Radio in 2008 kwam er een logo gebaseerd op het Eftelinglogo met achter de twinkels een aantal gele ovalen die doen denken aan zend-straling. Boven de 'f' en de 'e' staan twee grote uitgetrokken sterren, analoog aan het klassieke Philips-schildje. Onder het logo staat tussen twee gouden lijnen de pay-off: 'Radio 104.3 fm'.

In juni 2010 kwam een nieuw, simpeler logo voor het radiostation: achter het Eftelinglogo (zonder Pardoes) wordt het woord 'radio' in hetzelfde lettertype toegevoegd. De pay-off wordt veranderd in 'Laat je verwonderen', nadat de radiozender niet meer op de ether te ontvangen was. Eind 2011 werd een nieuw logo gepresenteerd bestaande uit het Eftelinglogo met als toevoeging enkel het woord Radio, geschreven in het goud met daaromheen enkele sterretjes en bolletjes. Bij de hernoeming naar Efteling Kids Radio in maart 2015 werd het huidige logo geïntroduceerd.

• 

  Het eerste logo uit 2008

• 

  Efteling Radio-logo uit 2011

Meer variaties

Sinds 1997 kende de Efteling voor een aantal jaren een officiële Efteling Club, die ieder kwartaal een eigen gethematiseerd postpakketje liet bezorgen. Ook de club had een eigen logo, dat werd gebruikt op het verzonden drukwerk en in 1997 op borden die verspreid stonden door het park.

Het logo bestaat uit een paarse ovaal met een gele rand, met bovenop de ovaal een paars-gele versie van het Efteling-logo zonder Pardoes. In de paarse ovaal bevindt zich een gele ovaal, met in het Piecks lettertype het woord 'Club' in witte kleinkapitalen. Naast de letters staan twee lichtgele sterretjes. Aan de zijkanten van de ovaal zitten twee uitstekende rechthoeken die eindigen in tien losse puntvormen met aan het einde bolletjes. Het is een vorm die nog niet eerder in de Efteling te vinden was. Het logo was dikwijls voorzien van een fluisterende Pardoes in de linkerbovenhoek.

Ook de Efteling-winkel Twinkel in Utrecht kreeg in 1997 een vergelijkbaar eigen logo.

Het logo van de PinParade gebruikt het lettertype uit het Efteling-logo voor het woord pin, het Efteling-initiaal als de laatste 'e' en de ster boven de 'i' voor de helft als de ster boven de 'i' van pin.

• 

  Efteling Club

• 

  Twinkel

Vroegere woord- en beeldmerken

1952-1975: Een verscheidenheid aan woordmerken en kabouters

In de vroege jaren van de Efteling was er geen sprake van een vast logo. Het eerste foldertje van het Sprookjesbos uit 1952 vermeldt de naam Efteling in een sierlijk, maar standaard lettertype. Omdat de eerste folders snel waren uitverkocht, werd al snel een tweede versie gedrukt, met de naam De Efteling in kapitalen en schreefletters.

In 1953 wordt er door Anton Pieck gewerkt aan de grafische uitingen, zoals een sticker met De Efteling in het lettertype dat later bekend zou staan als het Anton Pieck-lettertype. Dit woordbeeld, met een specifieke schreef bij de letter 'L' die de letter 'i' doorsnijdt, wordt consequent gebruikt op stickers en in advertenties. Tegelijkertijd wordt vanaf 1954 een strak silhouet van een kasteel, vaak met een opgestoken duim, gebruikt als beeldmerk.

In 1955 wordt een ander woordmerk meer consistent gebruikt. De Efteling staat hierbij in een dik schreeflettertype weergegeven, maar er was nog geen uniforme toepassing. Hoewel het lettertype in advertenties vaak verschilde qua dikte, wordt het beeldmerk van het opgestoken duim vervangen door een silhouet van Kleine Boodschap, wat een periode van visuele consistentie inluidde.

Vanaf 1959 wordt de naam in kleinkapitalen en een schreefloos lettertype gezet. De kleur rood wordt consistent toegepast, hoewel het nog niet overal even consequent wordt gebruikt. Vanaf 1962 wordt het breder toegepast in advertenties, en het beeldmerk van Kleine Boodschap is in veel gevallen aanwezig op folders en andere uitingen.

• Drukwerk uit de jaren 50
• 

  Krantenadvertentie met Kleine Boodschap-kabouter voor kasteeltje

• 

  Sticker uit 1953

• 

  Advertentie met Kleine Boodschap-zegel (1959)

Begin jaren zestig verschijnt nóg een nieuw alternatief woordmerk met zegel door Anton Pieck: Natuurpark De Efteling wordt geschreven in een dunne langwerpige schreefletter en de zegel kent een gedetailleerde pentekening van Kleine Boodschap voor het kasteel van Doornroosje.

• Drukwerk uit de jaren 60
• 

  Alternatief woordmerk

• 

  Krantenadvertentie (1965)

• 

  Krantenadvertentie (1968)

Rond deze tijd wordt ook een nieuwe illustratie van Kleine Boodschap geïntroduceerd die wordt gebruikt op zowel folder, briefpapier als advertenties. Door de keuze om deze figuur consequent te laten terugkeren in allerlei uitingen kan het de eerste mascotte genoemd worden. Dit gebruik blijft tot en met het midden van de jaren zeventig, waarna Ton van de Ven de illustratie nieuw leven inblaast met een kleurenvariant voor de folders van 1977 tot en met 1982.

• Drukwerk uit de jaren 70
• 

  Krantenadvertentie (1970)

• 

  Advertentie (1971)

• 

  Brochure 1970

• 

  Brochure 1975

• 

  Advertentie voor het Spookslot (1978)

Schrijvende kabouter als beeldmerk

Naast het Kleine Boodschap-beeldmerk wordt vanaf eind jaren zestig tot eind jaren tachtig een illustratie van de Schrijvende Kabouter van Anton Pieck gebruikt voor op enveloppen en poststukken. Het beeldmerk is voorzien van de tekst ‘Natuurpark De Efteling Kaatsheuvel’ in schreefletter in opvallende oranje tint. Later wordt 'Natuurpark' achterwege gelaten en 'Holland' toegevoegd. Op kartonkleurige drukondergronden wordt gekozen voor een donkerbruine kleur voor zowel het beeldmerk als het logo.

Omdat dit beeldmerk structureel wordt gebruikt voor post, worden grote hoeveelheden besteld waardoor de Efteling ook na het aanpassen van haar logo en huisstijl nog tot eind jaren tachtig het ontwerp blijft gebruiken. De afgebeelde kabouter verschijnt overigens pas in 1980 in het Kabouterdorp.

Het logo in schoonschrift

Voor veel drukwerk wordt in de beginjaren reclame-graficus Ad Werner ingeschakeld, maar vanaf 1964 komt daar verandering in als Anton Pieck zich hier meer gaat bemoeien. Waar eerst gekozen werd voor een standaard lettertype voor het woordbeeld, worden door Pieck sierlijke, handgeschreven letters gemaakt. Er zit variatie in, waarschijnlijk omdat de letters bij iedere uiting opnieuw werden getekend.

In 1975 zien we voor het eerst een woordbeeld dat consequent gebruikt blijft worden, tot het eind van de jaren tachtig. Ton van de Ven ontwerpt op basis van Piecks vele versies voor een woordmerk bestaande uit sierlijk cursief schrift een vast logo. Het logo wordt veelvuldig gebruikt op merchandise, waaronder ook de plattegrond en het fotoboekje. Ook nadat het logo niet meer officieel in gebruik is wordt het nog toegepast. Zo zien we het vandaag de dag onder andere op de kiosk in het entreegebied en op het orgel van de Vermolenmolen.

Kenmerkend zijn de sierlijke letters als een cursieve handschriftstijl en het elegante uiterlijk. Karakteristiek is de kapitaal die eruit ziet als een omgekeerde 3. Deze versie van de Efteling-E zien we in vele verschijningen terug in het park.

• Strakke logo in schoonschrift
• 

  Het sierlijke Efteling-logo in schoonschrift, in gebruik vanaf 1975

• 

  Fotoboekje 1975, één van de eerste toepassingen van het sierlijke logo

• 

  De folder van 1979

• 

  Op de Vermolenmolen (2004)

Een alternatieve versie, die speelser en ronder van vorm is en waarbij de g een flink staart heeft, zien we onder andere op de eerste treinen van de Python en de zevenmijlslaarzen langs de Efteling Fietsroute. Bij gebruik van het lidwoord wordt deze boven het woord Efteling gezet.

• Speelse logo in schoonschrift
• 

  Speelser logo in schoonschrift

• 

  Voorop de eerste treinen van de Python (1981)

• 

  Op de wikkel voor het Efteling Souvenir (1983)

• 

  Parkeersticker (1984)

• 

  De kapitaal E op de Gedenkzuil (1992)

• 

  Op een zevenmijlslaars

1975-1986: Zoektocht naar een vaste huisstijl

Nadat het uiterlijk van het drukwerk vanaf midden zestiger jaren door Anton Pieck wordt bepaald, laat de Efteling zich in de jaren zeventig toch ook verleiden voor wat meer modieuze uitingen, met bohemien -invloeden en krullerige lettertypes (veelal Cooper Black). Het lijkt een bewuste keuze, want Ton van de Ven kiest voor het ontwerp van de fotoboekjes ook voor modieuze bloemillustraties. Het logo van de Efteling wordt regelmatig ingewisseld voor een variant in standaard-schreefletter en eind jaren zeventig ook in Cooper Black geschreven.

In 1980 en 1981 kiest men voor de neutrale heldere schreefletters, met daaronder in hetzelfde lettertype de jaarslogan. Waar het logo rustig oogt, kiest men als begeleiding juist vaak voor een bonte collage aan illustraties van figuren en attracties.

Vanaf 1982 wordt het speelse Beatnik-lettertype toegepast voor het woordmerk Efteling in drukwerk. Hetzelfde lettertype wordt overigens ook gebruikt in koppen en titels van het drukwerk, in combinatie met dynamische illustraties en foto's. Voor het eerst sinds jaren wordt ook de Efteling-folder meegenomen in het nieuwe ontwerp en lijkt het aandeel van Ton van de Ven daarin minimaal, maar publicaties als commercials, het fotoboekje of de plattegrond worden niet meegenomen.

Halverwege 1985 kiest men voor een vette, cursieve Futura. Ook jaarslogan “De Efteling blijft een belevenis” als de koppen in advertenties en folders zien we in dit font terug. In 1986 is de gehele advertentiecampagne hier op gebaseerd.

• Drukwerk uit de jaren 80
• 

  Tijdschriftreclame met de Python

• 

  Krantenadvertentie 1984

• 

  Poster Carnaval Festival, 1984

• 

  Folder 1985

• 

  Krantenadvertentie 1985

• 

  Folder 1986

• 

  Krantenadvertentie 1986

1987-1989: Het Dumbar-logo

Na de vele pogingen zelf tot een bruikbaar logo te komen, wordt in 1987 een serieuze poging gedaan om tot een echt Efteling-logo te komen. Er worden drie reclamebureaus benaderd voor de opdracht: een groot, middelgroot en een klein bureau. Uiteindelijk valt de keus, gemaakt door Ten Bruggencate, Taminiau en Kikstra, op bureau Dumbar in Rotterdam vanwege haar grote ervaring met ontwikkeling en introducties van huisstijlen ten behoeve van massamedia.

Het logo moet zowel intern als extern toepasbaar en bruikbaar zijn en aansluiten bij de toekomstige ontwikkelingen van het buitengebied. De introductie van het nieuwe logo vond plaats op basis van vervanging, waardoor er nauwelijks sprake zou zijn van extra kosten. De coördinatie lag in handen van Peter van Ostade.^[6]

Het logo bestaat uit het woord Efteling, in zwart gedrukt in het klassieke lettertype Bembo, licht schuin onder een hoek van 5 graden. Door de laatste vier letters heen valt een streepje dat eindigt in een twinkel-symbool, als een gestileerde toverstaf, wat het geheel een magischer karakter geeft. Achter deze twinkel zien we een rode baan van spetters. Intern is er veel kritiek op het logo en druktechnisch zou het lastig in gebruik zijn. In de meeste toepassingen wordt na 1987 al een versie zonder deze baan van spetters ingezet. In 1989 werd het logo voor het laatst gebruikt.

• Toepassingen van het Dumbar-logo
• 

  Op de folder van 1987

• 

  Op de elpee 'Muziek van de Efteling'

• 

  Op de parkeersticker van 1988

• 

  Het initiaal werd gebruikt op de buik van de eerste Pardoes

1989: Naar het huidige logo

Vanwege de onvrede met het Dumbar-logo ging de Efteling vanaf 1989 op zoek naar een nieuw logo. Zie hierboven voor de totstandkoming van het huidige logo.