Afvalbak

Moderne bak met twee verschillende klepgroottes

Een afvalbak, prullenbak of vuilnisbak is een houder waarin afval en al dat men niet meer nodig heeft, wordt verzameld om daarna afgevoerd te worden voor verwerking. In dit lemma beschouwen we de afvalbakken die in het park, voor de schermen zichtbaar zijn.

Klein Duimpje-prullenmand

Een Klein Duimpje-prullenmand

Zie Klein Duimpje-prullenmand voor uitgebreide informatie over dit onderwerp

Het oudste nog aanwezige type afvalbak in de Efteling is de Klein Duimpje-prullenmand, een prullenmand voorzien van een ornament die die al vanaf midden jaren vijftig in het park zijn opgesteld. Dit is een flinke, gevlochten rotan mand die aan een haak aan een groen paaltje hangt. Op dat paaltje is het ornament geschroefd: Klein Duimpje die met zijn zevenmijlslaarzen aan naar links snelt en daaronder een perkamentrol met het gebiedende opschrift papier hier!. In de verder open mand kun je je afval te deponeren.

Tot eind jaren tachtig waren deze manden in heel het park te vinden, langs alle paden en lanen bij vijvers, pleinen, attracties en horecapunten. Op drukke dagen moeten volle manden meermaals per dag worden geleegd in een kleine afvalwagen.

Holle Bolle Gijs

Baby Gijs uit 1969

Zie Holle Bolle Gijs voor uitgebreide informatie over dit onderwerp

Eftelings meest bekende, je kunt wel zeggen iconische afvalbak is Holle Bolle Gijs, een afvalinzamelpunt in de vorm van de figuur uit een kindervers, die ontzettend veel kan eten maar ondanks dat altijd honger heeft. De eerste Holle Bolle Gijs deed zijn intrede in 1959 en momenteel staan er een elftal van deze afvalbakken, waaronder ook enkele in de vorm van andere figuren.

Opschaling van de afvalverwerking

Vanaf de jaren tachtig, met de grootschalige groei van attracties en horeca voldeden de manden en Gijzen niet meer om de bijbehorende grote afvalstroom te verwerken. Rondom horecapunten en enkele pleinen werden de afvalmanden vervangen door al dan niet gesponsorde, grotere afvalbakken in verschillende uitvoeringen. Zo werden midden jaren tachtig bij de uitgang van Carnaval Festival en later verspreid over het hele Noorderplein rode afvalbakken geplaatst. Bij verschillende fastfood-locaties verschenen alternatieve bakken met klep of deksel, vermoedelijk ook om wespen minder vrij spel te geven dan bij de open manden.

Afvalbakken in 1987
Kunststof afvalbak met zwiepdeksel
Metalen emmer
Rode bakken op het Noorderplein

Ook leverde de firma Overtoom (tegenwoordig Manutan) uit Den Dolder een aantal afvalbakken van fabrikant SULO, van het model dat tegenwoordig bekend staat als de Classic 50L. De bakken waren onder meer te vinden in de wachtrijen van Fata Morgana, Vogel Rok en het Spookslot en waren over het algemeen per attractie in thema geschilderd. In de decennia na de introductie is er enigszins geschoven met de bakken binnen de attracties. Tegenwoordig zijn ze alleen nog te vinden in de oosterse stad.

SULO afvalbakken
In het Spookslot
In Fata Morgana
In Vogel Rok (ongethematiseerd)

Afvalbak met enkele klep

Bak met HBG-sticker, 1992

In 1990 werd een nieuw type prullenbak geïntroduceerd, een hoge stalen langwerpige container met aan de voorzijde een naar binnen toe lopende afvalklep die automatisch sluit. De zijkanten hebben naar de bovenzijde toe afgeronde hoeken. Ze hebben een verrijdbare binnenbak, wat ze eenvoudig en snel te legen maakt. Deze efficiënte bakken had Piet Schapendonk gespot bij een bezoek aan Disneyland.

Het Holle Bolle Gijs-icoon

In 1990 ging het nog om enkel donkergroene containers zonder enige opdruk, vaak geplaatst op pleinen en bij horeca, en sporadisch op een eigen bestraat plateau naast de weg geplaatst. Vanaf 1991 werden de bakken voorzien van een cartooneske lijntekening van Holle Bolle Gijs met een banderol met weer ‘Papier Hier’. Al snel verschenen ook een rode en beige kleurvariant.

Alle bakken verzamelen, 1994

Vanaf seizoen 1993 zijn alle Holle Bolle Gijs-opdrukken alweer vervangen door een sierlijk omkaderd krulornament aan de voorzijde en een sierlijke omkadering aan de zijkanten van de bakken, ontworpen door Ton van de Ven. Per gebied werd gekeken welke kleur bak het minst opvalt in de omgeving, dus de meest voorkomende kleur blijft groen met gele opdruk. De beige bakken (o.a. rondom het Huis van de Vijf Zintuigen en Fata Morgana) kregen een bruine opdruk, de rode bakken (o.a. bij de Likkebaerd en het Noorderpark) zijn in donkerrood uitgevoerd.

Rode bakken bij de Likkebaerd, 1996

Verder zijn er enkele variaties op dit type bak met afwijkende opdruk: Vogel Rok krijgt in 1998 in de wachtrij een turquoise bak met donkerblauwe opdruk, waarbij het voorste krulornament is vervangen door een lijntekening van een vliegende Vogel Rok. In Fabula zijn de bakken in zijn geheel van houtprint voorzien. Bij de verbouwing van Casa Caracol in 2011 is het Caracol-logo op de bakken aangebracht, en met de vernieuwing van de wachtrij van Droomvlucht in 2013 werd een nieuw motief gebruikt, duidelijk geïnspireerd op het oorspronkelijke krulmotief uit 1993.

Een uniek exemplaar bevindt zich buiten het zicht van de gast, in de hal van de meldkamer van de bedrijfsbeveiliging: een helderblauwe met donkerblauwe opdruk speciaal om gevonden voorwerpen in te deponeren.

De meest recente variatie op deze afvalbak vinden we bij Nest! waar binnen de speeltuin ook een volledig bedrukte variant staat, met opdruk van een houtwalletje en een dennenappelmannetje met Papier Hier-bordje.

Twintig jaar lang waren dit de meest gebruikte bakken, maar toen begin jaren 2000 de grotere afvalbak met efficiënte kliko-opening haar intrede deed (zie verderop) was de langwerpige bak tegen 2010 voornamelijk nog te vinden op minder drukke plekken en in (smallere) wachtrijen van attracties. Met uitzondering van de rode variant zijn de verschillende kleuren ook anno 2022 nog in het park te vinden. Wie de bakken wil gebruiken kan terecht in het Carrouselpaleis (zowel de groene als beige variant), de wachtrij van Vogel Rok (de Vogel Rok-variant), Droomvlucht en de Oude Tuffer (groene variant) en de recente aanwinst in Nest!.

Schakeringen van de enkelklepsbak
Groene, algemene variant
Beige in het Diorama
Rood bij Café-Restaurant
Bij Droomvlucht
Uitbundige opdruk in Nest!
Turquoise bij Vogel Rok

Afvalbak met eigen kliko

Eerste model klikobak, 1999

In de zomer van 1999 wordt een nieuwe afvalbak geïntroduceerd.^[1] Een maatje groter dan het voorgaande ontwerp vanwege de geopende verrijdbare kliko (kunststof minicontainer, volgens NEN-EN 840) die er in huist. De afvalbak telt maar liefst drie kleppen aan even zoveel zijdes in plaats van eentje, en is wat robuuster vormgegeven, met in de hoeken een ronde kolom en een puntdakje aan de bovenzijde om te voorkomen dat afval óp de bak wordt gedeponeerd. Op het puntdakje zit het meest Efteling-kenmerkende element van dit ontwerp: een klein goudkleurig bolletje. Via één zijde is container met handgreep te openen om de kliko te legen.

Kliko's uit de bakken verzameld voor lediging, 2010

Neutrale uitvoering met smalle klep

De bakken zijn bevestigd aan een betonnen funderingsblok (met inham voor verlaagde positie van de bak) waardoor het niet mogelijk is de bakken eenvoudig te verplaatsen. Dit in tegenstelling tot de voorgaande bakken die flexibel konden worden verplaatst waardoor regelmatig grote hoeveelheid bakken vlak bij elkaar kwam te staan. In de loop der jaren zijn er ook diverse wijzigingen aan het ontwerp gedaan, zo telde het oorspronkelijke ontwerp geen klep aan de deur-zijde van de bak en was de klep minder hoog dan tegenwoordig.

Ontwerp gethematiseerde afvalcontainers in de wachtrij van PandaDroom (2006)

In rustig tempo zijn vanaf 1999 jaarlijks, voornamelijk met gepland onderhoud en herinrichtingen, steeds meer oude afvalbakken vervangen door deze nieuwe afvalbakken. Ook wordt vanaf dan bij vrijwel alle nieuwe projecten, met hier en daar een uitzondering, gebruik gemaakt van deze nieuwe bakken. De werkgroep Oog voor Detail pleitte voor meer thematische prullenbakken in de wachtrij van PandaDroom waarbij in 2006 deze bakken een eigen (houtrelief-)schildering krijgen. Vanaf de opening van de Vliegende Hollander dat zelfde jaar kiest men er steevast voor om bij iedere nieuwe attractie de afvalbak te voorzien van een thematische print.

Prullenbak voor statiegeldflesjes

Per 1 juli 2021 is statiegeld op PET-flessen verplicht, wat aanleiding is voor de Efteling om een speciale variant van deze bakken te plaatsen met een kleine, ronde opening, waarin de bezoeker deze flesjes gescheiden kan inleveren, waarna het statiegeld wordt overgemaakt aan Villa Pardoes. In april 2023 kwamen hier blikjes bij, die vanaf dan ook onder het statiegeldregime vallen.