Te Land, ter Zee en in de Lucht was een televisieprogramma van de TROS. In het amusumentsprogramma moesten vooraf ingeschreven deelnemers proberen om met zelfgebouwde auto's, vliegtuigen, boten en andere voertuigen een parcours af te leggen richting de finishbel, dit in een zo kort mogelijke tijd. Het programma werd uitgezonden tussen 1973 en 2010. In de jaren 1980 tot 1990 werd een flink aantal afleveringen opgenomen in de Efteling. In 2024 werden er weer vijf nieuwe afleveringen opgenomen in de Efteling, nu door RTL. Ook in 2025 nemen zij weer afleveringen in het park op.
Het Programma
Het programma was een idee van producent René Stokvis, die in 1973 voor de TROS het programma “Vlieg er eens uit” bedacht, waarin deelnemers met zelfgemaakte contrapties zo lang mogelijk in de lucht moesten blijven. Dat sloeg aan en hij mocht meer onderdelen bedenken, die de gezamenlijke noemer “Te Land, ter Zee en in de Lucht” kregen en werden opgenomen op steeds wisselende locaties in het land. Het werd een grote kijkcijferhit en was het langst lopende amusementsprogramma op de Nederlandse tv. Het kende illustere presentatoren als Willem van Kooten, André van Duin en Jack van Gelder. Honderdvoudig deelnemer Johan Vlemmix maakte het een bekende Nederlander.
Het programma werd veelal opgenomen in (haven)steden, maar ook in de Efteling. Met maar liefst 27 afleveringen staat de Efteling ruim aan de top qua opnamelocaties. Overigens werd het ook enkele malen opgenomen bij recreatieplas Beekse Bergen, in het Dolfinarium, bij het Autotron en bij Walibi Flevo.
In de Efteling
Te Land... werd op 10 mei 1980 voor het eerst opgenomen in de Efteling. Aan deze badkuiprace deed ook Eftelingpersoneel mee -buiten mededinging- met een kasteel met schoepraderen. In dit kasteel met ophaalbrug stond een kanon met daarop de motorspuit van de eigen brandweer. Halverwege het parcours werd de ophaalbrug neergelaten en spoot het kanon water. Ook werden er gekleurde duiven losgelaten. Deze aflevering werd op 29 mei uitgezonden. Na enkele jaren pauze na deze eerste opnamen volgden er vanaf 1983 tot 1990 nog tweeëntwintig edities in de Efteling.
In 1983 keert het programma na enkele jaren weer terug in de Efteling, dit maal op de Vonderplas. Het jaar daarop worden twee afleveringen van het programma opgenomen op de kanovijver naast de Piraña. In de editie Freewheelen van 1984 doet personeel van de Efteling wederom zelf ook mee met de show: in een fraaie vliegende draak vliegen ze van de schans. De uitzending is een kijkcijferrecord met maar liefst 5,5 miljoen kijkers.
Vanaf 1985 vindt het plaats op de Vonderplas met op de achtergrond al de contouren van de nieuwe attracte Fata Morgana. Het seizoen 1986, waaronder de aflevering die in de Efteling is opgenomen, werd ook door de Duitse ARD uitgezonden.
De Vonderplas blijft de locatie tot en met 1990: in dat jaar worden er nog vijf afleveringen opgenomen. Hierna wordt het contract, waarvoor ƒ 200.000,- per jaar betaald moest worden, door Reinoud van Assendelft beëindigd omdat het programma weinig met de identiteit van het park te maken zou hebben, en niet meer zou doen dan enkel bijdragen aan de naamsbekendheid van het park. Met dat laatste was het inmiddels goed gesteld.
Veertien jaar nadat het programma van de buis was gegaan en vierentwintig jaar nadat het in de Efteling was, keerde het terug op tv én in het park. Ditmaal geproduceerd door EndemolShine voor omroep RTL, werden tussen 24 en 31 mei 2024 vier afleveringen opgenomen op de Vonderplas. In de winter daarop volgde nog een special, op de Speelweide naast de ijsbaan. Ook in de zomer van 2025 is de Efteling weer het decor van opnames van het programma.
| Seizoen | Datum | Onderdeel | Locatie |
|---|---|---|---|
| 1980 | 29 mei | Badkuiprace | Siervijver |
| 1983 | 21 juni | Vlieg er eens uit | Vonderplas |
| 1984 | 18 augustus | Freewheelen | Kanovijver |
| 18 augustus | Dan maar de lucht in | ||
| 1985 | 10 juli | Freewheelen | Vonderplas |
| 10 juli | Dan maar de lucht in | ||
| 1986 | 4 augustus | Freewheelen | Vonderplas |
| 1987 | 24 juli | Fiets 'm d'r in | Vonderplas |
| 1988 | 5 augustus | Tobbedansen | Vonderplas |
| 12 augustus | Fiets 'm d'r in | ||
| 19 augustus | Freewheelen | ||
| 26 augustus | Hoog en droog | ||
| 2 september | Vlieg er eens uit | ||
| 1989 | 26 mei | Fiets 'm d'r in | Vonderplas |
| 9 juni | Tobbedansen | ||
| 23 juni | Freewheelen | ||
| 7 juli | Hoog en droog | ||
| 21 juli | Vlieg er eens uit | ||
| 1990 | 1 juni | Freewheelen | Vonderplas |
| 29 juni | Schiet 'm d'r af | ||
| 27 juli | Hoog en droog | ||
| 10 augustus | Tobbedansen | ||
| 24 augustus | Met glans van de schans | ||
| 11 september | Compilatie | Diverse locaties | |
| 2024 | 31 augustus | Tobbedansen | Vonderplas |
| 7 september | Snel naar de bel | ||
| 14 september | Op naar de top | ||
| 21 september | Met je as over de plas | ||
| 2025 | 1 januari | Met een knal naar het dal | Speelweide |
| zomer | n.t.b. | ||
Fotogalerij
Advertentie voor de opnames in 1980
Badkuiprace op de Siervijver in 1980
Op de Vonderplas in 1983
Deelnameboekje 1983
Freewheelen 1984, met Efteling-personeel in draak
Traject Freewheelen 1984 voor de Piraña
Freewheelen 1984 voor de Piraña
Dan maar de lucht in, 1984
Dan maar de lucht in op de Vonderplas, 1984
Dan maar de lucht in, 1985
Freewheelen in 1986
Entreebewijs Schiet ‘m d’r af uit 1990
Zie ook
Naast Te Land… was de Efteling ook het decor voor andere spektakelshows in de jaren tachtig: Sterrenslag en Way of Life.
- Evert de Graaf: Te land, ter zee en in de lucht. Veghel: Image Books, 2019
- Website AZU in "Te land, ter zee en in de lucht"