De Wereld van de Efteling (uitbreidingsplan)

Masterplan Wereld van de Efteling, 1988

De Wereld van de Efteling, gepubliceerd in 1992

De Wereld van de Efteling was een ambitieus strategisch toekomstplan van de Efteling, dat in ontwikkeling en onderzoek was tussen eind jaren tachtig en begin jaren negentig. Het stond in het teken van grote expansie buiten de grenzen van het bestaande attractiepark.

Het plan bestond uit het bouwen van verschillende grote projecten op de rondom de Efteling gelegen gronden: een 27-holes golfbaan; een overdekt uitgaanscentrum met entertainment; een vakantiestad met 650 appartementen; een camping met 750 staanplaatsen; een bungalowpark met 400 woningen en een tweede attractiepark. Het project zou ongeveer ƒ 250 miljoen gaan kosten, nog exclusief de ontwikkeling van het tweede park "Cosmo Science Center". Het volledige plan zou begin eenentwintigste eeuw voltooid moeten zijn. Het grondoppervlak van de ontwikkelde Efteling zou dan 300 hectare moeten beslaan. Deze ambitieuze plannen werden onder andere gemaakt met het oog op de komst van Euro Disney naar Parijs in 1992.

Door problemen met de ontwikkelingen van het nieuwe bestemmingsplan van de gemeente en provincie liep het project jaren vertraging op; uiteindelijk zijn veel onderdelen van het plan geschrapt danwel in de ijskast gezet. Wel gerealiseerd (zij het in andere vorm of locatie) zijn het Efteling Hotel in 1992, de golfbaan in 1995 (afgestoten in 2020), het Efteling Theater in 2002 en bungalowpark Bosrijk in 2009.

Geschiedenis

Ontwikkelplan Heijdelberger, zeventiger jaren

Midden jaren tachtig kwam de Efteling tot de conclusie, dat als het park nog verder wilde groeien, het zich niet enkel moest richten op dagbezoek. Er zou een limiet zitten aan dat type exploitatie, en als men meer bezoekers zou willen krijgen zou men het dagbezoek moeten ombuigen naar een meerdaags bezoek. Essentieel daarbij was de ontwikkeling van verblijfsaccommodaties en andere faciliteiten naast het park.

Vacature uit augustus 1987, één van de eerste publicaties over de toekomstplannen

Al eerder waren er plannen geweest voor de uitbreiding van bungalowpark het Kraanven en de bouw van eventuele andere verblijfsaccommodaties. Ingenieur L.A. Heijdelberger maakte in de jaren zeventig nog een ontwikkelingsplan voor het gebied ten zuiden van het attractiepark. Uiteindelijk werden deze plannen destijds niet doorgezet. Per toeval kwam Marc Taminiau, werkzaam als marketingmanager, zijn ex-collega Bert Outmaijer in de Efteling tegen bij de bouw van het Carnaval Festival in 1984. Na het overlijden van Geesink kwam Outmaijer, vooral gespecialiseerd in maquettebouw, op straat te staan en Taminiau vroeg hem voor de Efteling een uitgebreide maquette te bouwen voor een bungalowpark en faciliteiten.^[1] Het was de eerste concrete aanzet tot wat later uitgewerkt zou worden tot De Wereld van de Efteling.

Om de plannen te realiseren wordt er een directeur gezocht met een profiel dat zich hiervoor leent, en die persoon wordt gevonden in Ruud de Clercq, die al meerdere recreatieprojecten ontwikkeld had. Hij ging voortvarend met het plan aan de slag en zette zich in voor het ontwikkelen voor een uitgebreide analyse van uitbreidingsmogelijkheden. Men keek naar Disney World in Orlando als het grote voorbeeld. In augustus 1987 wordt al gezocht naar een projectmanager voor het 'bungalow- en rekreatiepark' met een investeringsbedrag van ƒ 250 miljoen. Het gaat dan om een bungalowpark met 1.200 eenheden, een camping, motel, evenementenhal, winkels, restaurants, tropisch zwembad, golfcourse, manege, tennisbanen alsmede een wetenschappelijk themapark: Cosmo Science Center.^[2] Het Cosmo Science Center zou nog eens ƒ 90 miljoen extra gaan kosten,^[3] maar werd al in 1988 uit het project geschrapt wegens terugtrekkende geldschieters. In publicaties wordt al gesproken over concrete doelstellingen. Zo rijdt men momenteel maximaal 200 km om de Efteling te bezoeken, na de bouw van de verblijfsaccommodaties zou dat 700 km moeten worden. Het terrein van de Efteling zou zelfs verzesvoudigen naar 400 ha.

Samen met Jan Verhoeven en Ton van de Ven werd er een visie neergezet en werd landschapsarchitectenbureau Bakker en Bleeker in de arm genomen om het uit te werken in een plattegrond. In 1988 werd er een uitgebreid plan gepresenteerd met de hele opzet voor uitbreidingen in accommodaties, faciliteiten en een verbinding tussen het 'oude park' en de nieuwe uitbreidingen. Er werd bij een Engels bedrijf gevraagd een second opinion te maken. Conclusie was dat het een ambitieus, origineel en belangrijker: een haalbaar plan was.

Onderdelen

Entreegebied

Close-up van het parkgebied in het plan

Details rondom het entreegebied

Promenade

Alhoewel het plan over de jaren meerdere iteraties heeft gekend, is het basisontwerp hetzelfde gebleven. Daarbij werd uiteraard het Efteling Park ongemoeid gelaten. Ten noorden van de Vonderplas zou een entreegebied moeten komen, dus op de plek waar dat nu ook gerealiseerd is. Dit zou kunnen bestaan uit een promenade die zich aan de ene zijde uitstrekt tot in het attractiepark (tegenwoordige Pardoes Promenade) en aan de andere zijde toegang geeft tot de nieuw te realiseren faciliteiten, waaronder een uitgaansgebied (Uitrijk) dicht bij de entree. Deze promenade loopt langs het water en maakt een hoek naar het zuiden, waar het toegang geeft tot het tweede attractiepark, en, iets verderop, de jungle, het kampeerterrein en golfpark. De grote delen bos ten zuidoosten van het park werden niet betrokken in het plan.

Tweede attractiepark

Cosmocenter met monorailtraject

In de plannen was aanvankelijk een nog abstract idee voor een tweede attractiepark opgenomen. Dit park zou, om niet te kannibaliseren op het bestaande park, compleet anders moeten zijn qua thematiek en daarnaast ook in tegenstelling tot de Efteling van toen geschikt zijn voor slecht weer-, avond- en winterbezoek. In 1986 komt de Stiching Cosmocenter op het pad van de Efteling dat een locatie zoekt voor haar zeer ambitieuze plannen voor een attractiepark over ruimtevaart. Dit past goed in de eisen voor 'Themapark II' en wordt onder andere door Ton van de Ven concreet uitgewerkt. Er wordt ook gesproken over een monorail om de onderdelen van de Wereld te verbinden. Uiteindelijk sneuvelt dit omdat het stichtingsbestuur het plan niet meer ziet zitten en gebrek aan investeerders.

Het idee van een tweede park blijft gehandhaafd en is ook nog lange tijd op de planplattegronden te zien. In de jaren negentig zijn er ideeën voor invulling als een 'permanente Floriade', de normaal 10-jaarlijkse land- en tuinbouwtentoonstelling. De grote aandacht voor de Floriade 1992 in Zoetermeer en de jaarlijkse stroom, vooral internationale, bezoekers aan de Keukenhof in Lisse dragen bij aan het idee om juist bezoekers uit het buitenland te trekken middels bloemen en planten.^[4]

Golfpark

Al eerder waren er plannen geweest voor een golfbaan. In de tweede helft van de jaren 80 publiceerde de Efteling grootschalige uitbreidingsplannen waarin onder meer een championship golfbaan was opgenomen. Het eerste echte ontwerp dateert van 1986/1987. De keuze voor een golfbaan wordt gemaakt op basis van de voorspelling dat golf dezelfde ontwikkeling doormaakt als tennis in de jaren zeventig: van elite-sport tot volkssport. De Efteling wilde op die ontwikkeling vooruit lopen.^[5]

Volgens het plan, zoals gepubliceerd in 1991, zou in 1993 moeten worden begonnen met de aanleg van een 18-holes golfbaan op 100 hectare weiland, omringd door bosranden.^[5] Later moet het golfpark uitgroeien tot een 27-holes baan. De Efteling wilde er een 'champions course' van maken zodat de baan geschikt was voor internationale golfwedstrijden. Veel thematisering zal er op de golfbaan niet hoeven komen: er wordt bewust gekozen om de natuur mooi uit te laten komen, afgewisseld met wat 'Eftelinggrapjes' als bunkers (zandbakken) in de vorm van reuzenvoetstappen en aan de rand van het park zou een grote reus zich moeten schuilhouden.^[5]

Protesten en tegenwerpingen werden overwonnen en met medewerking van de Vlinderstichting en architect Wilco Meeuwis kregen de plannen voor de baan en het clubhuis een definitieve vorm: het Efteling Golfpark. De baan opende in 1995.

Uitgaanscentrum

Zie ook Uitrijk voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Het uitgaanscentrum stond voor de jaren 1994-1995 op de planning. Het zou moeten verrijzen op de plek waar nu ongeveer het Huis van de Vijf Zintuigen staat, met de terrassen grenzend aan de Vonderplas met uitzicht op Fata Morgana.^[5] Er zou een groot overdekt complex ter grootte van ongeveer twee voetbalvelden komen dat de gasten ook bij slecht weer, 's avonds en in de winter zou kunnen verwelkomen. Het uitgaanscentrum bestaat uit een groot aantal voorzieningen op het gebied van entertainment: restaurants, winkeltjes van allerlei aard, shows, theatertjes, expositieruimten, bioscopen en kleinschalige attracties. Het centrum staat bol van de activiteiten op het gebied van straattheater en muziek.

Het uitgaanscentrum zou de Efteling de eerste mogelijkheden geven om de openingsuren uit te breiden. In een latere fase van het plan werd het uitgaanscentrum deels vervangen door een 'mainstreet' met winkels en restaurants, die de Efteling en de vakantiestad zou moeten verbinden.

Wanneer de planning voor het eerst wordt aangepast en het Huis van de Vijf Zintuigen gerealiseerd wordt, staat het uitgaanscentrum voor 1998 gepland, zo wordt in de persmap voor 1995 bekend gemaakt.

Er worden opnieuw indrukwekkende details over het plan vrijgegeven: het uitgaanscentrum zal 20.000 m² moeten beslaan en er zullen thematische horecagelegenheden en winkeltjes met niet alledaagse assortimenten verrijzen. Met locaties voor shows, amusement en straattheater wil de Efteling de mogelijkheid bieden om langer in het park te verblijven. Het moet zorgen voor een betere eerste en laatste indruk die de bezoekers van de Efteling hebben en het zorgt voor een betere logistiek in het park. In totaal is er een investering mee gemoeid tussen de 80 en 100 miljoen gulden.^[6]

Ontwerp van een subtropisch zwembad door Ton van de Ven

Zwemparadijs

Zie voor meer informatie: Waterpaleis

Op de projectplattegrond uit 1988 worden de evenementenhal, zwemparadijs, appartementenhotel en het sportpaleis apart aangegeven rondom de toekomstige entree. In latere plannen en publicaties wordt het zwemparadijs echter achterwege gelaten, wat er op kan duiden dat het onderdeel werd geschrapt. In De Telegraaf wordt in 1987 geschreven: "Daarbij verrijst een kolossaal waterpaleis, dat drie keer zo groot moet worden als de bestaande subtropische zwembaden in ons land."^[3]

Verblijfsaccommodaties

Kaart ten tijde van aanleg Bosrijk.

Bestemmingsplan per deelgebied

Hotel

De eerste grote verblijfsaccommodatie die gerealiseerd zou moeten worden en ook gerealiseerd werd, is het een eigen hotel. Aanvankelijk stond het hotel al eerder op de planning en zou het gebouwd worden nabij het nieuwe uitgaanscentrum dat moest komen op de plek waar tegenwoordig het Efteling Theater te vinden is. Uiteindelijk opende het Efteling Hotel in 1992 haar deuren met 122 kamers.

Naast dit high-end hotel was er ook een motel in de planning dat een doelgroep moest aanspreken die minder wilde besteden. In 2004 was er nog steeds sprake van plannen voor een budgethotel en -appartementen, waar tot op heden nog geen uitvoering aan is gegeven.^[7]

Verblijfsparken

Voor de jaren 1996/1997 zouden er ongeveer 650 vakantie-appartementen gebouwd worden naast het uitgaanscentrum. Het was de tweede fase in een compleet voorzieningenpakket op het gebied van overnachten. De derde fase zou daarna uitgebouwd moeten worden met een bungalowpark met 400 bungalows en de aanleg van een moderne en comfortabele camping met 750 staanplaatsen. Het bungalowpark en de camping zouden naast het Golfpark komen te liggen en zouden met het park, uitgaanscentrum en vakantiestad verbonden worden via een grote weg. Aan dezelfde weg zouden een tweede themapark en een Jungle-attractie verijzen.

De huisjes van het bungalowpark zouden worden gebouwd in typische Eftelingthema's, zoals ook de kamers van het Efteling Hotel op één specifiek thema leunen. Er wordt gesproken over een huisje van Hans en Grietje of een paddenstoel in rood met witte stippen. Voor de appartementen wordt gedacht aan decorgevels van Amsterdamse grachtengordels, Bretonse vissersdorpjes en Kremlinkoepels.^[5]

Jungle

De Jungle was een project dat stond ingetekend tussen het tweede themapark en de camping en het bungalowpark. Het moest een zelfstandige attractie in het gebied worden in de vorm van rondvaartbootjes door een groene omgeving. Het is vanaf de allereerste plannen tot de laatst bekende versies aanwezig geweest.

Besluitvorming en problemen

De visies en plannen die in 1987 en de daaropvolgende jaren ontstaan worden in 1992 vastgelegd in een alomvattend structuurplan dat de gemeente Loon op Zand in 1992 formeel vaststelde. Daarin werd de locatie van de verblijfsaccommodatie op de plek van het voormalige Kraanven ingetekend, omdat de locatie reeds de goede bestemming had. Het plan werd omgegooid toen bleek dat de gemeente hier een verbinding tussen de natuurgebieden Huis ter Heide en de Loonse en Drunense Duinen (het Plan Woudspoor) aan wilde leggen. De Efteling stelde daarom een alternatieve locatie, meer ten zuiden van het park voor.

De gemeente ging akkoord, maar het gebied ten zuiden van het park had een natuur- agrarische bestemming die moest worden omgezet. Samen met de gemeente werd een compensatieplan ontwikkeld waarbij iedere verloren hectare natuur zou gecompenseerd worden met 1.6 hectare nieuwe natuur bij het Kraanvengebied. De gemeente koos er voor om de hele 'Wereld van de Efteling' op te nemen in het bestemmingsplan buitengebied 1997. Als de provincie akkoord ging met het plan zou de bestemming van het voormalige Kraanvengebied weer worden omgezet in natuur en kon het compensatieplan in werking worden gezet.

Het ruilen van de bestemmingsplannen liep vertraging op en het compensatieplan kwam onder vuur te liggen: natuurbewegingen maakten bezwaar tegen de rekenregels voor het compensatieplan en de inzet van het Kraanvengebied. De bezwaren werden in 2000 allemaal afgewezen en daarmee was het bestemmingsplan in hoofdlijnen akkoord. In 2001 presenteerde de Efteling de verblijfsaccommodatie onder de naam Droomrijk, over verdere faciliteiten rondom de accommodatie wordt dan niet meer gesproken.

De gemeente maakte enkele fouten in de bestemming van percelen en de provincie maakte een fout door de bijzondere positie van de Efteling niet te vermelden bij het opstellen van het nieuwe streekplan 2002. In dit streekplan moest het bestemmingsplan van het buitengebied passen en in september 2003 nam de Raad van State de plannen opnieuw in behandeling. Er kwam opnieuw veel commotie en het ministerie van LNV en commissies van de provincie gaven kritiek op het plan. Volgens de Brabantse Milieufederatie moesten ook verloren maisakkers gecompenseerd worden. De Raad van State besloot het plan terug te sturen naar de gemeente omdat men het niet eens was met details uit het bouwvoorschrift, ontbrekende normen over het bouwvolume en de bouwhoogte van bebouwing. Het herziene bestemmingsplan werd niet goedgekeurd en de hele procedure moest in 2004 opnieuw worden opgestart.

De Efteling heeft toen besloten om het geheel fragmentarischer aan te pakken en alleen het bungalowpark te realiseren, op een nieuwe locatie ten zuidwesten van het park. In overleg met Natuurmonumenten en de Brabantse Milieufederatie werd een akkoord bereikt over een pakket aan compensatiemaatregelen, zoals het aan Natuurmonumenten overdoen van het Kraanventerrein en natuurcompensatie in de vorm van het Loonsche Land. Op basis van dit akkoord werd in 2009 Bosrijk geopend.

In 2015 werd de volgende stap gezet. Tussen Bosrijk en Villa Pardoes wordt vakantiepark Efteling Loonsche Land gebouwd, waarmee de Efteling nogmaals 1000 bedden aan verblijfsaccommodatie toevoegt. Van overige faciliteiten buiten nieuwe overnachtingsmogelijkheden, zoals het Uitrijk of een tweede park, is echter tot op heden niet concreets meer vernomen. Vanaf 2015 werkt de Efteling samen met de gemeente Loon op Zand naar een nieuw bestemmingsplan 'Wereld van de Efteling 2030', waarin diverse uitbreidingsmogelijkheden opgenomen zijn waaronder vergroting van het attractiepark en extra accommodaties. Dit bestemmingsplan is tot op heden vertraagd door een procedure bij de Raad van State.

Van het eerst gerealiseerde aspect, de golfbaan, is het einde alweer in zicht. De exploitatie is per eind 2020 afgestoten aan een extern bedrijf en het golfpark maakt geen onderdeel meer uit van het Efteling-aanbod. Uiterlijk 2034 zal de golffaciliteit geheel gestopt worden.