Gavioli-orgel

Het Gavioli-orgel in de Stoomcarrousel

Het Gavioli-orgel is een 87-toets orgel uit 1895 gebouwd door Gavoli, dat speelt in de Stoomcarrousel van de Efteling.

Geschiedenis

Gavioli is een beroemde familie van orgelbouwers, oorspronkelijk afkomstig uit Modena in Italië. Stamvader Giacomo begon als wagenmaker, maar maakte ook speelklokken. Zijn zoon Ludovico verhuisde naar Parijs, en begon met zijn zoon Anselmo het bedrijf 'Gavioli et Cie'. Anselmo vond in 1892 het boekorgel uit, wat de repertoiremogelijkheden enorm uitbreidde. Ook bouwde Anselmo het orgel dat nu in de Efteling staat. In 1910 ging het bedrijf op de fles en werd overgenomen door concurrent Limonaire Frères.

Voorop staat een dirigent-figuur die met zijn hoofd draait en met zijn hand dirigeert.

Achterzijde, 2010

Het orgel dat Anselmo bouwde was eerst in bezit van de Groningse kermisfamilie Fogerty, en werd later overgenomen door Piet Janvier, broer van Stoomcarrousel-eigenaar Laurens, waardoor het uiteindelijk in de carrousel belandde. Het werd door de Efteling samen met de Stoomcarrousel aangekocht. Volgens de Efteling is het één van de vijf overgebleven orgels van Gavioli in de wereld.

Renovaties

Het Gavioli-orgel van de Efteling is misschien wel het meest spelende draaiorgel van de wereld. Daarom zijn regelmatig renovaties nodig. Om de bedrijfszekerheid te verhogen zijn de lederen blaasbalgen al in een vroeg stadium vervangen door een windmachine. De balgen zijn nog wel aanwezig.

In 1977 werd het orgel grondig gerestaureerd door het Nationaal Museum van Speelklok tot Pierement uit Utrecht, en in 1987 volgde een revisie bij Henk Veeningen.

In 2003 was het orgel weer toe aan een grote renovatie, die werd uitgevoerd bij Elbert Pluer in Bussum. Na jaren spelen functioneerde het bijna niet meer en moest het helemaal gedemonteerd worden. Een dikke zwarte koeklaag werd verwijderd, alle pijpen zijn stuk voor stuk nagekeken en hersteld en al het leerwerk werd vernieuwd. Het orgel heeft een nieuw mechaniek gekregen: het luchtdrukklavier werd weer vervangen door het authentieke toetsensysteem, zodat het orgelboek ook werkelijk het orgel aandrijft. Daarvoor was het ook nodig dat alle orgelboeken opnieuw gemaakt werden. Na een klein half jaar was de restauratie voltooid en werd het orgel weer teruggeplaatst in de Stoomcarrousel.^[1]

In 2014 is het orgel voor de volgende grote renovatie uit de Stoomcarrousel gehaald en naar de werkplaats van Martin Conrads in Kerkdriel gebracht. Conrads heeft tegenwoordig alle drie de spelende orgels van de Efteling in onderhoud.

• Restauratie in 2003
• 

  Aankomst bij Pluer

• 

  Demonteren

• 

  In de werkplaats

• 

  Na restauratie

• 

  Na restauratie

• 

  Na restauratie, achterzijde

Volume

Het volume van het Gavioli-orgel is eigenlijk te hard voor op een arbeidsplaats naar de huidige Arbowet. In de loop der jaren is daarom op verschillende manieren geëxperimenteerd om het volume terug te brengen. De druk verlagen kan slechts in beperkte mate, omdat het orgel niet speelt bij te weinig luchtdruk. Een aantal plexiglaspanelen rond de orgelpijpen helpt wel wat.^[2] Deze zijn in het orgelfront te zien. Medewerkers van de Stoomcarrousel dragen echter regelmatig ook oordopjes om hun gehoor te beschermen tegen al te langdurige blootstelling aan de klanken van het orgel.

Muziekalbums

Rond 1965 werd het orgel vereerd met een geheel eigen muziekalbum: op de LP Stoomcarrousel orgel uit De Efteling staat uitsluitend muziek gespeeld door het Gavioli-orgel. Ook op het allereerste muziekalbum dat de Efteling zelf samenstelde, Muziek van de Efteling uit 1987, kreeg het een prominente plek met maar liefst 21 minuten aan orgelmuziek.

Wetenswaardigheden

• Op 24 september 2005 waren er twee Gavioli-orgels in de Efteling. Op die dag presenteerde namelijk het Nationaal Museum van Speelklok tot Pierement hun "Lange Gavioli", een verplaatsbaar Gavioli-orgel van wel 8 meter lang, en twee buikorgeltjes bij de kiosk op het Witte Paardplein. Bezoekers konden de buikorgeltjes proberen en medewerkers van het museum waren aanwezig om vragen te beantwoorden.^[3]
• Voor de muziek van de op de Stoomcarrousel gebaseerde theatershow CARO vond de Efteling bij een draaiorgelmuseum in Haarlem Gavioli-orgel "De Leeuw" uit 1904, dat het geluid van het orgel in de carrousel sterk benaderde. De arrangementen werden gespeeld door dit orgel. In de show is overigens geen van de stukken te horen die het orgel in de Stoomcarrousel dagelijks speelt.
• De bewegingen van de dirigent op het orgelfront worden op twee manieren aangestuurd: zijn baton heeft een eigen 'spoor' op het orgelboek, en het draaien van het kopje loopt gelijk met het gebruik van het xylofoonspoor in het orgelboek.^[2]