Cosmo Science Center

Schets van Ton van de Ven voor het Cosmo Science Center bij de Efteling

Het Cosmo Science Center of Cosmocenter was een plan voor een grootschalige dagattractie rondom actuele wetenschap in het algemeen en ruimtevaart en sterrenkunde in het bijzonder. Het was een initiatief van de in 1982 opgerichte Stichting Cosmocenter, bestuurd door onder andere mr Pieter van Vollenhoven en Chriet Titulaer.

Het centrum zou aanvankelijk moeten verrijzen bij de Beekse Bergen in Hilvarenbeek, maar later veranderden de plannen en zou het naast en met medewerking van de Efteling gebouwd moeten worden. Ton van de Ven maakte een uitgewerkt plan. Ondanks de grote namen uit overheid en bedrijfsleven die aan het project waren verbonden, is het in 1989 gestaakt zonder concreet resultaat.

Start van het project

Initiatiefnemers De Jager, Titulaer en De Grood bij de eerste presentatie in 1980

Het Cosmocenter is in 1978 begonnen als zoektocht voor een betere en permanentere vestigingsplaats van de populaire Volkssterrenwacht Simon Stevin, die op dat moment gevestigd was in het West-Brabantse Hoeven. Bestuursleden van de sterrenwacht Pieter van Vollenhoven, professor Kees de Jager en Chriet Titulaer startten een project. Het moest een veel grootser initiatief worden waarbij het thema van sterrenkunde verbreed werd met ruimtevaart en technologie.

De eerste contacten worden dat jaar gelegd met Ed de Grood, wethouder van de gemeente Tilburg. Die gemeente was eigenaar van het verlieslatende Beekse Bergen en zag het project als een uitmuntende kans daar nieuw leven in te blazen. Het Cosmocenter zou komen aan de waterplas nu bekend als Speelland Beekse Bergen en bestaan uit een IMAX-bioscoop, de volkssterrenwacht en een ruimtevaartexpositie; kosten zo'n 11 miljoen gulden. Dit plan inclusief een eerste maquette en zelfs de concrete openingsdatum van 15 juni 1982 werden in april 1980 al openbaar gemaakt op een persconferentie. Het bestuur van de Beekse Bergen is gelijk begonnen aan een eerste stap: de bouw van het IMAX-theater, het eerste in Europa;^[1] deze werd op 19 juni 1981 geopend door Van Vollenhoven.^[2]

• 

  Eerste impressie, 1980

• 

  Eerste maquette, 1980

Het was overigens een van de vele initiatieven die op dat moment in Nederland liepen tot het vestigen van een attractie rondom wetenschap en technologie. Zo was Titulaer in die fase ook adviseur bij een zeer gelijkend concept, Futurama, gepland in een andere uithoek van Nederland: Oude Pekela. Hij moest kiezen en koos ervoor zich uitsluitend te verbinden aan Cosmocenter.

Stichting Cosmocenter

Concepttekening Rudolf Das, 1983

De bouw van de IMAX-bioscoop was een snel begin maar er was vele malen meer nodig voor de ambitieuze plannen die nog gerealiseerd moesten worden. De stichting Cosmocenter wordt opgericht om het plan te trekken. Voorzitter is Pieter van Vollenhoven en bestuursleden Kees de Jager, Ed de Grood, maar ook diverse andere zwaargewichten zoals Unilever-topman Wim Dik en Martin(air) Schröder. Ook werden al snel goede contacten gelegd met het bedrijfsleven, met serieuze toezeggingen van Philips en de PTT. Ook was er een Raad van Advies onder leiding van commissaris van de koningin van Noord Brabant, Dries van Agt en veel kopstukken uit bedrijfsleven en overheid zoals Aad Kosto, Neelie Smit-Kroes en Wubbo Ockels. Directeur van de stichting is Chriet Titulaer. De eerste bestuursvergadering vindt op 23 maart 1982 plaats in de Beekse Bergen.

Er wordt een subsidie toegekend door de provincie Noord-Brabant en het ministerie van Economische Zaken waarmee de stichting een haalbaarheidsstudie laat uitvoeren.

Disney's Epcot is een voorbeeld voor het Cosmocenter-project

In de uitwerking van de plannen ziet men een groot voorbeeld in het onlangs geopende EPCOT Center van Walt Disney World in Florida, maar ook in het science center Exploratorium in San Fransico en het in aanbouw zijnde Cité des sciences et de l'industrie (Parc de la Villette) in Parijs. In elk geval moet er een levensgrote replica van een Ariane-raket komen.

Door de bekende technisch illustrator Rudolf Das wordt een concepttekening gemaakt op basis van de plannen.

Zoektocht naar een locatie

Ondanks de eerste contacten en het al gebouwde IMAX-theater in de Beekse Bergen beraadt men zich vanaf 1982 serieus op de te kiezen locatie. Aanvankelijk waren de belangrijkste kandidaten: Amsterdam (het Floriade '82-terrein - toen, en ook nu nog, een camping bij de Gaasperplas), Hilvarenbeek (het Beekse Bergenterrein), de Haarlemmermeer, Heerlen (onderdeel van een plan voor groot internationaal pretpark bij kasteel Terworm) en Zoetermeer (het toekomstige Floriade '92-terrein; nu de wijk Rokkeveen). De Efteling is dan nog helemaal niet in beeld.

Het bestuur weegt de opties af. Amsterdam is aantrekkelijk, en het bestaande planetarium kan geïntegreerd worden (dit is later naar Artis gegaan) maar de grond niet direct beschikbaar; in de Haarlemmermeer is vanwege Schiphol de bouwhoogte een probleem. Zoetermeer gooit hoge ogen, maar ook Hilvarenbeek heeft een gunstig financieel aanbod (de grond en het IMAX-theater elk voor ƒ 1,-) en daar kan de schop direct de grond in. Commissaris van de Koningin Dries van Agt intervenieert om het centrum naar Noord-Brabant te halen. Op 27 november 1984 kiest het bestuur definitief voor Hilvarenbeek.^[3]

Beekse Bergen

Het IMAX-theater op de Beekse Bergen, gebouwd als de eerste aanzet tot het Cosmocenter

Nu de locatie Beekse Bergen definitief is, betrekt men de bekende architect Cees Dam (onder andere bekend van de Stopera in Amsterdam) om het complex te ontwerpen; de opties Benthem & Crouwel en O.M.A. (Rem Koolhaas) vallen af. Het wordt vrij letterlijk onderdeel van de bestaande recreatieplas en ligt niet alleen aan, maar ook op en zelfs onder het water aan de noordzijde van de vijver. De rechtopstaande Ariane-raket is als beeldvanger in het complex opgenomen. De IMAX-bioscoop wordt geïntegreerd en het bestaande attractiepark (speelland) zou dan geheel moeten verdwijnen. Overigens zou het naastgelegen safaripark ongemoeid gelaten worden door de plannen. Er wordt een maquette gemaakt die ook publiek getoond wordt.

In april 1985 wordt een professioneel directeur gezocht voor het project. Jaap Wertheim wordt benoemd, Titulaer wordt onderdeel van het stichtingsbestuur. Wertheim krijgt assistentie van Niek de Kort, die sterrenkundecursussen voor Teleac had verzorgd. Men opent een tijdelijk kantoor voor het Cosmocenterproject in een leegstaand schoolgebouw, beschikbaar gesteld door de gemeente Hilvarenbeek, aan de Papenstraat. Er worden voorstudies uitgevoerd door Endt+Fulton Partners, Bureau Quest en zelfs naar de mogelijkheden om ook paranormale 'wetenschap' een plek te geven.

De inhoud van het Cosmocenter wordt op hoofdlijnen vastgesteld: er wordt gekozen voor drie hoofdthema’s: sterrenkunde, ruimtevaart en micro-elektronica.^[4] Naast diverse (interactieve) exposities krijgt het sterrenkunde-deel een ‘planetentour’ in een transportsysteem, en bij micro-elektronica een vergelijkbare attractie langs allerhande robots. Het geheel moet een 'piramide' van doelgroepen aanspreken analoog aan hun omvang: de top wordt gevormd door de 'duizend'-groep: studenten en vakpers die het als documentatiecentrum gebruiken, daarna de 'tienduizend'-groep: vaklieden en vergevorderde amateurs die een cursus spiegelslijpen zouden kunnen doen, 'honderdduizend': bovengemiddeld geïnteresseerden in het onderwerp, die bijvoorbeeld eens een lezing komen bijwonen; en tot slot de 'miljoen'-groep: mensen die een leuk dagje uit willen.^[4] Ook zou het kinderen moeten enthousiasmeren voor een beroepskeus in de technische vakken. Met het safaripark, Autotron, de Efteling en het Cosmoscenter zou Brabant een 'Orlando van Europa' kunnen worden.

Zoals eerder vermeld zaten de eigenaren van de Beekse Bergen, gemeentes Tilburg en Hilvarenbeek, met het verlieslatende en aan vernieuwing toe zijnde gebied in hun maag. Het Cosmocenter was een gehoopte opleving, maar men ging niettemin met industrieel Lips in gesprek voor overname van het park. Op 1 januari 1987 werd de Lips Beheermaatschappij (Libéma) eigenaar van de Beekse Bergen.

• Ontwerp Cees Dam
• 

  Overzicht van de gebouwen

• 

  Foto van de maquette

• 

  Gedachte fasering

Space '86 en Interkosmos

Space '86: een voorproefje van het Cosmocenter

Zie voor meer informatie: Interkosmos

Tijdens seizoen 1986 werd in de Efteling een grote ruimtevaarttentoonstelling gehouden, Interkosmos geheten. Deze werd geïnitieerd door ruimtevaartjournalist Piet Smolders en Efteling-directeur Marc Taminiau en draaide om de Russische ruimtevaart; de eerste in het Westen.^[5] Deze had geen relatie met het Cosmocenter.

Sterker nog, ondertussen was Chriet Titulaer juist bezig dat jaar zelf een andere ruimtevaarttentoonstelling te organiseren, Space '86 geheten. Titulaer zag dit als een voorproefje van het Cosmocenter en het zou gehouden worden op de Beekse Bergen. De tentoonstelling kwam er, maar werd in plaats daarvan gehouden in de Jaarbeurs in Utrecht van 3 mei tot 29 juni. De Russen wilden niet meewerken, ze verwezen hem naar Smolders.^[5] Er waren daarom uitsluitend objecten te zien uit de Amerikaanse en Europese ruimtevaart; tegen de Dom stond een afbeelding op ware grootte (110 m) van een Saturnus V-raket en je kon met een liftje naar de top. De eerste week was een groot succes met 100.000 bezoekers; daarna werd het snel rustig en de resterende zeven weken kwamen in totaal nog maar 40.000 mensen langs. De kosten waren gedekt maar Titulaer had gerekend op minstens een half miljoen bezoekers.^[6]

Efteling

Samenwerking met de Efteling

Het totale 'Wereld van de Efteling'-gebied in 1986

Eind 1985 wordt voor het eerst verkennend met de Efteling gesproken om het centrum eventueel aldaar te gaan vestigen, aanvankelijk met directeur Ten Bruggencate. Het bestuur van Stichting Cosmocenter krijgt maar nauwelijks concrete investeringstoezeggingen los van het bedrijfsleven, en neemt begin 1986 een 'no-go'-beslissing voor de Beekse Bergen: er is een gat van ƒ 50 miljoen in de financiering en het plan zoals het er ligt is daarmee onhaalbaar. Als alternatief zet men in op vestiging bij de Efteling, omdat men vermoedt dat het gat in die samenwerking beter te dichten is.^[7] Ook wordt het realiseren van de benodigde grote bezoekersaantallen van meer dan één miljoen per jaar beter mogelijk geacht bij ligging naast de Efteling. Het Center zal een zelfstandig geheel worden, maar wel gebruik maken van faciliteiten van de Efteling, of invulling van bepaalde delen door de Efteling. Het voorbeeld van Epcot in Walt Disney World in Florida wordt weer genoemd als reden om het centrum naast het bestaande attractiepark te vestigen.

De Efteling zag in haar nieuwe uitbreidingsplan De Wereld van de Efteling onder de naam Themapark II veel mogelijkheden voor een aanvullende bestemming naast het bestaande attractiepark. Deze moet inhoudelijk zo anders zijn dat de twee parken elkaar niet beconcurreren en de toevoeging moet, in tegenstelling tot de Efteling van dat moment, geschikt zijn voor alle weersomstandigheden en avondexploitatie. Het Cosmocenter voldeed aan deze wensen en zou dus een prima invulling van Themapark II kunnen zijn. Ook ziet men hiermee mogelijkheden de nog niet door de Efteling bediende doelgroepen van twintigers en senioren-zonder-kleinkinderen aan te kunnen trekken.^[8] De nieuwe Efteling-directeur Ruud de Clercq, die speciaal was benoemd met een focus voor uitbreiding buiten de parkgrenzen, gaat zich er intensief mee bezighouden. Het centrum zou onder een aparte exploitatiemaatschappij moeten vallen waarin de Stichting Cosmocenter en de Efteling deelnemen.

De keuze voor de Efteling kon overigens niet tot onverdeelde instemming van de serieuze wetenschap rekenen. Met name de combinatie van de Efteling met de in wetenschapskringen ook al niet universeel geliefde Chriet Titulaer deed menigeen de nekharen overeind staan.^[9]

Nationaal wetenschapscentrum

Ondertussen was er een nationale discussie gaande over de vestiging van een 'wetenschapscentrum' voor het grote publiek. Er waren namelijk veel meer initiatieven gaande. Zo had Utrecht serieuze plannen voor het 'Exploratorium' op universiteitsterrein De Uithof, Rotterdam, dat in 1984 het evenement Fenomena had georganiseerd, kwam met Scientopia en Amsterdam wilde techniekmuseum NINT uitbouwen (wat uiteindelijk als enige wel is gebeurd onder de naam New Metropolis/NEMO), en er was dus het plan-Cosmocenter. De minister van Onderwijs en Wetenschappen Deetman en De Korte van Economische Zaken hadden aangegeven een sterke voorkeur te hebben voor één landelijk wetenschapscentrum in plaats van versnippering.

Ontwerp van Rem Koolhaas voor een wetenschapscentrum op de Rotterdamse Müllerpier

De minister wees de zogeheten 'Commissie van Goede Diensten' aan onder leiding van oud-minister Van Aardenne, die met een advies moet komen voor de plek van het nationale centrum, wat logischerwijs alle initatieven in de ban houdt. In januari 1987 adviseerde de commissie om voor Rotterdam te kiezen: op de Müllerpier tegenover de Euromast. De verantwoordelijk ministers lijken echter verbazend genoeg niet onder de indruk van het advies; zij maken bekend dat de kandidaten er zelf maar uit moeten komen en trouwens, dat de rijksoverheid sowieso geen geld ter beschikking zou stellen. Daarmee krijgt het advies voor Rotterdam te kiezen nauwelijks betekenis.

Gelijk hierop, op 25 februari 1987, besluit de stichting Cosmocenter om vol gas verder te gaan op haar eigen pad en brengt de definitieve keuze voor de Efteling naar buiten, alsmede het besluit om de bouw te starten. Er wordt door De Clercq en anderen in diverse interviews over gesproken. Het zou in 1991 of 1992 moeten openen.^[10] Uiteraard leidt de keuze tot teleurstelling bij de Beekse Bergen en de gemeente Tilburg, die een eerder gegeven subsidie voor een haalbaarheidsonderzoek wil terugvorderen (maar het daar later toch bij laat zitten).

In publicaties spreekt men over een investering van ƒ 90 miljoen,^[11] oplopend tot ƒ 125 miljoen. Gerekend werd op een bezoekersaantal van 1 tot 1,5 miljoen mensen per jaar.

Locatie

Cosmocenter (cirkel links) op plankaart WvdE

Het plan moest komen aan de westkant van het plangebied van de Efteling tussen de Eftelingsestraat en de Veldstraat, een terrein van zo'n 30 ha groot dat ook heden nog grotendeels ongebruikt is; een stuk is in 1995 ingenomen door de noordelijke delen van het Efteling Golfpark.

Cosmo-directeur Jaap Wertheim bij de locatie

Het zou onderdeel moeten worden van het investeringsplan De Wereld van de Efteling. Tussen de Efteling en het centrum kwam een brede boulevard waaraan verblijfsaccommodatie en andere faciliteiten gedacht waren, en er was voorzien in een transportsysteem tussen het Center en de Efteling - er werd zelfs al concreet gesproken over een monorail die de onderdelen van de Wereld van de Efteling met elkaar zou verbinden. Er werd ook gerekend op een flink aantal combinatiebezoeken aan beide parken onder de naam Grand Efteling Tour.

Financieringsrel

In maart 1987 ontstaat er een landelijke rel als blijkt dat de Provincie de bouw van enkele wegen heeft gegund aan aannemers Heijmans en Vissers op voorwaarde dat deze bouwbedrijven ook een gunstige lening van ƒ 20 miljoen aan Cosmocenter verstrekken. Provinciale Staten vindt echter dat er wel oirbaar gehandeld is.^[12] Niettemin gaat de constructie toch niet door.

De Clercq neemt het voortouw in het project, en heeft niet veel op met de van de Stichting Cosmocenter meegekomen directeur Jaap Wertheim en met de bemoeienis van Chriet Titulaer.^[13] Op 1 juli 1987 verlaat Titulaer het bestuur; mede om financiële redenen is Wertheim geen directeur meer maar maakt vanaf dan onderdeel uit van het bestuur.

Van Vollenhoven presenteert het project in 1987 door het schudden van de hand van de robot, die vervolgens zelf vertelde wat het project inhield.

Op 10 september 1987 wordt er een persconferentie gehouden waarin een definitief haalbaarheidsonderzoek voor het Cosmo Science Center bij de Efteling gepresenteerd wordt; PTT en Philips zijn nog steeds investeerders, de gemeente Loon op Zand en de provincie Noord-Brabant zijn ook betrokken. Er wordt een bedrag van ƒ 90 miljoen genoemd.

Opzet en inhoud

Cosmocenter-kantoor achter de Steenbakker

Een projectteam werd gestart en nam na aanvankelijk op de bovenverdieping van het Café-Restaurant gezeten te hebben zijn intrek in een eigen Cosmo-kantoor in noodunits achter de Steenbakker, geleverd door Heijmans. Men heeft Cees Dam gevraagd een kleurvoorstel te maken voor de buitenkant van de keten.

Onder projectleider Joost Over werkten sterrenkundige Niek de Kort, verantwoordelijk voor de inhoud, en Efteling-ontwerper Ton van de Ven wat betreft het ontwerp, het centrum concreet uit.

De Kort stelt een gedetailleerd plan op voor de inhoud. Men richtte zich op zes thema's: levenswetenschappen, sociale en gedragswetenschappen, technologie, communicatie, ruimtevaart en sterrenkunde. De opzet van het 27.500 m² grote centrum was drieledig: een algeheel overzicht, een 'ride', van de gekozen wetenschappelijke thema's. Daarnaast een permanente tentoonstelling van 9000 m² waarin de zaken uit de ride verder worden uitgewerkt, en tot slot diverse vormen van publieksvoorlichting.^[14]

Ook huisvest het terrein natuurlijk Volkssterrenwacht Simon Stevin, waar het allemaal om begonnen was.

Ton van de Ven

Locatie van het center met monorailroute

Voor het ontwerp van het geheel kon Ton van de Ven gedurende een jaar een belangrijk deel van zijn tijd aan het project besteden en hield zich in het tijdelijk kantoor intensief bezig met het project. Helemaal vrijmaken kon hij zich niet, en werkte ondertussen ook door aan de voorlopers van Villa Volta en Vogel Rok.

Van de Ven vertelt over het proces:

Ik heb me bezig gehouden met science centers en ben ze gaan bekijken tot in Canada aan toe. Toen heb ik gezegd: "Ik wil het proberen." Maar ook daar weer struikelde ik eigenlijk over een paar mensen, bijvoorbeeld Cees Dam. Ik vroeg aan Cees: "Hoe heb jij die gebouwen getekend voor bij die plassen daar in Hilvarenbeek? Wat is er in?" Hij zegt: "Dat weet ik niet." Ik zeg: "Hoe kun je dan die gebouwen tekenen als je niet weet wat er in komt?" Ik denk andersom. Als wij een wetenschappelijk verhaal willen gaan vertellen aan de gewone mens, dan moet dat wetenschappelijk verhaal toch triggeren, omdat het zo hartstikke interessant is wat je wilt en je gaat het uitleggen op een manier die iedereen zou kunnen begrijpen en je kunt dat in alle rust over je heen laten komen en zeggen: "Oh, wat leuk. Is dat zo? Nou, nou wat mooi." Dan zijn we er helemaal uit.

Van de Ven maakte initiële schetsontwerpen voor de exterieurs en zocht contact met Rolf Zehetbauer van de Bavariastudio's, bekend van de film Die Unendliche Geschichte. De sfeer van die film uit 1984 had hem eerder al geinspireerd als basis voor de Gevangenis-scène in Fata Morgana.^[15] Met Zehetbauer werkte hij intensief samen om de inrichting en de geplande rit vorm te geven. Gezamenlijk kwamen ze tot een concrete invulling voor het centrum. Het project was vrijwel helemaal uitgetekend.^[16]

Vanuit de Efteling werkte ook Peter van Ostade mee, hij richtte zich meer op de operationele aspecten zoals capaciteit en bezoekersstromen, een opzet voor de exploitatiekosten en aan de marketing. Eduard Feuer van Ride & Show Engineering, Inc uit Californië maakte het technisch ontwerp.^[14]

Ontwerp Van de Ven

Detail Cosmocenter op plankaart WvdE

Ton van de Ven en Zehetbauer ontwierpen een rond gebouw met ervoor een ontvangstgedeelte geplaatst, waar je te voet kon arriveren of met de bedachte Wereld van de Efteling-monorail. In het ronde gebouw was op de eerste verdieping de centrale attractie, de 'Gyroride' van 11.000 m² te vinden, waarbij het publiek, per 500 personen gezeten op een bewegende tribune langs de zes thema's geleid werd en zelf invloed op het gepresenteerde kon uitoefenen. In de overgangen tussen de zes thema's zouden zeven door Bavaria te produceren korte videofilms getoond kunnen worden. De overgang tussen thema's moest zinnenprikkelend zijn - auditief, visueel en haptisch.^[17] Je zou per thema kunnen uitstappen om je daarin verder te gaan verdiepen. Er moest zeker ruimte zijn voor humor om het soms zware onderwerp toegankelijk te houden. Het zou 45 minuten moeten duren en een uurcapaciteit van zo'n 3000 moeten hebben.

Het verdiepen kon letterlijk onder de Gyroride, in de flexibele tentoonstellingsruimtes in meerdere verdiepingen eronder waar je meer in detail met elk van de thema's kennis kunt maken. Middenbovenop het gebouw stond een hoge toren waar bovenin een draaiend restaurant kon komen, en eventueel satellietschotels.

Aan de buitenkant van het cirkelvormige hoofdgebouw moesten taludtuinen komen. Ook zou er een boottocht vanuit de Efteling kunnen zijn die om het gebouw heen vaart en dan weer terug, zonder toegang tot het Cosmocenter, voor in het zomerseizoen. Deze uiterlijke vormgeving in combinatie met een fraaie ingangspartij die model moet staan voor de inhoud moet zorgen voor een acceptabele landschappelijke inpassing van het grote complex.^[18] Ook was er nog een apart gebouw voor horeca en congressen naast de ingang, en zelfs mogelijk een hotel. De sterrenwacht zou in een losstaand gebouw komen.

Ontwerpen Van de Ven

• 

  Schets

• 

  Overzicht

• 

  Onderdelen

• 

  Bouwolumes

• 

  Discussiemodel

• 

  In detail

• 

  Flexibel indeelbare ruimtes

• 

  Concept Zehetbauer

Naast deze ontwerpen is ook de Amsterdamse architect Marco Schiffauer in 1988 betrokken geweest bij het maken van een alternatief inrichtingsvoorstel van het terrein, op basis van de plannen van Van de Ven. Hij speelt daarbij sterk leentjebuur bij het onuitgevoerde maar onder architecten bekende constructivistische 'Lenin Institute for Librarianship' van Ivan Leonidov uit 1927, een voorbeeld van Sovjet-futurisme. De basis-cirkelvorm van het Center blijft gehandhaafd met daarin ook de geplande Gyroride met ronddraaiende tribunes, maar het complex wordt veel futuristischer van uiterlijk. De meer organische vormen van Van de Ven zijn het raam uit en maken plaats voor geometrische objecten. In een grote bol moet een auditorium annex IMAX-theater komen en het hooggelegen restaurant wordt een balkvormige uitkijktoren waarin de geplande Ariane-raket, inderdaad al sinds jaren onderdeel van het programma van eisen, dan een plek kan krijgen. Er is aan het complex een hangende bol te zien die vermoedelijk de maan moet voorstellen tenopzichte van het bolvormige auditorium zijnde de Aarde. Het geheel wordt door hem meer noordwestelijk op het beschikbare terrein geplaatst in de richting van de Dreefseweg.

Ontwerpen Schiffauer

• 

  Kaart van het gebied

• 

  Geometrische vormen

• 

  Bovenaanzicht

• 

  Kaartje met functies in het omliggende gebied

Einde van het Cosmocenter

Zelfs op deze Wereld van de Efteling-kaart uit 2008 is de conceptvorm van Van de Ven nog ingetekend

Onder leiding van Efteling-directeur Ruud de Clercq wordt er dus veel tijd gestoken in het ontwikkelen van het Cosmocenter bij de Efteling. Op 8 juni 1988 worden de uitgewerkte plannen door Ton van de Ven gepresenteerd op het provinciehuis in 's Hertogenbosch. Echter kort daarna, in juli, keert het bestuur van Stichting Natuurpark de Efteling zich tegen het plan. Ze vindt de benodigde investeringen veel te risicovol, vertrouwt niet op voldoende inspanning van de andere financiers zoals PTT en Philips, en gelooft niet in een dusdanige toename van de bezoekersaantallen dat het inmiddels ƒ 180 miljoen kostende plan haalbaar zou zijn.^[19][13] Bestuursvoorzitter Rieter heeft ook geen fiducie meer in het wetenschaps- en technologiethema in combinatie met de Efteling.^[20] Het maakt de positie van De Clercq, nog steeds voorstander van de plannen, lastig. In september verschijnen de eerste berichten over de problemen in de media, niet lang nadat bekend werd dat De Clercq bij de Efteling moest vertrekken. Philips zou ook niet meer geïnteresseerd zijn als de Efteling afhaakt.^[21]

Het bestuur besluit in oktober 1988 dat er geen perspectief zit in de samenwerking.^[22] Er wordt nog een voorstel gedaan voor een verkleind Cosmocenter, maar de Efteling bij monde van de nieuwe directeur Ten Bruggencate reageert hierop dat men definitief geen interesse meer heeft in verdere samenwerking. De Volkssterrenwacht had inmiddels ook al nieuwe plannen voor blijvende vestiging in West-Brabant. De steun van de Efteling was essentieel in de plannen voor het Cosmo Science Center. Zonder deze grote investeerder werd het onhaalbaar geacht. Zowel de Efteling als de stichting ondernamen nog wel enkele pogingen om het plan in andere constructies toch uit te voeren. Zo is integratie met het Evoluon in Eindhoven voorgesteld, echter eigenaar Philips wilde dat museumgebouw geen publieksfunctie meer geven. Ook wordt contact gezocht met Dirk Lips om de mogelijkheden bij het Autotron in Rosmalen te bekijken. Het voorstel is nogmaals ingediend als initiatief voor een nationaal wetenschapsmuseum, maar dit kwam er niet. Op 28 februari 1989 maakte de Stichting Cosmocenter bekend dat het plan financieel niet haalbaar was en er geen alternatieven gevonden zijn^[23] en de stichting werd opgeheven.

Epiloog

Chriet Titulaer bij zijn Huis van de Toekomst in 1989

Chriet Titulaer sloeg een ander pad in en ontwikkelde zijn Huis van de Toekomst. Er werd aanvankelijk besproken of dat dan bij de Efteling kon komen, maar na een gesprek tussen Titulaer en Van de Ven heeft die laatste het afgewezen. Het huis opende in 1989 bij het Autotron, een ontwerp van Cees Dam die ook het Cosmo-plan bij de Beekse Bergen had getekend, en Niek de Kort adviseerde hem ook hierin. Delen van het gedachtegoed achter het plan zijn gerealiseerd in Space Expo Noordwijk (1990) en de opvolger van het NINT, New Metropolis/NEMO (1997).

De plek op het Eftelingterrein waar het Cosmocenter had moeten komen, in 2019

De Efteling bleef ontwikkelen aan haar plan van een 'Wereld van de Efteling'. Een hotel met congresfaciliteiten opende al in 1992: het Efteling Hotel. In het plan bleef op de voor het Cosmocenter beoogde plek ruimte gereserveerd voor een tweede themapark, dat nog zeker twintig jaar lang ook nog in de door Ton van de Ven gedachte Cosmo-cirkelvorm op de plattegronden stond. In de plannen die de Efteling meest recent bekend heeft gemaakt is er geen sprake meer van een apart tweede themapark maar van een flinke uitbreiding van het bestaande attractiepark. In het bestemmingsplan is het 'Cosmo-terrein' nu aangegeven als ruimte voor toekomstige verblijfsaccommodatie.

De Volkssterrenwacht waar het allemaal mee begon kreeg in 1994 een permanent nieuw gebouw in Hoeven, waar ze nog ruim twintig jaar onderdak vond. De sterrenwacht sloot echter in 2008 alsnog definitief haar deuren.