Dit artikel gaat over het figuur Klaas Vaak. Zie Klaas Vaak (doorverwijspagina) voor andere betekenissen.
Klaas Vaak of 'het zandmannetje' is een kabouter waarover het verhaal gaat dat hij mensen zand in de ogen strooit, zodat ze in slaap vallen.
De gelijknamige hoofdpersoon van het sprookje is een character en geregistreerd merk van de Efteling. Hij treedt met name op in Bosrijk, waar hij ook woont in zijn Zandkasteel. Daarnaast heeft hij een optreden in de attractie Fabula. Ook is hij hier en daar te zien in het Loonsche Land en heeft hij opgetreden in zijn eigen televisieserie en musical.
Inhoud
Verhaal
Het sprookje van Klaas Vaak behoort vandaag de dag tot de bekendere sprookjes. Hoewel veel mensen niet het hele verhaal kennen, is de persoon Klaas Vaak een bekend figuur die bij iedereen in het geheugen gegrift staat. Dit is waarschijnlijk deels te danken aan de vertelling van Hans Christian Andersen uit 1842. Andersen baseert zijn vertelling op een reeds bestaande Scandinavische volksvertelling. Klaas Vaak helpt in het verhaal van Andersen kinderen in slaap door fijne druppeltjes zoete melk in hun oogjes te spuiten waardoor ze hun ogen niet meer open open kunnen houden en ze hem niet zullen zien. Dan blaast hij tegen hun achterhoofd, waardoor ze gaan knikkebollen. Voor zoete kinderen heeft hij een paraplu met plaatjes die hij boven hun hoofd houdt zodat ze de prachtigste dromen dromen. Op zijn andere paraplu staat niets. Deze houdt hij boven het hoofd van de stoute kinderen, zodat ze helemaal niets dromen en onrustig slapen.
Na deze introductie vertelt Andersen het verhaal van het jongetje Hjalmar, dat zeven avonden lang in slaap wordt gesust door Klaas Vaak. Op de eerste avond wordt het verhaal ruw onderbroken doordat Klaas Vaak op Hjalmar's niet zo beste schoolwerk stuit. De scheve en misvormde letters moeten eerst rechtgezet worden. De overige avonden neemt Klaas Vaak Hjalmar mee op diverse droomreizen. Op de zevende avond vertelt Klaas Vaak over zijn broer, die ook Klaas Vaak heet, en de Dood is. De broer kent maar twee verhalen. Het één is zo weergaloos mooi dat niemand zich er een voorstelling van kan maken. Het andere is zo afschuwelijk dat het met geen pen is te beschrijven. De Dood komt maar één keer in iemands leven en neemt die persoon wanneer die in slaap is gevallen mee op zijn paard. Daar vraagt hij naar hun rapport. Mensen die een goed rapport hebben mogen voor op het paard en krijgen het mooiste verhaal te horen. Mensen die een matig rapport hebben moeten achterop en krijgen het nare verhaal te horen.
Eftelingpersonage
De Efteling heeft het bekende personage van Klaas Vaak geadopteerd om te dienen als het thema voor Efteling Bosrijk. Het idee van het in slaap brengen van kinderen sluit goed aan bij overnachten in Bosrijk.
In de Efteling is hij een kabouter met een lange witte baard die woont in een zandkasteel. Hij heeft zogeheten zandkabouters als assistenten. Deze houden zich bezig met het produceren van het zand dat Klaas Vaak elke nacht gebruikt om bij de kinderen in de ogen te strooien. Hiertoe gaat Vaak er iedere nacht op uit, gezeten op zijn trouwe uil Oehoe Houdoe.
Ontwikkeling
Bij de ontwikkeling van Klaas Vaak koos men bewust voor een internationaal bekend karakter, voor de herkenbaarheid voor internationale gasten. Het moest natuurlijk ook een kindvriendelijk figuur worden.[1] Ontwerper Jeroen Verheij van de Efteling heeft de eerste schetsen gemaakt, waarna het karakter is doorontwikkeld door Geesink Studio.
In 2007 werd 'Klaas Vaak' als merknaam gedeponeerd.
Optredens
Bosrijk
Bosrijk is zijn thuisbasis en uiteraard is Klaas Vaak hier te zien, alhoewel het thema wel terughoudend is aangebracht. Midden in het park ligt het Meer van Dromen met daarin het zandkasteel waarin de kabouter woont. Je ziet zijn uil erop zitten maar Klaas Vaak is hier zelf niet te zien. Wel is er regelmatig kleinschalig live-entertainment, waarbij Klaas Vaak een verhaaltje vertelt in het Poorthuys.
In het Eethuys is een groot schilderij van Klaas Vaak die verzamelde bosdieren voorleest te zien, en ook in elk huisje hangt een schilderij van Klaas Vaak die op zijn uil over Bosrijk vliegt. Ook staat hij afgebeeld op de dekbedovertrekken en ligt er een verhalenboekje in elk huisje.
Fabula
In het Efteling Park is Klaas Vaak (pas) sinds december 2019 aanwezig. In de attractie Fabula heeft hij een faciliterende rol de voor- en hoofdshow. In deze animatiefilms komt hij met zijn uil ten tonele en betovert het hoofdpersonage, een beer, zodat die een reis door allerlei ecosystemen maakt. Afgezien hiervan zijn het personage en zijn geassocieerde aspecten verder niet te zien of verwerkt in en rond attractie. Buiten de Fabula is Klaas Vaak niet te zien in het attractiepark.
Televisieseries
Klaas Vaak heeft maar liefst twee verschillende televisieseries die om zijn persoon draaien. De eerste is Sprookjes van Klaas Vaak, een programma waarin door middel van zandtekeningen sprookjes worden verteld. Karakter Klaas Vaak wordt getoond terwijl er de suggestie wordt gewekt dat hij de tekeningen maakt, maar hij spreekt niet. De serie werd in 2009 uitgezonden. Het lied dat in de leader wordt gebruikt, Dromen vol Wonderen gezongen door Alma Nieto, werd daarna ook bij andere verschijningen van Klaas Vaak ingezet en is min of meer zijn 'themesong'.
In 2010 volgde de serie Marjolein en het geheim van het Slaapzand, een andere live action serie die draait om het meisje Marjolein die een sprookjesboek van Klaas Vaak vindt en vervolgens bij hem op bezoek gaat in zijn zandkasteel.
Musical
In de herfst en winter van 2013-2014 stond in het Efteling Theater de voorstelling Sprookjesmusical Klaas Vaak op de planken. Hierin spelen Klaas Vaak, de zandkabouters en de uil een rol, maar ook enkele nieuwe karakters, zoals poortheks Noxana. De kinderen die in slaap gebracht moeten worden zijn niet zomaar kinderen maar de kinderen uit het Sprookjesbos: Hans en Grietje, Roodkapje en prinses Anura. Hiermee wordt Klaas Vaak voor het eerst in het universum van het Sprookjesbos geplaatst.
In de herfstvakantie van 2013 werden ter promotie van de musical de Klaas Vaak weken georganiseerd, waarbij Klaas Vaak en zijn uil vanaf de Brink naar Aquanura lopen. Dit was de eerste introductie van het karakter binnen de grenzen van het attractiepark.
Hotel
In het Efteling Hotel was al vanaf 2005 de Hans Christian Andersen-suite te vinden, die ook wel de Klaas Vaak-suite genoemd werd. In een kabinetje in het zitgedeelte was een kistje met slaapzand te vinden, als referentie aan het sprookje. De suite verdween weer in 2023.
Loonsche Land
Het vakantiepark Efteling Loonsche Land heeft geen eigen mascotte. Omdat het park een klasse goedkoper is dan Bosrijk is er geen uitgebreid entertainmentprogramma, maar het figuur van Klaas Vaak is hier en daar wel gebruikt als aankleding, bijvoorbeeld op schilderijen in de vakantiehuisjes.
Sprookjesboek
Een nieuw achtergrondverhaal is opgenomen in het sprookjesboek Sprookjesboek van de Efteling uit 2009, en is ook te beluisteren op de 4e cd van het bijbehorende luisterboek uit 2010. Dit achtergrondverhaal is op zijn beurt weer opgenomen als een aflevering van Klaas Vaaks eigen televisieserie.
- ↑ Citaat van Olaf Vugts in artikel 'Klaas Vaak', Efteldingen, voorjaar 2010