De Ronde Zaal, ook wel Koepelzaal, Achtkantige toren, Omlooptoren of Vlederikenzaal, was een ruimte in de wachtrij van het Spookslot.
De zaal vormde een bocht in de wachtrij, tussen de gang met de Spinnenvreter enerzijds en het halletje met zicht op de Oosterse Geest anderzijds. Er speelde zich een heel programma af waarin de wachtende bezoekers getrakteerd werden op diverse griezelige elementen.
Enkele onderdelen van het exterieur en het interieur van de zaal zijn bewaard bij de sloop van het Spookslot in 2022.
Inhoud
Exterieur
De term Ronde Zaal was gemeengoed in de fangemeenschap, maar feitelijk was de ruimte achthoekig, vandaar dat die ook aangeduid wordt als Achtkantige Toren. Vaak werd verondersteld dat deze zaal zich bevond in de hoge toren links aan de voorgevel van het slot, maar in werkelijkheid stond deze een stukje verder naar achter in het gebouw. Vanaf het Heksenpad was deze octagonale uitbouw goed te zien.
Interieur
Men betrad de zaal via een boogdoorgang vanuit het eerdere stuk van de wachtrij. Het plafond was vergeleken met de voorgaande ruimtes erg hoog. In de drie hoeken van elk van de acht segmenten van het plafond was een gestileerde bokkenkop geschilderd. De vloer van de zaal overbrugde een aardig hoogteverschil, en was daarom op een radiaal gesplitst middels een ijzeren balustrade die uitkwam op een wat utilitair vormgegeven baluster in het midden, waaruit een beetje licht scheen ter ondersteuning bij de oriëntatie. Via een vergelijkbare boogdoorgang was de zaal te verlaten om de wachtreis te vervolgen.
Wapenschilden
De onderkant van de acht muren bestond uit ruwe steen, maar het deel erboven was glad, licht stucwerk, uitlopend in een boog. In het midden van de zes muren die geen doorgang boden, bevonden zich reliëfs van wapenschilden in drie varianten die ieder twee keer voorkwamen.
De schilden hadden de 'empire' vorm en waren gevierendeeld. Per schild waren de kwartieren over de diagonaal gelijk aan elkaar, met op de ene diagonaal schedels in natuurlijke kleur en op de andere harten in keel. De schedels waren op keel. In één variant waren de harten op goud en bevonden de schedels zich op de rechter diagonaal. In de twee andere varianten waren de harten op sabel, en bevonden de schedels zich ofwel op de rechter ofwel op de linker diagonaal. Ieder schild bevatte een hartschild van goud of sabel, contrasterend met de kwartieren van de harten, met een gouden of sabel contrasterende spin erin.
De drie varianten waren te identificeren aan de hand van de kleur van het kwartier rechtsboven, te weten Goud, Sabel of Keel. In de loop van de geschiedenis van het Spookslot zijn de schilden wel eens van plaats verwisseld, wellicht na onderhoud in de zaal. De originele volgorde was KGSGSK en de uiteindelijke volgorde GKSKSG.
Duivels
De Ronde Zaal bood onderdak aan maar liefst drie soorten duivels. Op de pilasters tussen de muren zaten acht cartooneske, vleermuisachtige duiveltjes, die elk twee kaarsen vasthielden; deze duiveltjes hadden verschillende kleuren, die een naturalist zou kunnen classificeren als groenzwart, aurorarood, pik- of bruinzwart, strogeel, grijsblauw, zwartgroen, oliegroen en tegelrood.[1] In het plafond zaten drie Vlederiken, wezens met vleermuisvleugels en monsterlijke koppen met slagtanden, die verschenen als apotheose van de sinistere cyclus.
Tot slot werden de zes schilden gedragen door in reliëf weergegeven klassieke bok-achtige duivelfiguren, met lange hoorns en een kroon met vijfpuntige ster. Hoewel de Efteling zelf de figuren aanduidt als 'saters', deden ze vooral denken aan 19e eeuwse afbeeldingen van Baphomet. Baphomet was een door de kruisridderorde der Tempeliers aanbeden en vaak met afgoderij geassocieerde god, met de wijsheid en kennis als thema. Later speelde deze deels antropomorfe bok een rol in allerlei occulte rituelen en mystieke emblematiek.
Kroonluchter
Middenin de ronde zaal hing een grote ringkroonluchter aan de wijsvinger van een enorme, harige arm. Erin brandden acht dikke kaarsen. De harige arm leek sterk geïnspireerd te zijn op een eerdere tekening van Anton Pieck voor het sprookjesboek De Sprookjes van Grimm.
Cyclus
Het plafond van de zaal oogde massief, maar schijn bedriegt. Tijdens elke cyclus, die tegelijk startte met de hoofdshow van het Slot, dimde het licht in de kandelaars aan de wanden, lichtten de kleine duivelsoogjes van de kaarsenhouders groen op, en klonken er onheilspellende geluiden - sitarklanken en kattegeblaas; het kattengeluid was hetzelfde als dat van de kat bij Hans en Grietje. Hierop volgde even mysterieuze muziek - een compositie van de Franse componist van experimentele muziek Marie Claude Robert uit 1970: "Domaine du Rêve" (droomdomein) van zijn album "Supranatural". Lage pianoklanken combineren met getingel op glas en onheilspellend gezang.
Nadat de muziek begon schommelde de grote kroonluchter vervaarlijk heen en weer. Dan werden onder luid gekerm de drie Vlederiken boven het plafond zichtbaar. Ze baadden in een blauw licht. De duivels zwiepten met hun vleugels. Als ze begonnen aan hun duikvlucht richting de bezoeker, klonk een donderslag en was het plafond in een flits weer massief. De maniakale lach van de schedel bij de Oosterse Geest een eindje verderop in de wachtrij was ook hier te horen. Het licht in de wandkandelaars lichtte weer op, en de cyclus was voorbij.
Na de cyclus
Nadat de zaal weer 'tot rust' was gekomen, klonk het verhaal van het Spookslot, verteld door Tom van Beek. Daarna begon de hele Vlederiken-cyclus nog een keer. Als die ook weer was afgelopen, schakelde het 'wachtprogramma' in: uit verborgen speakers in de pilasters klonk dan een reeks van horrorgeluiden, zoals schuivende grafstenen, gekrijs en rochelend stervende lieden. De geluidseffecten waren afkomstig van het album "The essential death & horror sound effects vol.1" uit de BBC sound effects-bibliotheek. Deze effecten werden in 1987 geplaatst. Vóór dat jaar waren er steeds katachtige geluiden te horen, ook vanuit de verschillende speakers. Het wisselen tussen de verschillende speakers werkte middels een 'stuurpiepje' op één van de twee stereokanalen. Dit systeem werd vroeger ook gebruikt om diashows te automatiseren: bij de piep wisselde de dia, in de Ronde Zaal wisselde de speaker.
Portaal naar de Ronde Zaal
Het bokkereliëf met wapenschild
Bezoekers overbrugden hier een flink hoogteverschil
Duivelse kaarshouders
Duivelse kaarshouders lichtten op met groene oogjes
Harige arm met kroonluchter
Verschijning der Vlederiken, oude verlichting, 2010
Verschijning der Vlederiken, moderne verlichting, 2022
- Achter (boven) de schermen
Deur naar de ruimte boven het plafonddoek (met waarschuwing)
Controle- en testkast naast de toegangsdeur
Vlederik boven het plafonddoek, met blacklight-verf ogen
Vlederik boven het plafonddoek, staalkabels van flapper- en valmechanisme zichtbaar
Plafondtechniek
Het effect van de verschijnende en verdwijnende Vlederiken werkte middels de klassieke theatertruc van de gobelintulle: een gaasachtige stof lijkt massief wanneer deze van opzij wordt aangelicht, maar verdwijnt bijna voor het oog wanneer er licht van achter doorheen schijnt.
Ton van de Ven had dit effect in 1974 gespot in spookhuis ‘Haunted Mansion’ tijdens een studiereis naar Walt Disney World. Het doek werd pas op 22 maart 1978 geleverd en werd op de begane grond gedecoreerd alvorens opgehangen te worden aan het plafond. Ten tijde van de sloop in 2022 lagen er nog meerdere ongebruikte reservedoeken in de kelder.
Bewaarde onderdelen
Na de sloop van het Spookslot in 2022 bleef een deel van de muur van de zaal staan. Deze ruïne van een ruïne werd vervolgens opgenomen in het nieuwe themagebied rondom de opvolger Danse Macabre. Ook andere elementen uit de zaal, zoals de duivelse kandelaars, kregen een plaats in de nieuwe attractie.
- ↑ Patrick Syme: Werner’s Nomenclature of Colours (1814)