De Zoötroop is een mini-attractie in de hal van Station de Oost in Ruigrijk, bedacht in samenwerking met Coca-Cola. In een door Jeroen Verheij ontworpen als bagagebalie vormgegeven kiosk is een klassiek animatie-effect te zien, een tafereel dat tot leven gewekt wordt middels de techniek van een zoötroop. De Zoötroop opende op 1 juni 2016.
Omschrijving
Midden in de hal van Station de Oost staat een achthoekige houten kiosk, waarop met aanduidingen "Bagage", "Gepäck" en "Luggage" is aangegeven dat het hier om een bagagebalie van de Efteling Stoomtrein Maatschappij gaat. Het monogram ES van de maatschappij is op de raampjes te vinden.
Op de kiosk is een aapje te vinden, zoals die ook sinds 2010 de Apenfontein voor het station sieren. De kiosk is middels een dik touw verbonden met de muur van de hal, dat dient als stroomtoevoer. Op de kiosk hangen klassieke advertenties voor Coca-Cola, die passen bij het fin-de-siècletijdsbeeld van de rest van het stationscomplex. Eromheen liggen stapels oude koffers.
Op de balie van de kiosk is een bel gemonteerd waarmee de Zoötroop in beweging kan worden gezet. Dit ging in de eerste jaren door aan een als een soort hendel geplaatst flesje cola onder een flessenopener te trekken.
Wanneer na het drukken op de bel de verlichting in de Zoötroop aan gaat, is een kegelvormige structuur vol kleurige objecten en figuurtjes te zien. Er klinken een ontkurkend frisdrankflesje, een stoomfluit en een stoomtrein die zich in beweging zet. De Zoötroop begint te draaien, en na het "affluiten" van een trein begint een vrolijk muziekje (van René Merkelbach) te spelen. Op dat moment dimt de normale verlichting van de zoötroop en begint een stroboscoop te knipperen, waardoor we de animatie kunnen bewonderen. Onder het muziekje horen we een stoomtrein rijden en klinken stoomfluiten. Het hele tafereeltje duurt ongeveer één minuut van start tot einde.
De Zoötroop toont boven elkaar een puffende stoomlocomotief, een rennende reiziger met bagage (gebaseerd op de Reiziger van het Kinderspoor), een in een stationsklok klimmend aapje (dat we ook in de soundtrack terughoren), een zwaaiende en cola drinkende reizigster (ook bekend van het kinderspoor), een aapje in een stapel koffers en een colaluchtballon. Het geheel draait rond een besneeuwde bergtop. Na het muziekje dimt het licht en komt de Zoötroop tot stilstand.
Om de Zoötroop in werking te zetten is geen aankoop van Coca-Cola of inworp van geld nodig; de kiosk heeft geen andere functie dan die van het tonen van een aardig tafereel.
Techniek & Geschiedenis
Het woord zoötroop komt uit het Grieks: ζωή (zoé), "leven" en τρόπος (tropos), "draaien". Oftewel, iets dat al draaiend tot leven komt. De eerste "moderne" zoötroop werd in 1834 door de Britse wiskundige William George Horner in beweging gezet. In een cilinder met sleuven plaatste hij een reeks opeenvolgende plaatjes op een verwisselbare strook papier. Door door de sleuf te kijken terwijl de cilinder draait, volgen de plaatjes elkaar snel op en ontstaat een korte, repeterende animatie. Horder liet zich voor de zoötroop inspireren door de enigszins vergelijkbare maar platte Fenakistiscoop. Dergelijke apparaten waren heel wat jaren de enige manier om de illusie van beweging uit normaal stilstaande beelden te creëren. Eind negentiende eeuw werden zoötropen opgevolgd door de geavanceerdere en heel wat flexibelere film, een uitvinding van de gebroeders Lumière. Daarmee verdween de zoötroop enigszins in de vergetelheid.
De zoötroop van de Efteling is een zogenaamde 3D-zoötroop. Door stroboscopisch licht is het draaiende tafereel in de kiosk steeds slechts heel kort belicht. De stroboscoop heeft hierbij een frequentie die gelijk loopt met de snelheid waarbij de figuren op de zoötroop precies één positie zijn opgeschoven. Doordat de opeenvolgende figuren steeds een beetje anders zijn, lijken ze te bewegen, te klimmen of te wandelen. Het menselijk brein neemt de snel afwisselende figuurtjes waar als hetzelfde, bewegende figuurtje. Na een volle ronde is elk figuur weer in zijn beginpositie, waardoor de zoötroop een repeterende illusie laat zien.
Ontwikkeling
Jeroen Verheij was bij de Efteling verantwoordelijk voor het ontwerp, dat werd gecoördineerd door Stefan Versleeuwen. De Zoötroop werd samen met Partner in Kwaliteit Coca-Cola ontwikkeld en uitgevoerd door het Amsterdamse productiebedrijf Next Empire. De animatie was in handen van Klaas Harm de Boer, zelfbenoemd 'zoötroop-expert'. De Efteling kwam bij hem terecht naar aanleiding van zijn eerdere zoötroop Octomadness. Alle figuren zijn gemaakt middels full-color 3D-printing, en gemodelleerd in de computer. Dit maakt de productie van een dergelijke zoötroop betaalbaar doordat niet elk figuurtje met de hand gemodelleerd hoeft te worden.
Het idee voor een zoötroop heeft de Efteling waarschijnlijk opgedaan door een in de pretparkwereld vrij bekende moderne 3D-zoötroop, namelijk die van Pixar. De Pixar-zoötroop is groter dan die van de Efteling en bevat allerlei figuren uit de Toy Story-films. Een van de Pixar-zoötropen is o.a. op een tentoonstelling in Amsterdam te zien geweest. Anderen zijn nu nog te vinden in Hong Kong Disneyland en The Walt Disney Studios in Burbank. Overigens liet Pixar zich weer inspireren door een vergelijkbare zoötroop van Studio Ghibli die in het Ghibli-museum in Japan te zien is, en figuurtjes uit de film となりのトトロ ("Mijn Buurman Totoro") tot leven wekt.
Aanpassing
In mei 2019 werd het Coca-Cola-gehalte van de attractie wat verlaagd door het flesje dat de attractie tot dan toe in beweging zette te vervangen door de eenvoudige bel van nu. Aanleiding was een klacht van voedselwaakhond Foodwatch, die de attractie een voorbeeld vonden van 'kindermarketing', in strijd met een Europees verbod daarop. In diezelfde periode werden elders in het park ook de frisdrankautomaten aangepast, waarbij het ontwerp wat neutraler en minder 'aantrekkelijk voor kinderen' werden gemaakt.
De eerste tijd hoorde je bij het drukken op de bel nog het openen van een colaflesje, maar dat werd later ook aangepast naar belgeklingel.