Het Kraanven

Het Kraanven was een bungalow- en recreatiepark van de Efteling dat van 1 juli 1960 tot 21 oktober 1985 in bedrijf was. Het Kraanven was gelegen aan de Eerste Dwarsbaan 1 in Loon op Zand, direct ten zuiden van het zuidelijkste punt van het latere Efteling Golfpark.

Het park was zestien hectare groot en bestond uit tweeënveertig luxe bungalows (viersterren), alsmede diverse voorzieningen zoals een café-restaurant, openluchtzwembad en tennisbanen. Een en ander was ontworpen door architect Luc G. Lentz en gelegen in een bosrijke, geaccidenteerde omgeving met hoogteverschillen tot zes meter. Het werd zeker in de beginjaren beschreven als zeer luxe en genoot landelijke bekendheid.

De naam Kraanven ontleent het aan het gelijknamige buurtschap waarin het gelegen was, bestaande voornamelijk uit een aantal boerenbedrijven gelegen aan de straat Kraanven.

Het park

Bouw en opening

Eind jaren vijftig was het Efteling Park reeds een aantal jaar in bedrijf en een groot succes. Men besloot te investeren in meerdaagse recreatie: een eigen bungalowpark. Stichting Natuurpark de Efteling had in 1956 een groot aantal gronden in de omgeving van het attractiepark verworven. Op het deel dat in de meest zuid-westelijke hoek gelegen was, werd een bungalowpark bedacht met de naam Het Kraanven. De stichtingskosten van in totaal ƒ 1 miljoen werden gefinancierd door de Nationale Herstelbank (nu NIBC). Als architect werd Luc G. Lentz uit Hengelo betrokken, die zich specialiseerde op recreatiebouw en al menig vakantieoord had ontworpen. De aanvankelijk veertig bungalows, het hoofdgebouw en de beheerderswoning werden gebouwd door de firma Pepping uit Kaatsheuvel.

De Efteling wilde de feestelijke opening in het jaar van haar tweede lustrum (toen nog gerekend vanaf 1951) plaats laten vinden. Daarom werd Het Kraanven pas een jaar na de ingebruikname, op 23 mei 1961 door staatssecretaris Dr. G. M. J. Veldkamp, onder grote belangstelling van de pers officieel geopend.

Het was al snel een succes, ten minste in de zomermaanden. Het park had een goed imago bij de natuurliefhebber vanwege de luxe bungalows en de ligging nabij zowel Natuurpark de Efteling als de Loonse en Drunense Duinen.

Bungalows

Bij de opening waren er veertig bungalows verdeeld over drie typen: tien voor vijf personen, vijftien voor zes en nog eens vijftien bungalows voor zeven personen. In 1964 werden er aan de westkant nog twee grotere bijgebouwd van een ander model, waar elk wel elf personen konden verblijven.^[1] In totaal telt het daarmee 267 bedden.

Ze werden beschreven als (voor die tijd) bijzonder luxe, met onder andere een eigen open haard en gelegen in een ruim opgezet bosgebied. De afstand tussen bungalows was minstens veertig meter. In het eerste jaar waren de weekprijzen in het hoogseizoen ƒ 150 - 215. Al vanaf het begin was een verblijf in Het Kraanven inclusief gratis toegang tot de Efteling.

• 
• 
• 
• 
• 
• 

  Interieur van een bungalow

Voorzieningen

Naast de luxe van de bungalows en de bosrijke omgeving, onderscheidde Het Kraanven zich door het hoge voorzieningenniveau. In het hoofdgebouw was een café-restaurant gevestigd met grote open haard en zitkuil, een bar en een recreatieruimte. Er was tevens een winkel die brood, zuivel en kruidenierswaren verkocht.

Buiten waren diverse sportieve faciliteiten beschikbaar voor de gasten. Het openluchtzwembad bestond uit twee delen en een apart kinderbassin dat - bijzonder voor die tijd - verwarmd was. Op het terrein bevonden zich daarnaast twee eigen tennisbanen, een trimbaan en een midgetgolf-parcours.

Voor liefhebbers van paardensport stond ook een heuse manege ter beschikking. In 1962 opent namelijk Rijsporthoeve De Efteling, die weliswaar gelegen is op het terrein van het attractiepark, maar primair de gasten van Het Kraanven als doelgroep heeft. Deze wordt na een brand in 1969 gesloten; twee jaar later in 1971 wordt ter vervanging Rijsporthoeve Duykse Hoef geopend, dat veel dichter bij Het Kraanven gelegen is en ook weer ter beschikking van de gasten dezes. Deze manage bestaat heden nog steeds.

Buiten het hoofdseizoen was het jaarrond mogelijk het park te huren voor bijeenkomsten en al dan niet meerdaagse congressen.

• 

  Zwembad

• 

  Zwembad

• 

  Zwembad

• 

  Zwembad

• 

  Midgetgolf

• 

  Bar met zitkuil

• 

  Café-restaurant

• 

  Terras

• 

  Tennisbanen

Relatie met de Efteling

Het Kraanven opereerde in een zelfstandige stichting die echter wel bestuurd werd door de Efteling. Opvallend genoeg wordt het in publicaties en marketing echter niet of weinig in verband gebracht als onderdeel van de Efteling. In veel van de persaandacht voor de opening van het park wordt de Efteling niet eens genoemd. Het duidt zichzelf aan als "Het Kraanven", met eigen logo, en vermeldt hoogstens dat de Efteling op korte afstand ligt, maar dan genoemd samen met andere aantrekkingspunten in de omgeving, zoals de Loonse en Drunense Duinen en diverse stadscentra. Dit zou zijn omdat men "een andere klasse van de bevolking" wenst te trekken dan die het attractiepark pleegt te bezoeken.^[2]

Toegang tot de Efteling was altijd inclusief, maar wordt in de eerste twintig jaar in de werving nauwelijks vermeld. Pas in de laatste jaren van zijn bestaan wordt er geadverteerd met zaken als "gasten hebben gratis toegang tot de Efteling" (1981). Alleen in de allerlaatste jaren (1983-1985) wordt er een bewuste strategie gehanteerd om de bezettingsgraad te verhogen door het park heel expliciet te koppelen aan het attractiepark, in advertenties als "het bungalowpark van de Efteling".

Aanpassingen

Naast de toevoeging van twee grote bungalows in 1964 op het meest westelijke deel op het terrein, verandert het park in hoofdlijnen niet in haar vijfentwintigjarig bestaan. Er zijn door de jaren heen wel enkele kleine aanpassingen verricht aan bijvoorbeeld de beheerderswoning of het hoofdgebouw.

In 1961 wordt er al wel gesproken over plannen voor uitbreiding met nog eens twintig bungalows. Ook in 1967 is er nog sprake van dat dit aanstaand zou zijn. Het materialiseert echter niet. In 1981 wordt investeren in Het Kraanven nog genoemd in een omvangrijk vijfjarenplan voor de Efteling ter waarde van ƒ 40 miljoen. Uiteindelijk kiest men er echter voor om op dat moment alles te investeren in het attractiepark.^[3]

In 1981 wordt het terrein nog geheel voorzien van riolering (tot die tijd werd er in bezinkputten geloosd): alle huisjes en het hoofdgebouw en beheerderswoning krijgen een aansluiting. In 1983 wordt dit systeem via een nieuwe eigen persleiding helemaal naar de kom van Kaatsheuvel aangesloten op een rioolput in de Lucas van Leijdenstraat.^[4] Op het Kraanventerrein komt een pompput (rioolgemaal) die nog steeds op het terrein aanwezig is.

Bestuur en beheer

Vanaf de bouw is het park onder beheer van een eigen stichting, Stichting Recreatiepark Het Kraanven. De bestuursleden worden echter benoemd door (en hebben een grote overlap met) die van Stichting Natuurpark de Efteling, waaronder voorzitter van beide Van der Heijden. Het park staat altijd feitelijk onder controle van de Efteling, en in de eerste jaren van zijn bestaan was de exploitatie ook opgenomen in die van de Efteling.

De eerste directeur van Het Kraanven was de heer P.C. Angevaare. Er zijn echter veel zorgen bij het bestuur van de Efteling over het park. Alhoewel het populair was in de zomermaanden, was er daarbuiten veel leegstand. De toevoeging van een manege moet het meer jaarrond aantrekkingskracht geven. Het bestuur spreekt meerdere malen zijn zorgen uit en in februari stelt men dat de directeur niet levert wat er verwacht mag worden. De heer Angevaare meldt zich vervolgens ziek.

Als vervanger wordt aanvankelijk tijdelijk Joop Salet, al sinds 1952 directeur van het Efteling-park, aangewezen, die dat het eerste jaar naast zijn andere functie doet. Op 8 februari 1963 wordt hij definitief benoemd. Hij trekt met zijn gezin in de beheerderswoning op het park en zal Het Kraanven tot het einde in 1985 met hart en ziel leiden.

In 1964 boekte Het Kraanven 29.000 overnachtingen, twee jaar later zijn dat er 24.500 in nog eens twee jaar later is dat aantal gestegen naar 30.498. In dat laatste jaar, 1968, was de bezettingsgraad daarmee 31%, of indien alleen over de periode van april tot en met oktober gerekend, 51%. In 1984 was, mede door de duidelijkere koppeling aan de Efteling, de bezettingsgraad 90% in het zomerseizoen. Toch werd er dat jaar nog steeds een half miljoen gulden verlies geleden.

Einde van Het Kraanven

De lage bezettingsgraad op jaarbasis, gecombineerd met de hoge vaste lasten was al vanaf het begin een aandachtspunt. Alhoewel die in 1984 's zomers nog wel goed is, staat het park een groot deel van het jaar leeg. Vanwege de kleine schaal is het niet mogelijk om in dit zomerseizoen voldoende omzet binnen te halen om op jaarbasis een winstgevende exploitatie te bereiken. Begin jaren tachtig zijn de huisjes die oorspronkelijk erg luxe waren, maar waar nooit iets aan veranderd is, ingehaald door de tijd en de concurrentie. Andere bungalowparken in Nederland hebben een dan veel moderner uiterlijk. Onder andere Sporthuis Centrum (nu Center Parcs) komt vanaf de jaren zeventig met grote nieuwe parken met een hoog voorzieningenniveau; vanaf 1980 verder uitgebouwd met tropische zwemparadijzen. Er zijn dus grote investeringen nodig om Het Kraanven weer aantrekkelijk te maken.

Als oplossing wordt vanaf 1980 gewerkt aan een groot uitbreidingsplan naar een nieuw park op de plaats van en ter vervanging van het huidige park met tweehonderd bungalows. Het is in ieder geval duidelijk dat het bestaande park niet voldoet, dus in 1985 besluit de Efteling om Het Kraanven zoals het dan bestaat te sluiten. De stichting wordt op 25 juni 1985 opgeheven, en de activiteiten worden onder de net opgerichte Efteling B.V. ondergebracht. Het park zelf is nog tot het einde van het seizoen, 21 oktober, geopend en sluit daarna definitief. De huisjes en voorzieningen worden vervolgens gesloopt.

Opvolgers en inzet terrein

Nieuw Kraanven

Uitbreidingsplan 1980

Het Kraanven werd dus niet gesloten omdat er geen behoefte was aan verblijfsaccommodatie, maar omdat het park in die vorm niet meer levensvatbaar was. In de plannen voor een nieuw park die in 1980 gemaakt worden, is er plaats voor tweehonderddertig eenheden, waarvan dertig in appartementsvorm bij het hoofdgebouw, waarbij indien mogelijk de bestaande bebouwing gehandhaafd wordt. Het stuk grond ten oosten van het bestaande park zou erbij getrokken kunnen worden en onbebouwde delen zoals de sportvelden worden bebouwd. Er zouden voorzieningen kunnen komen zoals een overdekt golfslagbad, een sporthal en bowlingbanen; voornamelijk om bij slecht weer voldoende faciliteiten te hebben.

Plan 1984

Dit plan wordt het niet. In plaats daarvan wordt in 1984 door de Efteling gewerkt aan een geheel nieuw te bouwen park van tweehonderd bungalows, een en ander wel op het bestaande terrein. Onder leiding van Marc Taminiau werken Ber Vugts, Cees Kikstra en Jan Verhoeven het uit.^[5] In dit plan werden (nagenoeg) alle bestaande bungalows gesloopt, en nieuwe gebouwd in clusters van drie tegen elkaar aangelegen woningen. De dichtheid van het park wordt dus veel hoger dan zijn voorganger.

Voor deze plannen doorloopt de Efteling bij de gemeente en provincie de procedures voor bestemmingsplan en bouwvergunning.^[6] Ondanks bezwaarschriften van onder andere milieugroepering De Twee Kwartieren, Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten wordt de vergunning ook daadwerkelijk verleend in augustus 1985. Echter, al in september van dat jaar komt de Efteling tot de conclusie dat de opzet toch helemaal anders moet, en werkt in samenspraak met architectenbureau Van Halteren-Van Rogge-Broere en de Heidemij een nieuwe opzet uit, nog steeds op hetzelfde terrein maar waarbij de bungalows tot per zes getrapt geschakeld zijn, een opzet zoals ook wel bekend van Sporthuis Centrum. Dit tot ergernis van de gemeente die meldt dat alle (inspraak)procedures dan opnieuw doorlopen moeten worden en dat men ook niet zomaar tijd kan vrij maken voor steeds wijzigende plannen.^[7] Bij de aanstelling van een nieuwe Efteling-directeur in februari 1986 valt de keus op Ruud de Clercq, omdat die al ervaring met recreatiewoningbouw heeft. Het project wordt dan ook overgeheveld van Taminiau naar De Clercq.

Ook naar de buitenwereld spreekt de Efteling over deze plannen, zo wordt in 1986 gezegd dat er tweehonderd nieuwe bungalows zouden worden gebouwd en "Het Kraanven" in 1987 of 1988 alweer zou openen.^[8][9] Voor de gewijzigde opzet uit 1986 wordt echter uiteindelijk nooit een vergunningsprocedure doorlopen.

De plannen worden onder leiding van De Clercq al snel nog groter, in 1986 spreekt men al over achthonderd eenheden, waartoe het Kraanventerrein alleen sowieso niet toereikend is. Dit wordt een jaar later al een "bungalowpark met 1200 eenheden". Ook in het masterplan Wereld van de Efteling uit 1988 staat een veel groter Kraanven getekend. Een en ander nog steeds bij benadering op locatie van het oude park.

Een andere locatie

Droomrijk

De plannen voor een nieuw vakantiepark worden daarna echter een tijdje in de ijskast gelegd, maar de realisatie voor nieuwe eigen verblijfaccomodatie gaat door. In 1992 opent het Efteling Hotel. Bij de plannen voor het nieuwe Golfpark overweegt men het Kraanventerrein hierbij te trekken of zelfs aldaar het Clubhuis te positioneren. Dat gebeurt uiteindelijk niet. Het Golfpark strekt zich uit precies tot aan de noordrand van het Kraanventerrein (de Eerste Dwarsbaan).

Voor een nieuw vakantiepark ziet men meer potentie in een locatie die veel dichter bij het attractiepark ligt dan de oude locatie van Het Kraanven, dat er immers zo'n drie kilometer vandaan ligt. Ook liet de gemeente haar oog vallen op het Kraanvengebied als schakel tussen de natuurgebieden de Loonse en Drunense Duinen en Huis ter Heide. Vanaf 1993 richten de plannen zich op het gebied aan de Eftelingsestraat direct ten zuiden van het attractiepark,^[10] onder de werknaam De Eftelingse Berg. In 2004 presenteerde de Efteling plannen voor verblijfsaccommodatie Droomrijk voor deze plek.

De rol van het terrein van Het Kraanven was echter nog niet uitgespeeld. Als natuurcompensatie zou het een cruciale rol spelen in die plannen. In "ruil" voor het bouwen van Droomrijk zou de Efteling haar bouwrechten op het Kraanventerrein (van de vergunning voor tweehonderd bungalows uit 1984) opgeven en de bestemming omgezet worden van bouwgrond naar natuur. Juist deze compensatieregeling was de inzet voor een lange juridische strijd met natuurorganisaties. Het inzetten van een terrein dat al helemaal niet meer bebouwd was als 'natuurcompensatie' vonden ze niet acceptabel. De strijd liep tot aan de Raad van State die het Droomrijkplan uiteindelijk afschoot. In reactie 'dreigde' de Efteling nog even om dan maar het Kraanventerrein weer te bebouwen,^[11] maar hier lijkt nooit echt serieus sprake van te zijn geweest.

Efteling Bosrijk

In plaats daarvan koos de Efteling ervoor om in overleg te gaan met de natuurorganisaties en werd gezamenlijk een convenant ontwikkeld, wat bouwen van diverse accommodaties mogelijk maakte, en waar onder andere het omzetten van de bestemming van het terrein van het vroegere Kraanven deel van uitmaakte. In december 2009, bijna vijfentwintig jaar na sluiting van Het Kraanven, opende de Efteling het nieuwe vakantiepark Efteling Bosrijk. Het Kraanventerrein werd overgedragen aan Natuurmonumenten, en sindsdien is het onderdeel van landgoed Huis ter Heide. Een wandelroute van Natuurmonumenten voert onder andere door het oude terrein.

Wetenswaardigheden

• Ook de (katholieke) premiers Van Agt en Lubbers hebben menige vakantie in Het Kraanven doorgebracht. Lubbers maakte daarbij geregeld gebruik van het kantoor van directeur Salet, omdat staatszaken ook tijdens zijn vakantie aandacht vroegen.^[12]
• Het gezin van Efteling-ontwerper Ton van de Ven figureerde in promotiemateriaal van het Kraanven. Ze zijn te zien (met een stand-in als 'vader') op de bungalow-interieurfoto die je eerder in dit lemma vindt.

• Voormalig Kraanventerrein in 2009
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
•